Tamara Bazarhanqyzy, bişı: «Qara jorǧa» bilemei, qazaq toidan qaitpaityn boldy

- Tamara, sız qazaqtyŋ ūlt­­tyq biı «Qara jorǧany» na­­si­hat­tap jürgen öner ie­sı­sız. Jal­py, bi janryn ja­ny­ŋyzǧa serık et­kelı neşe jyl boldy? - Şamamen, 23 jyl boldy de­­­sem, qatelespeitın şyǧar­myn. Öitkenı Qytaidaǧy är qa­­zaq­tyŋ balasy közın tyrnap aş­­qannan «Qara jorǧany» tyŋ­dap, aiaǧyn qaz basqannan bi­lep ösedı. Men de solardyŋ bı­rımın. Alǧaş 3-4 jasymda qū­marta bastaǧan ekenmın. Kei­ın on jyl Şäueşek qa­la­syn­daǧy bi mektebınde oqy­dym. Bala kezımde ūstaz­da­rym­nyŋ üiretuımen, onyŋ üs­tıne özım de qyzyq körıp, är ūlt­tyŋ biın bilei beretınmın. Es bılıp, eseie kele, ışkı äle­mı­me üŋılıp, jan-jüregımnıŋ qa­lauyna qūlaq türıp, tek qa­na qazaqtyŋ ūlttyq bilerın na­sihattaǧym keletının tü­sın­dım. Öitkenı, bırınşıden, ūlt­tyq bilerdıŋ ūmytylmauyna, dä­rıpteluıne, damuyna küş sal­ǧym keldı. Ekınşıden, qazaq bi­ınde tazalyq, sūlulyq, ädep­tılık jäne tärbielık män bar. Özgeler siiaqty kındıgıŋdı aşyp, tösıŋdı jalaŋaştap şyq­pai­syŋ. Etek-jeŋıŋ qymtauly, eş jerıŋ aşyq-şaşyq tūr­mai­dy. Bürmelı köilek, düriia beş­pent, qos būrym, kümıs şaşbau ke­rısınşe sūlulyǧyŋa sūlulyq qosa tüsedı. Menıŋ reper­tu­a­rym­da tek qana ūlttyq biler bar jäne sonysymen erekşe bai dep oilaimyn. - Qazır bırqatar öner ie­le­rı­­nıŋ auzynan «Eŋ alǧaş «Qara jor­­ǧa» änın arǧy betten Qazaq­stan­­ǧa alyp kelgen menmın. Qal­­ǧan kısıler menen keiın aita bas­tady» degen äŋgımeler es­­­ti­mız. Ärkım özıne qarai tar­typ, bi­dı de bas-basyna iem­de­nıp jür­gender joq pa? - Özderıŋız bılesızder, Qa­zaq­­stanǧa «Qara jorǧa» biın eŋ al­ǧaş alyp kelıp, ülken sahnaǧa alyp şyqqan Arystan atamyz. Bı­raq joǧaryda aityp ötkendei, Qy­taidaǧy qazaqtardyŋ ara­syn­da būl bi taŋsyq emes, bıl­mei­tın adam mülde joq deuge bo­lady. «Qara jorǧasyz» toi bas­talmaidy. Eŋkeigen qa­riia­dan, eŋbektegen balaǧa deiın bi­lei­dı. Sondyqtan ony bırınşı bop men biledım, bolmasa sen bi­ledıŋ dep eşkım tartysqa salyp, talasa almaidy. Būl ha­lyq­tyŋ biı, halyq bar jerde, «Qa­ra jorǧa» bırge jüredı jäne eş­qaşan ölmeitını aqiqat. - Jasyratyny joq, bas­tap­­qyda äleumet äuenge ılesıp, är­kım öz bılgenınşe bilegen bo­la­tyn. Qazır jūrtşylyq ma­ǧy­na­syn tüsıne bastaǧan si­iaq­ty… - Dūrys aitasyz, bırer jyl bū­ryn bız toida bilep jat­qa­ny­myzda, eşkım köŋıl qoiyp ta­maşalap, asa nazar au­dar­mai­tyn edı. Elemeitın. Qazır bidıŋ aty atalǧannan-aq köpşılık şu ete qalady. Delebesı qosyp, oryn­darynan atyp tūrady. «Qa­ra jorǧa» bilemese, qazaq toi­dan qaitpaityn boldy. Buyn bi­ın­sız eşqandai basqosudyŋ, sal­tanatty şaralardyŋ sänı kır­meidı.

