Sońǵy jyldary qazaq estradasynda halyqtyń erekshe yqylasyna bólenip júrgen etno toptardyń paıda bolǵandyǵy kóńil qýantady. Osy oraıda ulttyq qundylyqtarymyz dombyra, sazsyrnaı aspaptarymen daýystary tamasha úılesken «Qońyr» trıosy, birneshe janrdy bir arnada kelisti toǵystyra bilgen, jańadan tanylyp kele jatqan «Turan» toby, qos qobyzdyń úni arqyly qazaqı ánderimen kóńilimizdi kókke jetkizgen «Asyl» dýeti syndy shyǵarmashylyq ujymdar oıǵa oralady.
Bul aýzy arandaı ashylǵan jahandaný atty aıdahardyń kúshine engen kezinde tabıǵı ulttyq ánderimizge sýsap otyrǵan tyńdarmandy bir serpiltip tastaǵany ras. Olarǵa jurtshylyqtyń nazary men yntyzarlyǵy da ózgeshe. Olaı deýge negiz de joq emes. Baıqap qarasańyz, estradada reprodýkııalyq án men oryndaýshylar, ıaǵnı bir-birinen aıtarlyqtaı aıyrmashylyǵy joq kóshirmeler kóbeıip ketti. Nátıjesi aıtpasa da túsinikti. Osy oraıda ózindik sara jolymen daralanyp kele jatqan etno toptardy áńgimege aralastyrǵandy artyq kórmedik:
Serjan Moldasanuly, «Qońyr» tobynyń prodıýseri:
«Qazirgi toptar týrasynda birdeńe aıtý óte qıyn. Toqsanynshy jyldary eldi eleń etkizgen «ABK», odan keıingi «Nur-Muqasan», «Nurlan-Murat», «Muzart», «Jigitter», «Báıterek» syndy toptar qazaq estradasyna aıtýly jańalyǵymen keldi. Sodan bolsa kerek, jurtty jalyqtyrǵan joq. Tipti áli kúnge deıin «ABK» men «Nurlan-Muratty» izdeıtinimiz shyndyq. Sebebi, jańa toptarda jańalyq joqqa tán. Óz basym ara-tura Roksonakıdi tyńdap qoıamyn. Eski ánderiniń ózi jańa dúnıedeı áser qaldyrady.
Qazirgi top qurǵysh inilerim ózine deıingilerdi de saralap, oı túımeıdi. Olardyń ustanatyn basty sharty quramy ekeýden kem bolmaýy kerek. Úsheý bolsa tegi jaqsy. Tórteý bolsa – jetistik qol sozym jerde. Odan soń áıtúp-búıtip eki án jazdyryp, qyryq tanys aǵalaryn salyp konertke shyǵý. Shyn máninde janyp salyp daıyndalyp, izdenip júrgen eshbiri joq. Olardyń eń jaqsy kóretin sózi «juldyz». Dańqty bolyp, shyrt túkirip jatqysy keledi. Biraq eńbek etpeı, mal qaıda?
Al birdi-ekili «Do-major» sekildi talantty jigitterge nasıhat jetpeı jatyr. «Úrkerdiń» jetistigi bolsa, qýanyp qoıamyz. «Ulytaýdyń» bar bolǵanyna myń shúkir. «Qońyrǵa» kelsek, eń birinshi maqsat – eshkimge uqsamaý, qaıtalamaý. Búginde, aqyryndap kóshke ileskenimiz shyndyq. Attaı qalap, shaqyratyn aǵaıyn az emes. Qalǵanyn keler kúnnen kórermiz. Aldaǵy jańalyǵymyz ekinshi án jınaq daıyn bolyp qaldy. Aqpan aıynyń aıaǵynda jeke konert josparda tur.
