Bügın Almatydaǧy Adam qūqyqtary jönındegı qazaqstandyq halyqaralyq biuronyŋ baspasöz ortalyǧynda, Almaty oblysy Qyzylaǧaş eldı mekenı maŋynda bolǧan qytai jūmysşylary men qazaq jıgıtterı arasyndaǧy qaqtyǧys sebebınen 5 qazaq azamatynyŋ qamauǧa alynuyna bailanysty baspasöz mäslihaty boldy. Almaty qalasynyŋ «Täuelsız baqylauşylar» qoǧamdyq ūiymy ötkızgen būl jiynda Qyzylaǧaş oqiǧasy keŋınen talqylandy.
Baspasöz konferensiiasynyŋ spikerlerı: Rysbek Särsenbai, Yrysbek Toqtasyn, Oŋalbaev Äset jäne küdıktı jıgıtterdıŋ advokaty Läzzät Ahatova boldy.
Köterılgen mäsele myna sūraqtardyŋ töŋıregınde örbıdı.
1. Bır qazaq jıgıtın soqqyǧa jyqqan 4 qytai azamattary äkımşılık qūqyq būzu kodeksınıŋ "būzaqylyq" baby boiynşa jeŋıl jazamen qūtylyp ketedı de ädıldettılık ızdegen 5 Qazaqstan azamattary ekı bırdei auyr baptarmen tūtqyndalyp qamauǧa alynady NEGE???
2. Şet eldık kompaniialarda NEGE şet el azamattary zaŋsyz jūmys atqarady???
3. Öz aumaǧynda jūmys ıstep jatqan şeteldık kompaniialar jūmysyn NEGE jergılıktı atqaruşy bilık baqylauǧa almaidy.
4. Polisiia, prokuratura, ŪQK qaida qarap otyrdy???
Bırınşı bolyp söz alǧan Rysbek Särsenbaiūly būl mäselede qazaqtar da, qytailar da kınälı emes, bırınşı kınänı ūiymdastyruşy kompaniiadan ızdeu kerek ekenın aitty.
"Öz azamattarynyŋ qūqyǧyn qorǧai almaǧan memlekettık organdar da kınälı. Jergılıktı qazaqtardyŋ jalaqysynyŋ tömendıgı, azyq-tülıktıŋ sapasyzdyǧy osy jaǧdaiǧa äkeldı. Tamaqtyŋ sapasyzdyǧyna aşulanǧan QHR azamattary aspazdarǧa aiqailaǧan. Qytai azamattary bır qazaqty jabylyp, kürekpen ūrǧan. Qazaqtyŋ namysyn, memlekettıŋ namysyn daulap şyqqan bes qazaq qytailyqtar otyrǧan avtobusty quyp baryp, soqqyǧa jyǧady. Qazaqty ūrǧan qytailar äkımşılık jazaǧa ǧana tartylyp, 10 kün qamaudan keiın deportasiialanady eken de, däl solai qytailardy ūrǧan qazaqtardyŋ üstınen 3 bap boiynşa qylmystyq ıs qozǧalady. Tekseru barysynda 68 QHR azamattary zaŋsyz jūmys ıstegen. Kompaniia basşylary jūmysty tez aiaqtau maqsatynda olarǧa közjūmbailyqpen qaraǧan. Būl jıgıtterdı bosatu üşın qoǧam bolyp prezidentke, Elbasyna talap qoiu kerek! Jıgıtterdı şyǧaru üşın ülken kölemde kepıl sūrap jatyr eken, men özımnıŋ üiım men maşinamdy bır jıgıtke kepılge qoiamyn" dedı Rysbek Särsenbaiūly.