Būryn qyzyqşylyqta ǧana bilesek, qazır barlyq kon­sert­terdıŋ bel ortasynda jürmız. Qytaidaǧy qandastary­myz­­dyŋ ūltjandylyǧynyŋ ar­qa­synda 10 myŋnan astam adam «Qara jorǧany» alaŋǧa bilep şy­ǧyp, Ginnestıŋ rekordtar kı­ta­byna engızgelı berı sūranys tıp­tı küşeidı. Bidıŋ märtebesı as­qaqtap, abyroiy artty.

Ha­lai­yq bırtındep bır-bırıne qa­rap, şamalary kelgenşe qi­myl­dai bastady. Keiın qi­myl-äreketterıne män be­re­tın därejege jettı. Myna qy­zyq­ty qaraŋyz, jaqynda qūr­bym tuǧan künın atap öttı. Sol köŋıl kö­te­ru orny keluşılerge «Qara jor­ǧa» biın ūsyndy. Sol sätte qara közderımızdı bylai qoiyp, äzır­baijan, orys, türık ūl­ty­nyŋ ökılderı ortaǧa belsene şyq­qanyn körıp quandym ärı qat­ty taŋǧaldym. «Özımız tügılı, öz­gelerdıŋ ruhyn oiatqan däs­tür­lı önerdıŋ qūdırettılıgı osy şy­ǧar» dep oi tüidım. - Sızden «Qara jorǧany» üi­renuge ötınış bıldıretınder qan­şalyqty? - Öte köp. Jastarǧa qa­ra­ǧan­da eresek adamdar «Eldıŋ bä­rı bilep jatqanda jiyn-toida qa­rap tūrǧan ūiat eken, tym bol­ma­sa bır-ekı qimylyŋdy kör­set­şı» dep jiı sūraidy. Osyǧan deiın toidaǧy asabalar öŋkei qa­zaqty kavkazdyqtardyŋ «Lez­ginkasy» men özbekterdıŋ «Qy­zyl almasyna», orystardyŋ «Ka­linkasy» men ündılerdıŋ «Zubi-Zubiıne» jarystyryp kel­dı. Eŋ soŋynda «Qamajaiǧa» ortaǧa şaqyratyn. Onda da oǧan kimeşek kigen bır-ekı apa­myz­dan basqa eşkım qozǧala qoi­maidy. Al «

Qara jorǧa» ül­ken­dı de, kışını de, kärını de, jas­ty da bilettı. Qyz-jıgıtter jūp­tasyp, keştıŋ körıgın qyz­dy­ryp jür.