Maqsat Saǵatbekuly, «Turan» tobynyń múshesi:
«Jaqynda ǵana Amerıkanyń bes qalasyna Qurmanǵazy konservatorııasynyń sımfonııalyq orkestrimen birge óner kórsetip keldik. Qazaqstanda «Otyrar sazy», «Saryn» sekildi etnografııalyq, folklıorlik ansambldermen qatar, Rınat Gaısınniń jetekshiligindegi «Nomad» sekildi toptardyń barlyǵy bizdiń osy etno janrdaǵy ónerimizdiń alǵa qaryshtap, damyp kele jatqanynyń aıǵaǵyndaı. Al, ózimizge kelsek, bárimiz Qurmanǵazy konservatorııasynyń tárbıelenýshilerimiz. Ári bárimizdi de mýltýınstrýmentalıst, ıaǵnı birneshe aspapta oınaıtyn maman dep aıtýǵa bolady. Repertýardaǵy shyǵarmalarymyz sınkrettilikke negizdelgen. Ol degenimiz birneshe janrdyń: kúı, dástúrli án, poezııa, lırıka, kómeımen qaılaý, bıdiń bir arnada toǵysýy. Baıqasańyz, bizdegi sazsyrnaı, shańqobyz, dombyra, qylqobyz, kúntaıaq (syldyrmaqtyń bir túri), jetigen sekildi qazaqtyń kóne aspaptarynan bólek, zamanaýı aspaptar joq. Onyń ózi toptyń ereksheligine jatady. Ári Qazaqstandaǵy etno oryndaýshylardyń ishinde eń alǵashqy bolyp sımfonııalyq orkestrmen birlesip, shyǵarmalar oryndap júrmiz».
«Asyl» dýeti:
«Qazaq estradasyndaǵy etno toptardyń basqalardan ereksheligi úninde dep aıtsaq qatelespeımiz. Sebebi, ádettegi toptar estrada baǵytynda óner kórsetip júrse, etno toptardyń basty maqsaty – halyq aspaptarynyń ózindik únin joǵaltpaı elge jetkizý. Árıne, eldiń yqylasy óte jaqsy, áıtkenmen óziniń ulttyq aspaptaryn ekzotıka retinde kóretinine júregimiz aýyrady».
Sóz sońy
Joǵarydaǵy pikirlerden túıgenimiz, Qazaqstanda etno toptar maqsattaryn aıqyndap, halyqtyń júrek tórinen belgili shamada óz ornyn alyp úlgergenimen, áli de bolsa sheshýin tappaǵan máseleler bar. Mysaly telearnalarda qazaq klıpteriniń kórsetilý, nasıhattalý deńgeıi tipten tómen. Aınalyp kelgende máseleniń bir ushyǵy qarajatqa tireledi. Degenmen, qansha jerden jekemenshik telearna bolsa da, ondaǵy halyqqa qyzmet etip júrmiz degen atpal azamattar osyndaı jurtshylyqtyń suranysyna saı keletin dúnıelerdiń jaryqqa shyǵýyna muryndyq bolyp iske kirisse, nur ústine nur bolar edi. Búgingideı ulttyq qundylyqtarymyzdy, qazaqtyq bulaqtan bastaý alǵan ónerimizdi órge shyǵarýda teńizge quıǵan tamshydaı bolsa da óz úlesin qosyp kele jatqan etno toptardy memlekettik, qoǵamdyq deńgeıde qoldamasaq, jalǵyzdyń úni, jaıaýdyń shańy shyǵar ma? Ózimizdegini barynda qadirleıik, keıinnen «qolymdy mezgilinen kesh sermedim» degenniń kebin kıip júrmeıik. Tyńdarmannyń eki túri bolady: biri jelikpe, ekinshisi sanaly. Sanalynyń bir artyqshylyǵy, oılaǵan oıynan qorytyndy shyǵaryp qana qoımaı, ony júzege asyrýǵa umtylady. Al, siz qandaı tyńdarmansyz?
Asqarbek QAZANǴAP