Äset Oŋalbaev qytailyqtardyŋ töbelestı özderı bastaǧandaryn, öz jerınde, öz elınde taiaq jegenge namystanǧan jıgıtterdıŋ qytailyqtardy ornyna qoiǧanyn aitty. "Kompaniiada jūmys ısteitın qytailyqtar jergılıktı qazaqtardyŋ ar-namysyna tigen. Däl solar jürgızetın traktor men maşinany jergılıktı qazaqtar da jürgıze alady. Qanşama qazaq jūmyssyz jür. Taldyqorǧanǧa baryp, jaǧdaimen tanystyq. Qazır qamaudaǧy jıgıtter ne tuystarymen kezdese almai otyr, ne sälem-sauqat ala-almai otyr. Bız prezidentke hat joldap jatyrmyz. Osy mäselenı oŋ şeşıluıne" dedı.
Yrysbek Toqtasyn "Qytai kompaniialaryn Qazaqstanǧa äkelu, qytailarmen jūmys jasau bızdıŋ Ükımettıŋ bas auruyna ainaldy. Būl daudyŋ basy ǧana. 55 zauyt kırgızemız dep jatyr ǧoi. Olar kırmei jatyp osyndai dau-damai bolyp jatyr. Olar kırse ne bolady? Ol jerde qytailar bır millionǧa deiın jalaqy alsa, qazaqtar 100-150 myŋ ǧana alady eken. Būlar qytailyqtardy zaŋsyz kırgızu arqyly memleketke tüsetın tabys salyǧynan da qaǧyp otyr. Būl mäselenı prezident baqylauyna alu kerek. Būl jerden ülken jemqorlyqtyŋ iısı şyǧady" dep mälımdedı.
Advokat Läzzät Ahatova "Menıŋ qorǧauymdaǧy bes jıgıtke QR Qylmystyq Kodeksınıŋ 293 babynyŋ 2 tarmaǧynyŋ 3 bölımımen jäne 106, 107 baptarymen ıs qozǧalyp tūr. Öte auyr baptar. Jäbırlenuşılerge auyr dene jaraqatyn salyp, qaru qoldanyp, küş körsetu degen aiyp taǧylyp otyr. Bıraq jıgıtter maǧan qūr qol bolǧandaryn kerısınşe, qarudy qytailar qoldanǧanyn aitty. Qazaqtarmen töbelesken qytailardyŋ avtobusynan armaturalar şyqqan. Al jergılıktı jıgıtter qūr qol bolǧan. Auyl tūrǧyndarynyŋ aituynşa, auyldarynda jürgen qytailyq jūmysşylar qazaqtyŋ qyzdaryna jönsız tiısıp, būzaqylyq jasap, jasöspırım balalarǧa älımjettık jasap sabap ketu, qazaqtar kökpar tartyp jatsa "kazahi barany" dep aiqailap, dükenşılerdı balaǧattap auyl tūrǧyndarynyŋ narazylyǧyn tuǧyzǧan. Qytailar jabylyp qazaqtyŋ qyzyn zorlaǧan degen aqparat bar. Bıraq, naqty aqparat emes. Anyqtau kerek. Qyzdyŋ tuystary bolsa qyzdyŋ taǧdyryn, bolaşaǧyn oilap, bılesızder ǧoi qazaqtyŋ mentalitetın oilap, qazaqbaişylyqpen jabuly qazandy jabuly küiınde qaldyrǧan. Tiıstı oryndarǧa şaǧymdanuǧa qorqyp otyr. Bız būl jaǧdaidy anyqtai alamyz ba? Tuystary rūqsat bere ma, bermei ma, bız bılmeimız.
Mıne, osy jaǧdailarǧa şydamaǧan bes jıgıt avtobusty quyp baryp, 42 qytaidy sabaǧan. Qytailar tarapynan aryz-şaǧym tüsken joq. Al, kuägerler avtobustyŋ şopyry da qazaq. Kuäger polisiialar da qazaq". Jıgıtterdı qorǧap jatqan Läzzıt Ahatova osylai dedı.