Sondyqtan mek­tep­ter­den, joǧary oqu orynda­ry­nan jiı habarlasyp, ötınış bıl­dıretınder az emes. Tıptı, As­ta­nada tūratyn büldırşın änşı qyz­dyŋ ata-anasy qolqa salyp, bı­raz uaqyt sonda tūryp keluıme tura keldı. Qūdaiǧa şükır, qazır Qa­zaqstannyŋ bişılerı Qy­tai­d­yŋ bişılerınen kem tüsıp jat­qan joq dep aita alamyn. Onyŋ üs­tıne, barlyq buyn qozǧalady, den­saulyqqa da paidasy zor. «Q­ara jorǧanyŋ» tany­mal­dy­ǧy­na qarap, qazaq biınıŋ damy­ǧa­nyn bıluge bolady. - Arnaiy bi studiiaŋyz bar ma? - Ötken jyly qala şetınen bır ǧimarattyŋ ülkendeu zalyn jal­ǧa alǧan edım. Alaida köp ūza­mai, menşık ielerı kürdelı jön­deu jasaimyz dep jauyp tas­tady. Äzırge qolaily oryn tap­pai jürmın. Keide jal­da­ma­ly päterımde, keide niet bıl­dı­ru­şılerdıŋ öz üiıne baryp, qyz­met etuge tura keledı. Aldaǧy ua­qytta, şamam jetıp jatsa, jū­mysymdy jalǧastyramyn de­gen ümıttemın. - «Qara jorǧa» öner orta­ly­ǧynyŋ müşesısız be? - Bır jyldai bırge jūmys ıs­tegenbız. Maǧan köptıŋ ta­sa­syn­da bilegen asa ūnamaidy. Sah­naǧa jalǧyz özım şyqqandy, jeke öner körsetkendı dūrys kö­remın. Ol kısılerdıŋ şaqyrǧan kon­sertterıne qatysyp tūr­ǧa­nym bolmasa, öz erkım özımde. Onyŋ üstıne, ärı-berı baratyn sa­parlarym bar. Ötken jyly Aq­jol Meiırbekov aǧamyzdyŋ bas­tauymen Dubaiǧa baryp, bır ai jürıp, künıne ekı retten, al­pys konsert qoiyp qaittyq. Onda halyqaralyq än-bi fes­ti­valı öttı. Är el öz elınıŋ ūlt­tyq mūralaryn paş ettı. Men «Qa­ra jorǧamen» bırge öz re­per­­tuarymdaǧy «Aqqu», «Qar­ly­ǧaş», «Tolǧau», «Kökıl» bi­le­rın alma-kezek oryndadym. On­daǧy arabtar men türıkterdıŋ «Qara jorǧaǧa» degen yqylasy erek­şe boldy. «Būl qandai bi, ne turaly?» dep sūrap, keremet qa­byldady. Qyzyǧuşylyq ta­nyt­ty. Odan keiın aty aŋyzǧa ai­nalǧan «Dos-Mūqasan» an­sam­blımen Oŋtüstık Qazaqstan, Al­maty oblystaryn aralap şyq­tyq. - Dubaiǧa barǧanda sah­na­da­ǧy jūbyŋyz kım boldy? - Jalǧyz özım biledım. Ha­lyq­­aralyq arenaǧa şyǧatyn bol­ǧandyqtan, erekşe dai­yn­da­luǧa tura keldı. Öitkenı toi­da­ǧy bi bır bölek, sahnadaǧy bi bır bölek. Sol sebeptı, qimyl-äre­ketterımdı kürdelendırıp, je­ke özıme laiyqtau kerek bol­dy. Ūstazym, ataqty baletmeistr Na­ǧima Taiyrqyzyna baryp, kö­mek sūradym. Öte täjıribelı, bı­lıktı mamandarymyzdyŋ bırı. Bi­dıŋ oquyn tauysqan desem, ar­tyq aitpaimyn. Sol kısı «Qara jorǧa» biın jeke oryn­dau­ǧa daiyndap berdı. Keibır bi­lerımnıŋ avtory özımmın. - Bır sūhbatyŋyzda terme-tol­ǧaularǧa bilegıŋız keletının ai­typ edıŋız… - Būl armanym jüzege asty de­sem bolady. Bekbolat Tı­leu­ha­nov aǧamyzdyŋ repertuaryn­da­ǧy tolǧauǧa bi qoidyrdym. Ai­nalamdaǧylardyŋ, körgen kı­sı­lerdıŋ pıkırı jaman emes. Bi ar­qyly, qimyl-äreket arqyly terme-tolǧaulardyŋ maǧynasyn aşa tüskım keledı. Äzırge mūn­dai qadamǧa barǧan basqa eşkım joq siiaqty. - Syrt köz retınde bızdıŋ bi an­samblderıne qandai baǧa be­rer edıŋız? - Menıŋ baiqaǧanym, mūnda bır bidıŋ äreketterı kelesı bide qai­talana beredı eken. Bızdıŋ elı­mızdegı bişıler köp jaǧdaida äuen­ge sai qozǧalumen şek­te­le­dı. Al Qytaida är bidıŋ öz ma­ǧy­na­sy bar. Är bi kışıgırım qoi­y­lym ıspettes. Muzykanyŋ ma­ǧy­nasyn aşyp, mazmūnyn qi­myl-äreket arqyly jetkızuge ty­rysady. Sol sebeptı qaitalau kez­despeidı. Mäselen, «Qara jor­ǧany» kım qalai bilegısı kel­se, solai bileitın bolyp jür. Ärkım özıne ūnaǧan, ike­mı­ne keletın tūstaryn ǧana ekşep al­ǧan. «Saltanat» bi