Kün batar keşke jaqyn taudan asyp,
Şapaqtap, qyzyl altyn nūryn şaşyp.
Aqşamnyŋ qaraŋǧysy bolǧan şaqta,
Ah ūryp, tabysady öŋşeŋ ǧaşyq, – dep bastalatyn, tört şumaqtan tūratyn «Şama» änı «menmın» degen änşınıŋ kez kelgenıne qol emes. Änşıden asqan şeberlık pen talantty, joǧary diapazondy talap etetın, eŋ bastysy, airyqşa akterlık qabıletsız ärı kırmeitın «Şamany», şynymen de, «şamasy keletın» änşı ǧana şyrqai alady. Qali Baijanov asqar asuyna jetkıze oryndaǧan «Şama» ereimendık Şama esımdı änşı-aqynnyŋ änı ekenın köpşılık bılmeidı.
Osy uaqytqa deiın būl än Baianauyldyŋ beldı änşısı, aqyn, baluany Jarylqapberdıge telınıp kelgen. Qazaq ensiklopediiasy men osy uaqytqa deiın şyqqan än jinaqtarynda da solai berılgen. Al muzykatanuşy akademik Ahmet Jūbanov «Zamana būlbūldary» eŋbegınde: «Jarylqapberdı özı än şyǧarmaǧan, bıraq qatarynan ozǧan änşı-oryndauşy bolsa kerek», – deptı.
Än töŋıregınde kereǧar pıkır köp. Bısmıllä Balabekov «Än sapary» kıtabynda «Şamany» Jarylqapberdınıkı deidı: «Maşina-Şama» – Jarylǧapberdınıŋ änı, ıs maşinkasynyŋ elge taramaǧan, tehnika önerınıŋ meşeu kezı. Sol kezdıŋ tehnika ūstalyǧyn meŋgerıp, jalǧyz oqty şürıppelı şitını qoldan jasaityn Saǧynai ūsta Jarylqapberdıden osy ıs maşinasyna än şyǧarudy sūraidy. Jarylqapberdı kelesı järmeŋkede daiyn etuge uaǧda beredı. Kelesı boqyrauda maşineşe bülkıldetıp, qolyndaǧy daiar öleŋmen än şyǧaryp äkelgen… Sonda Baianauyl tauynyŋ künşyǧys jaǧyndaǧy Qyzyltau bauyryndaǧy elderdı köp aralaǧan Saparbek sol elderdıŋ bır jerınen körgen Şamatai degen sūlu qyzdy esterıne salady. Söitıp, būl ännıŋ aty «Maşina-Şama» bolsyn deptı». Ännıŋ sözınıŋ ıs maşinkasyna eş qatysy joq, süigen qyzǧa arnalǧany anyq.
Öner zertteuşı Zeinūr Qospaqov «Şamanyŋ» Şama Nūrūlynıkı ekendıgıne eş kümän keltırmeidı.
«Şamany» şalqyta oryndaǧan, bügınge jetkızgen Qali turaly jaza kele, sol uaqyttaǧy Ǧalymjan Mūqatov esımdı jurnalistıŋ «Şama» änı qalai tuǧan?» atty maqalasyndaǧy Qali Baijanovpen äŋgımesıne däleldı derek retınde süienedı. Öitkenı Qalidıŋ özı: «Maqtanǧanym emes, ony myna men ǧana aityp bere alamyn. Basqanyŋ eşqaisysynan kökeiıne qonaqtar derek taba almaisyŋ… XIX ǧasyrdyŋ ekınşı jartysynda ereimendık Şama keiın Aqköldegı Estai öner şyŋyna qyrandai tülep ūşqan. Öz tūsynda qūnarly darynymen elge tanylǧan, esımı Arqadaǧy äigılı kompozitorlarmen qatar atalatyn sol Qanjyǧaly Şamanyŋ öz auzynan būl ändı altybaqan tübınde ūǧyp alǧan Jarylqapberdını men 18 jasymnan ūstazym deimın», – deidı. Şamadan än alǧan – Jarylqapberdı, odan üirengen Qalidıŋ būl sözıne qalai senbeisıŋ?!Sonymen, tyŋdaǧannyŋ ruhyn köterıp, tamyrynda jügırgen qanyn būlqyntatyn «Şamanyŋ» naq avtory Şama qandai änşı bolǧan? Taǧy da Qalidıŋ äŋgımesıne köz tıgelık: «Änşı Şamanyŋ dauysy aşyq, tılı ötkır, tynysy keŋ, än aitqanda sözderın ekpındete sozyp bastaityn. Onyŋ dombyrany bilep otyryp şyrqaǧan änın estıgende qūlaqtyŋ qūryşy qanyp, jürekten şerıŋ tarap, sazy jan küiıŋdı tebırenter edı. Maǧan üiretkende osy ändı Jäkeŋ de Şamanyŋ tap özındei şyrqady-au. Būl ännıŋ tarihyn ūstazym bylai şertken edı: Suyrypsalma aqyn, änşı, serı Şama bırde bızdıŋ Aqirektegı Qarjas ruyna kelıp, Külık auylyndaǧy äŋgımeşıl, sauyqşyl baidyŋ üiıne qonady. Beitanys änşını üi iesı aǧynan jaryla qūrmettep, onyŋ önerın özınıŋ aru qyzy Säulege darytsam dep yntyǧady. Al Säule bolsa oǧan ıştei ǧaşyq. Auylda aŋdu köbeidı. Qyzǧa tejeu, jıgıtke tor qūrylǧan. Şama tūlpar küreŋımen beiuaqytta qalai kelse de, qalyŋdyǧyn kezdestıre almai qinalady. Tek jany aşyǧan jyryndy jastardyŋ kömegımen qotannan oŋaşaraq altybaqan basynda jüzdesıptı». Ǧaşyǧymen altybaqan tepken sätte şyǧyp, «Şama änı» atanǧan ännıŋ lapyldaǧan yntyqtyqtan tuǧany anyq baiqalady. Säule men Şamanyŋ şaŋyraq köteruı de – būl ännıŋ tek Şamaǧa tiesılı ekendıgıne būltartpas aiǧaq. Qazaq änınıŋ janaşyry A.Zataevich te ännıŋ ädıl baǧasyn bergen. P.S. Süiıktısı Säulege arnap bır ǧana «Şama» änın kökıregınen ūşyrǧan Şama Nūrūlynyŋ änıne qiianat jasau – önerge qiianat jasau. Qanşama zertteu men aiqyn dälelderdıŋ arqasynda «Mädeni mūra» baǧdarlamasy aiasynda 2010 jyly toptastyrylǧan «Qazaqtyŋ 1000 änı» antologiiasynda «Şamanyŋ änı» öz avtoryna qaitaryldy.
Jadyra Jūmakülbai, «Alaş ainasy».
