Soŋǧy jyldary qazaq estradasynda halyqtyŋ erekşe yqylasyna bölenıp jürgen etno toptardyŋ paida bolǧandyǧy köŋıl quantady. Osy oraida ūlttyq qūndylyqtarymyz dombyra, sazsyrnai aspaptarymen dauystary tamaşa üilesken «Qoŋyr» triosy, bırneşe janrdy bır arnada kelıstı toǧystyra bılgen, jaŋadan tanylyp kele jatqan «Tūran» toby, qos qobyzdyŋ ünı arqyly qazaqi änderımen köŋılımızdı kökke jetkızgen «Asyl» duetı syndy şyǧarmaşylyq ūjymdar oiǧa oralady.
Būl auzy arandai aşylǧan jahandanu atty aidahardyŋ küşıne engen kezınde tabiǧi ūlttyq änderımızge susap otyrǧan tyŋdarmandy bır serpıltıp tastaǧany ras. Olarǧa jūrtşylyqtyŋ nazary men yntyzarlyǧy da özgeşe. Olai deuge negız de joq emes. Baiqap qarasaŋyz, estradada reproduksiialyq än men oryndauşylar, iaǧni bır-bırınen aitarlyqtai aiyrmaşylyǧy joq köşırmeler köbeiıp kettı. Nätijesı aitpasa da tüsınıktı. Osy oraida özındık sara jolymen daralanyp kele jatqan etno toptardy äŋgımege aralastyrǧandy artyq körmedık:
Serjan Moldasanūly, «Qoŋyr» tobynyŋ prodiuserı:
«Qazırgı toptar turasynda bırdeŋe aitu öte qiyn. Toqsanynşy jyldary eldı eleŋ etkızgen «ABK», odan keiıngı «Nūr-Mūqasan», «Nūrlan-Mūrat», «Mūzart», «Jıgıtter», «Bäiterek» syndy toptar qazaq estradasyna aituly jaŋalyǧymen keldı. Sodan bolsa kerek, jūrtty jalyqtyrǧan joq. Tıptı älı künge deiın «ABK» men «Nūrlan-Mūratty» ızdeitınımız şyndyq. Sebebı, jaŋa toptarda jaŋalyq joqqa tän. Öz basym ara-tūra Roksonakidı tyŋdap qoiamyn. Eskı änderınıŋ özı jaŋa düniedei äser qaldyrady.
Qazırgı top qūrǧyş ınılerım özıne deiıngılerdı de saralap, oi tüimeidı. Olardyŋ ūstanatyn basty şarty qūramy ekeuden kem bolmauy kerek. Üşeu bolsa tegı jaqsy. Törteu bolsa – jetıstık qol sozym jerde. Odan soŋ äitüp-büitıp ekı än jazdyryp, qyryq tanys aǧalaryn salyp konsertke şyǧu. Şyn mänınde janyp salyp daiyndalyp, ızdenıp jürgen eşbırı joq. Olardyŋ eŋ jaqsy köretın sözı «jūldyz». Daŋqty bolyp, şyrt tükırıp jatqysy keledı. Bıraq eŋbek etpei, mal qaida?
Al bırdı-ekılı «Do-major» sekıldı talantty jıgıtterge nasihat jetpei jatyr. «Ürkerdıŋ» jetıstıgı bolsa, quanyp qoiamyz. «Ūlytaudyŋ» bar bolǧanyna myŋ şükır. «Qoŋyrǧa» kelsek, eŋ bırınşı maqsat – eşkımge ūqsamau, qaitalamau. Bügınde, aqyryndap köşke ıleskenımız şyndyq. Attai qalap, şaqyratyn aǧaiyn az emes. Qalǧanyn keler künnen körermız. Aldaǧy jaŋalyǧymyz ekınşı än jinaq daiyn bolyp qaldy. Aqpan aiynyŋ aiaǧynda jeke konsert josparda tūr.