Bızdı taŋ qaldyrǧany auyr dene jaraqatyn alǧan qytailyqtardyŋ nege tez deportasiialanatyny? Auyr dene jaraqaty degenımız auruhanada 2-3 apta jatu emes pe? Būl ıste tüsınıksız detaldar köp. Al, bügıngı jiyndy ūiymdastyruşylar būl ıske barlyq qoǧamdyq ūiymdar men bırlestıkterdı bırıgıp äreket etuge şaqyrdy.
Baspasöz konferensiiasynyŋ spikerlerı: Rysbek Särsenbai, Yrysbek Toqtasyn, Oŋalbaev Äset jäne küdıktı jıgıtterdıŋ advokaty Läzzät Ahatova boldy.
Köterılgen mäsele myna sūraqtardyŋ töŋıregınde örbıdı.
1. Bır qazaq jıgıtın soqqyǧa jyqqan 4 qytai azamattary äkımşılık qūqyq būzu kodeksınıŋ "būzaqylyq" baby boiynşa jeŋıl jazamen qūtylyp ketedı de ädıldettılık ızdegen 5 Qazaqstan azamattary ekı bırdei auyr baptarmen tūtqyndalyp qamauǧa alynady NEGE???
2. Şet eldık kompaniialarda NEGE şet el azamattary zaŋsyz jūmys atqarady???
3. Öz aumaǧynda jūmys ıstep jatqan şeteldık kompaniialar jūmysyn NEGE jergılıktı atqaruşy bilık baqylauǧa almaidy.
4. Polisiia, prokuratura, ŪQK qaida qarap otyrdy???
Bırınşı bolyp söz alǧan Rysbek Särsenbaiūly būl mäselede qazaqtar da, qytailar da kınälı emes, bırınşı kınänı ūiymdastyruşy kompaniiadan ızdeu kerek ekenın aitty.
"Öz azamattarynyŋ qūqyǧyn qorǧai almaǧan memlekettık organdar da kınälı. Jergılıktı qazaqtardyŋ jalaqysynyŋ tömendıgı, azyq-tülıktıŋ sapasyzdyǧy osy jaǧdaiǧa äkeldı. Tamaqtyŋ sapasyzdyǧyna aşulanǧan QHR azamattary aspazdarǧa aiqailaǧan. Qytai azamattary bır qazaqty jabylyp, kürekpen ūrǧan. Qazaqtyŋ namysyn, memlekettıŋ namysyn daulap şyqqan bes qazaq qytailyqtar otyrǧan avtobusty quyp baryp, soqqyǧa jyǧady. Qazaqty ūrǧan qytailar äkımşılık jazaǧa ǧana tartylyp, 10 kün qamaudan keiın deportasiialanady eken de, däl solai qytailardy ūrǧan qazaqtardyŋ üstınen 3 bap boiynşa qylmystyq ıs qozǧalady. Tekseru barysynda 68 QHR azamattary zaŋsyz jūmys ıstegen. Kompaniia basşylary jūmysty tez aiaqtau maqsatynda olarǧa közjūmbailyqpen qaraǧan. Būl jıgıtterdı bosatu üşın qoǧam bolyp prezidentke, Elbasyna talap qoiu kerek! Jıgıtterdı şyǧaru üşın ülken kölemde kepıl sūrap jatyr eken, men özımnıŋ üiım men maşinamdy bır jıgıtke kepılge qoiamyn" dedı Rysbek Särsenbaiūly.
Äset Oŋalbaev qytailyqtardyŋ töbelestı özderı bastaǧandaryn, öz jerınde, öz elınde taiaq jegenge namystanǧan jıgıtterdıŋ qytailyqtardy ornyna qoiǧanyn aitty. "Kompaniiada jūmys ısteitın qytailyqtar jergılıktı qazaqtardyŋ ar-namysyna tigen. Däl solar jürgızetın traktor men maşinany jergılıktı qazaqtar da jürgıze alady. Qanşama qazaq jūmyssyz jür. Taldyqorǧanǧa baryp, jaǧdaimen tanystyq. Qazır qamaudaǧy jıgıtter ne tuystarymen kezdese almai otyr, ne sälem-sauqat ala-almai otyr. Bız prezidentke hat joldap jatyrmyz. Osy mäselenı oŋ şeşıluıne" dedı.
