Älemdı jaulaǧan äigılı qolbasşy Şyŋǧys han moŋǧol bolmaǧan, şyn mänınde, Şyŋǧys han – türkıtıldes taipalardan taraidy.
Altyn Orda tarihyn ūzaq uaqyt zerttegen belgılı ǧalym, «Strana Moksel», «Moskva Ordynskaia» atty tarihi kıtaptardyŋ avtory Vladimir Belinskii osyndai tūjyrym jasady. Keŋestık tarihşylar qanşama būrmalaǧanmen, Şyŋǧys hannyŋ qazaq ekendıgın däleldeitın faktıler jetkılıktı. Şyŋǧys hannyŋ ūrpaqtary, Altyn Ordanyŋ handarynyŋ barlyǧy Moŋǧolstanda emes, qazaq jerınde otyrǧanynyŋ özı-aq köp närsenı aŋǧartpai ma? Keibır reseilık şynşyl tarihşylardyŋ kömegımen osy aqiqatty jariialaityn kez kelgen siiaqty. Ūly qolbasşynyŋ qazaq bolǧandyǧyn tarihşy Vladimir Belinskii köptegen naqty faktılermen däleldeidı. «Naimandar, kereiler, qiiattar men merkıtter moŋǧol emes, türkı taipalaryna jatady. Olardyŋ ūrpaqtary qazırgı Qytai jerınde ömır sürıp jatyr, tılderı qazaqşa. Şyŋǧys han ömır sürgen tūsta onyŋ imperiiasynda qazaqqa jaqyn ūiǧyr tılı memlekettık bolǧan. Temudjinnıŋ äkesı (qazaqşa Temırşın bolyp aitylady) Esügei qiiattardyŋ hany bolǧan. Şeşesı Oian merkıt ruynan. Şyŋǧys hannyŋ äielı Börte qazaqtyŋ qoŋyrat ruynan şyqqan. Onyŋ barlyq ūldary türkı esımderımen ataldy. Şyŋǧys hannyŋ özı qazaq tılınde «Şūǧylaly han» degen maǧynany bıldıredı. Moŋǧoldarda ol kezde de, qazırde de ondai esımder bolǧan joq. «Han» degen sözdıŋ özı moŋǧol emes, türkılerdıkı. Moŋǧoldar özderınıŋ basşylaryn «qontaişy» dep ataǧan. Şyŋǧys handy ädettegı qazaqtyŋ qūryltaiynda han kötergen. Al moŋǧoldarda mūndai söz joq. Täŋırge tabynatyn tek qazaqtar ǧana qaitys bolǧandardy az adam bıletın, qūpiia jerge aparyp jerlegen. Būl dästür turaly Altyn Ordadaǧy europalyq elşı Plano Karpini jazǧan. Ol kezde moŋǧoldar ölgen adamdardy molaǧa aparyp aşyq aspan astynda qaldyratyn bolǧan» deidı tarihşy Vladimir Bronislavovich Belinskii aqparat agenttıgıne bergen sūhbatynda. Būl derekterdıŋ köbın İsai Kalaşnikovtyŋ «Jestokii vek» kıtabynan da, basqa da tarihi şyǧarmalardan kezdestıruge bolady. Ony özımızdıŋ tarihşylarymyz da aŋǧarǧan boluy kerek. Bıraq osy uaqytqa deiın Şyŋǧys hannan moŋǧol jasau kımge kerek boldy eken? Būl sūraqqa da Belinskii jauap daiyndap qoiypty. Onyŋ pıkırınşe, orys tarihynyŋ būl faktılerdı bürkemeleuınıŋ syry – keiınnen orys imperiiasyna kırıp, orys patşalarynyŋ qolastynda bolǧan qazaqtardyŋ bır kezde sol orystardy baǧyndyrǧanyn moiyndaǧylary kelmegendıgınde. Sondyqtan älemdı jaulauşylardyŋ bükıl daŋqyn alystaǧy moŋǧoldarǧa taŋyp bergen.
«Jaqyn arada Şyŋǧys hannyŋ qazaqtan şyqqany resmi türde moiyndalady. Özındık közqarasy bolǧanmen, Qazaqstan Resei men Qytaiǧa älı jaltaqtaǧany bolmasa, tarihta jazylǧan mifterge sengısı joq» dep mälımdedı tarihşy Vladimir Belinskii.
"Aiqyn".