ansamblı aiaq äreketterın köp qoldanǧan «Qa­­ra jorǧadan» görı, basqa bi­ge köbırek keletındei. Abai atyndaǧy opera jäne ba­let teatrynyŋ balet trup­pa­sy da öz repertuarlaryna qos­ty. Balet artisterı qandai bi bol­masyn klassikalyq däre­je­de oryndauǧa tyrysady. Özge bi ūjymdary men aralary jer men köktei. Olarǧa eşqandai ökpe-renış joq. Qalǧandary­nyŋ bidıŋ qūrylysyn, üile­sı­mın, sipatyn būzuǧa qaqysy joq. Öitkenı el ışıne solai ta­r­ap, qate küiınde qalyptasyp ke­tuı mümkın. - Qyz balalardyŋ ūlttyq bi­lerdı sahnada şalbarmen bi­legenıne qalai qaraisyz? - Mysalǧa, Qytaida qazır gim­nastikanyŋ, dene jatty­ǧu­la­rynyŋ ornyna «Qara jor­ǧa­ny» biletedı. Bükıl mektep­te­rın­de de solai. Ekı saǧattan kei­ın 20 minut üzılıs jasap, boi ja­zady. Osyndai sporttyq jat­tyǧular kezınde yŋǧaily bolu üşın qolaily kiım kigen dū­rys şyǧar. Bıraq sahnada bi­leu jarasymsyz ärı ülken qa­te­lık bolyp tabylady. Ännıŋ mätınınde de: - «Qara jorǧa» bolmasa, Toidyŋ sänı kele me? Qos etek köilek kimese, Qyzdyŋ sänı kele me? Ǧaşyqtarǧa tıl qatyp, Jürekterın jyrlatyp. Qyz ben jıgıt qosylyp, Bileu degen bır baqyt — dep tūr emes pe?! Qyz ben jıgıt jūp­­tasyp bilenetın bide ekeuı bır­dei şalbar kiıp alsa, kımnıŋ ūl, kımnıŋ qyz ekenın körermen qa­lai aiyrady? Qos etek köi­lek, qynama bel beşpent ükı­lı bö­rık tūrǧanda basqaǧa üi­ır bo­lu­dyŋ qajetı şamaly. - Özıŋızge qai bişı ūnai­dy? - Şūǧyla Saparǧaliqyzy. Ol kısınıŋ är biınen jan düniesı kö­rınıp tūrady. Sahnaǧa şyq­qan­da, teledidardan konsertın be­rıp jatsa, köz almai qarap qa­lamyn. Qanşa tamaşalasam da qūmarym qanbaidy. Äzırge jo­lymyz tüiısken emes, aldaǧy ua­qytta bır-ekı bi üirensem de­gen de armanym bar. Ūstazym Na­ǧima Taiyrqyzy men qūrbym Gül­nar da jaqsy bişıler. - Künıne neşe uaqytyŋyzdy dai­yn­­dyqqa bölesız? - Negızı, kündelıktı dai­yn­dalu kerek. Käsıbi ansamblde jū­mys ısteitın qyzdar jattyǧu za­lyna jiı barady. Mende ar­naiy daiyndalatyn oryn joq. Kei­de üide, keide arnaiy stu­diia­larǧa jazylyp, denemdı qa­lyp­ta ūstauǧa tyrysamyn. Jaǧ­­dai­dyŋ joqtyǧynan da­iyn­­dalmai qalatyn kezderım de bo­lyp tūrady. Bıraq Qūdaiǧa şü­­kır, älı künge buyndarym ikem­ge oŋai keledı. Süiekterım qa­­taiǧanşa qatardan qalmai­myn dep oilaimyn. Bisız özım­nıŋ ömırımdı elestete almaimyn. Ana­m­­nyŋ qarsylyǧyna qar­a­mas­tan, osy joldy taŋdadym. «Öner joly — qiyn jol» eke­nın jaqsy tüsınetın anam ber­tın­ge deiın menıŋ önerımdı asa qol­damai keldı. On jyl būryn el­ge oralǧannan keiın sol kı­sı­nıŋ qalaǧany bolsyn dep, Aby­lai han atyndaǧy Älem tılder jä­ne halyqaralyq qatynastar uni­versitetınde grantpen oqyp, fransuz tılı mamany degen diplom alyp şyqtym. Bıraq boidaǧy öner maǧan eş­qa­şan maza bergen emes. Bärıbır qai­typ ainalyp kelıp, öz de­ge­nı­me jetıp jürmın. - Önerden bölek ömırıŋız qa­lai ötedı? - Bos uaqytym bola qalsa, mu­zyka tyŋdap, köşe aralap, qy­dyryp qaitamyn. Düken sö­re­lerındegı äşekei būiymdardy ta­maşalap, ädemılıkten läzzat ala­myn. Gauhartastardy jaqsy kö­remın. Azdap suret salyp, sah­nalyq kostiumderımnıŋ es­ki­ızın özım jasaimyn. Tıktıru jū­mystaryna menıŋ önerge de­gen mahabbatymdy tüsınıp, anam Baqyt köp kömektesıp, özı kı­rı­sıp ke­te­tın bolyp jür. Är biıme bölek kos­tium auystyramyn. Bimen qo­sa, ūlttyq kiımderdı de tür-tü­rımen nasihattau menıŋ basty maq­sattarymnyŋ bırı bolyp sa­na­lady.

---

Sūhbattasqan Qanşaiym BAIDÄULET