Yrysbek Toqtasyn "Qytai kompaniialaryn Qazaqstanǧa äkelu, qytailarmen jūmys jasau bızdıŋ Ükımettıŋ bas auruyna ainaldy. Būl daudyŋ basy ǧana. 55 zauyt kırgızemız dep jatyr ǧoi. Olar kırmei jatyp osyndai dau-damai bolyp jatyr. Olar kırse ne bolady? Ol jerde qytailar bır millionǧa deiın jalaqy alsa, qazaqtar 100-150 myŋ ǧana alady eken. Būlar qytailyqtardy zaŋsyz kırgızu arqyly memleketke tüsetın tabys salyǧynan da qaǧyp otyr. Būl mäselenı prezident baqylauyna alu kerek. Būl jerden ülken jemqorlyqtyŋ iısı şyǧady" dep mälımdedı.
Advokat Läzzät Ahatova "Menıŋ qorǧauymdaǧy bes jıgıtke QR Qylmystyq Kodeksınıŋ 293 babynyŋ 2 tarmaǧynyŋ 3 bölımımen jäne 106, 107 baptarymen ıs qozǧalyp tūr. Öte auyr baptar. Jäbırlenuşılerge auyr dene jaraqatyn salyp, qaru qoldanyp, küş körsetu degen aiyp taǧylyp otyr. Bıraq jıgıtter maǧan qūr qol bolǧandaryn kerısınşe, qarudy qytailar qoldanǧanyn aitty. Qazaqtarmen töbelesken qytailardyŋ avtobusynan armaturalar şyqqan. Al jergılıktı jıgıtter qūr qol bolǧan. Auyl tūrǧyndarynyŋ aituynşa, auyldarynda jürgen qytailyq jūmysşylar qazaqtyŋ qyzdaryna jönsız tiısıp, būzaqylyq jasap, jasöspırım balalarǧa älımjettık jasap sabap ketu, qazaqtar kökpar tartyp jatsa "kazahi barany" dep aiqailap, dükenşılerdı balaǧattap auyl tūrǧyndarynyŋ narazylyǧyn tuǧyzǧan. Qytailar jabylyp qazaqtyŋ qyzyn zorlaǧan degen aqparat bar. Bıraq, naqty aqparat emes. Anyqtau kerek. Qyzdyŋ tuystary bolsa qyzdyŋ taǧdyryn, bolaşaǧyn oilap, bılesızder ǧoi qazaqtyŋ mentalitetın oilap, qazaqbaişylyqpen jabuly qazandy jabuly küiınde qaldyrǧan. Tiıstı oryndarǧa şaǧymdanuǧa qorqyp otyr. Bız būl jaǧdaidy anyqtai alamyz ba? Tuystary rūqsat bere ma, bermei ma, bız bılmeimız.
Mıne, osy jaǧdailarǧa şydamaǧan bes jıgıt avtobusty quyp baryp, 42 qytaidy sabaǧan. Qytailar tarapynan aryz-şaǧym tüsken joq. Al, kuägerler avtobustyŋ şopyry da qazaq. Kuäger polisiialar da qazaq". Jıgıtterdı qorǧap jatqan Läzzıt Ahatova osylai dedı.
Bızdı taŋ qaldyrǧany auyr dene jaraqatyn alǧan qytailyqtardyŋ nege tez deportasiialanatyny? Auyr dene jaraqaty degenımız auruhanada 2-3 apta jatu emes pe? Būl ıste tüsınıksız detaldar köp. Al, bügıngı jiyndy ūiymdastyruşylar būl ıske barlyq qoǧamdyq ūiymdar men bırlestıkterdı bırıgıp äreket etuge şaqyrdy.
Oŋǧar Qabden,
"Adyrna" ūlttyq portaly