Maqsat Saǧatbekūly, «Tūran» tobynyŋ müşesı:
«Jaqynda ǧana Amerikanyŋ bes qalasyna Qūrmanǧazy konservatoriiasynyŋ simfoniialyq orkestrımen bırge öner körsetıp keldık. Qazaqstanda «Otyrar sazy», «Saryn» sekıldı etnografiialyq, folkliorlık ansambldermen qatar, Rinat Gaisinnıŋ jetekşılıgındegı «Nomad» sekıldı toptardyŋ barlyǧy bızdıŋ osy etno janrdaǧy önerımızdıŋ alǧa qaryştap, damyp kele jatqanynyŋ aiǧaǧyndai. Al, özımızge kelsek, bärımız Qūrmanǧazy konservatoriiasynyŋ tärbielenuşılerımız. Ärı bärımızdı de multuinstrumentalist, iaǧni bırneşe aspapta oinaityn maman dep aituǧa bolady. Repertuardaǧy şyǧarmalarymyz sinkrettılıkke negızdelgen. Ol degenımız bırneşe janrdyŋ: küi, dästürlı än, poeziia, lirika, kömeimen qailau, bidıŋ bır arnada toǧysuy. Baiqasaŋyz, bızdegı sazsyrnai, şaŋqobyz, dombyra, qylqobyz, küntaiaq (syldyrmaqtyŋ bır türı), jetıgen sekıldı qazaqtyŋ köne aspaptarynan bölek, zamanaui aspaptar joq. Onyŋ özı toptyŋ erekşelıgıne jatady. Ärı Qazaqstandaǧy etno oryndauşylardyŋ ışınde eŋ alǧaşqy bolyp simfoniialyq orkestrmen bırlesıp, şyǧarmalar oryndap jürmız».
«Asyl» duetı:
«Qazaq estradasyndaǧy etno toptardyŋ basqalardan erekşelıgı ünınde dep aitsaq qatelespeimız. Sebebı, ädettegı toptar estrada baǧytynda öner körsetıp jürse, etno toptardyŋ basty maqsaty – halyq aspaptarynyŋ özındık ünın joǧaltpai elge jetkızu. Ärine, eldıŋ yqylasy öte jaqsy, äitkenmen özınıŋ ūlttyq aspaptaryn ekzotika retınde köretınıne jüregımız auyrady».
Söz soŋy
Joǧarydaǧy pıkırlerden tüigenımız, Qazaqstanda etno toptar maqsattaryn aiqyndap, halyqtyŋ jürek törınen belgılı şamada öz ornyn alyp ülgergenımen, älı de bolsa şeşuın tappaǧan mäseleler bar. Mysaly telearnalarda qazaq klipterınıŋ körsetılu, nasihattalu deŋgeiı tıpten tömen. Ainalyp kelgende mäselenıŋ bır ūşyǧy qarajatqa tıreledı. Degenmen, qanşa jerden jekemenşık telearna bolsa da, ondaǧy halyqqa qyzmet etıp jürmız degen atpal azamattar osyndai jūrtşylyqtyŋ sūranysyna sai keletın dünielerdıŋ jaryqqa şyǧuyna mūryndyq bolyp ıske kırısse, nūr üstıne nūr bolar edı. Bügıngıdei ūlttyq qūndylyqtarymyzdy, qazaqtyq būlaqtan bastau alǧan önerımızdı örge şyǧaruda teŋızge qūiǧan tamşydai bolsa da öz ülesın qosyp kele jatqan etno toptardy memlekettık, qoǧamdyq deŋgeide qoldamasaq, jalǧyzdyŋ ünı, jaiaudyŋ şaŋy şyǧar ma? Özımızdegını barynda qadırleiık, keiınnen «qolymdy mezgılınen keş sermedım» degennıŋ kebın kiıp jürmeiık. Tyŋdarmannyŋ ekı türı bolady: bırı jelıkpe, ekınşısı sanaly. Sanalynyŋ bır artyqşylyǧy, oilaǧan oiynan qorytyndy şyǧaryp qana qoimai, ony jüzege asyruǧa ūmtylady. Al, sız qandai tyŋdarmansyz?
Asqarbek QAZANǦAP
