Üş kün būryn QR Bılım jäne ǧylym ministrı Ashat Aimaǧambetov özınıŋ Facebook-tegı paraqşasynda memlekettık JOO rektorlaryna JOO oqytuşylarynyŋ eŋbekaqylaryn 2020 jyldyŋ 10 qaŋtaryna deiın 30%-dan 50% - ǧa deiın arttyru mındetın jüktegenı turaly jazdy.
Osy mäsele jönınde oqytuşy retınde öz atymnan ministr Ashat Aimaǧambetov myrzaǧa pıkırımız ben ūsynysymyzdy jetkızbekpın.
Tüitkıldı mäsele köp, tüiındep aitaiyn degenımız: joǧary oqu oryndaryndaǧy tömengı jalaqy turaly. Naqty faktımen aitaiyn. Universitetke jaŋadan kelgen oqytuşy aptasyna tolyq bır jüktememen 21 caǧat sabaq beretın bolsa aiyna 80 myŋ teŋge ailyq alady. Eger osy ailyqqa şydap 5 jyl jūmys jasaityn bolsa «aǧa oqytuşy» degen därejege köterıledı. Aǧa oqytuşy bolǧany üşın 10 myŋ teŋge kölemınde aqşa qosylyp ailyǧy 90 myŋ bolady. Osy aralyqta PhD doktoranturasyn oqyp şyǧuǧa bolady. Ol üşın 3 jyl boiy eŋbektenesız. Eger aǧylşyn tılın bıletın bolsaŋyz. Sodan keiın, PhD doktory degen ataqpen sabaq berseŋız ailyǧyŋyzǧa 30-40 myŋ şamasynda qosylyp, eŋbek aqyŋyz 120-130 myŋǧa jetedı. Būl üşın 8 jyl uaqyt jūmsaisyz. Taǧyda tabandylyq tanytyp, özıŋız jaqsy körgen mamandyq üşın şydasaŋyz 10 jyldan soŋ dosent därejesıne nemese professor därejesıne jetıp qaluyŋyz mümkın. Ol kezde būrynǧy doktorlyq ailyǧyŋyzǧa 20 myŋ teŋge qosylyp 150 myŋ teŋge alasyz. Osylaişa, bos uaqytynda meiramhanada daiaşy bolyp jūmys jasaityn studentıŋızdıŋ ailyǧyna sız aqyl-oiyŋyzdy sarqyp, köz maiyŋyzdy tausyp jürıp 20 jylda jetesız. Būl körsetkış elımızdegı ūzaq jyldyq tarihy bar, eŋ tanymal Ūlttyq universitetterdıŋ körsetkışı. Basqa universitetterdıŋ hälı tıpten müşkıl.
Saldarynan qazırgı universitetterde oqytuşylar qūramynyŋ basym bölıgı zeinetkerler men äiel azamattar qūrauda. Er azamattar mūndai az jalaqymen otbasyn asyrai almaǧandyqtan käsıp auystyryp ketıp jatyr. 2009 jyldan berı on jyl ışınde joǧarǧy oqu oryndarynda jūmys jasaityn oqytuşylardyŋ ailyǧy köterılmegen. Osy on jyl ışınde zat baǧasy qanşa esege qymbattaǧanyn bılesız. Teŋgenıŋ qūny 3 esege qūldyrap ketken. Bıraq, oqytuşylardyŋ bazalyq ailyǧy sol qalpy qalyp qoiǧan.
Universitettegı oqytuşylardyŋ ailyǧy az bolǧan soŋ tuyndaityn eŋ basty ekı mäsele bar. Bırınşısı, universitettı üzdık bıtırgen, ǧylymǧa qūlşynysy jaqsy, qabıletı bar mamandar şetel asyp ketıp jatyr. Oǧan menıŋ kurstastarym men zamandastarym dälel. Olar şetelde 5000 AQŞ dollarynan kem ailyq almaidy.
Ekınşısı, tuǧan jerı men tuys-tuǧanyn qimai otanynda qalyp, oqytuşy bolyp jūmys jasaudy taŋdaǧandar. Olar būl ailyqty jetkıze almaidy. Sondyqtan, qosymşa jūmys jasaidy. Kündız universitette bolǧandyqtan qosymşa jūmystyŋ köbı keşke nemese tünge josparlanǧan. Tünımen jūmys jasap, ekı-üş saǧattyq ūiqymen kelıp tūrǧan oqytuşy qanşa bılımdı bolsa da studentterdı oqytuǧa fizikalyq tūrǧydan şamasy jetpeidı. Er-azamattardyŋ köbısı mūndai auyrtpaşylyqqa şydamai jūmystan şyǧyp ketedı.
Osylaişa universitettegı er adamdardyŋ basymdylyǧy kemi tüsedı. Qazırgı bolyp jatqan, közımızben körıp jürgen aqiqat närse osy. Būl Qazaqstan ǧylymynyŋ bolaşaǧyna jasap jatqan qiianat dep bılemın. Eger universitette sabaq beretın bılımdı oqytuşy qalmasa, jaqsy maman qaidan şyǧady? Bılıktı maman bolmasa elımız qalai damidy?
Eger joǧarǧy oqu orynyndaǧy oqytuşylardyŋ eŋbek aqysyn eselep köterıp bermesek, elımızdıŋ damuy üşın jasalyp jatqan reformalar, bölınıp jatqan granttar men qūrylyp jatqan josparlar qūrdymǧa kettı dei berıŋız. Öitkenı, olardy ıske asyratyn maman joq. Maman tärbieleitın oqytuşylar basqa salada jür.
Bılım jäne ǧylym ministrlıgı tapsyrma berdı. Jaqsy. Ailyqty 30% köterdı delık. Onda da, oqytuşylardyŋ bazalyq ailyǧynyŋ 30% köterıldı. Bazalyq ailyq degen ne? Mysaly, professordyŋ eŋbek aqysy 150 myŋ teŋge bolsa, sol ailyqtyŋ 85 myŋ teŋgesı ataq-därejesı üşın berıletın syiaqy. Qalǧan 56 myŋ teŋgesı bazalyq ailyǧy. Osy ailyqtyŋ 30% -y bolsa, 16 myŋ teŋge ösedı degen söz. Qarapaiym oqytuşylardyŋ ailyǧy tıpten az küiınde qala bermek.
Qūrmettı, Ashat Aimaǧambetov myrza! Eger, joǧarǧy oqu oryndarynda bılıktı mamandardy daiarlap şyǧatyn bılımdı ūstazdardy saqtap qalamyz desek ailyqty 30% emes, kem degende 3 esege köteruımız kerek. Universitetke jaŋadan kırgen jas oqytuşy eŋ az degende 200 myŋ teŋge ailyq alsa deimız. Ary qarai eŋbekaqysyn eŋbek jolymen ösırıp otyrǧany dūrys. Sonda ǧana bız universitetterde oqytuşylardyŋ bıregei qūramyn jasaqtai alamyz.
Qazyret Berdıhan,
Aǧa oqytuşy
