Qazaqtyŋ ūlttyq oiyny – kökpar jaqyn arada reformaǧa ūşyrauy mümkın. Naqtyraq aitsaq, kökparşylar serkenıŋ ornyna arnaiy jasalǧan quyrşaqty kökparǧa salmaq. Bastamany «KARE-Zabota» januarlardy qorǧau qoǧamdyq qory köterıp otyr. Atalmyş mäselege bailanysty Deneşynyqtyru jäne sport agenttıgıne saual jıbergen qoǧamdyq qor agenttıkten jauap alyp ta ülgerıptı. Atalmyş qordyŋ resmi saity taratqan mälımetke süiensek, agenttık olarǧa: «Būl mäselege bailanysty amaldar qarastyryluda. Tıptı elımızdegı belgılı käsıporyndardyŋ bırıne serkenıŋ naqpışını bolarlyqtai quyrşaq muliajyn jasap şyǧaruǧa tapsyrys berıp te qoiǧan eken. Endı būl muliajdy kökparşylar osy jyldyŋ ekınşı jartysynda ıs jüzınde tekserıp körmek» degen syndy hat joldaǧan.
Aita keteiık, negızı, kökparda serkenı jansyz quyrşaqqa almastyru mäselesı būǧan deiın de bıraz talqylanǧan. Tıptı 2008 jyly serkenıŋ naqpışın quyrşaǧyn Päkıstanda arnaiy tapsyryspen jasatqan eken. Bıraq täjıribe sätsız şyqqan. 2010 jyly da sport şeneunıkterı osy mäselege qaita oralǧan. Bıraq şymkenttık öndıruşılerdıŋ de jasap şyǧarǧan quyrşaq serkesı sapasyz bolǧan. Atap aitsaq, kökparşylar būl quyrşaqtardy iılgış, sozylǧyş emes, öz qalpyn joǧaltyp, synyp qalady, bır sözben aiqtanda, kökparǧa jaramsyz dep tapqan bolatyn.
Degenmen, mamandardyŋ aituynşa, kökparda serkenı naqpışın quyrşaǧyna almastyru mäselesı «KARE-Zabota» januarlardy qorǧau qoǧamdyq qory ötınış bıldırmei tūryp-aq köterılgen eken. Mūndaǧy basty maqsat – kökpardy älemdık deŋgeige şyǧaru, Aziia oiyndarynyŋ baǧdarlamasyna qosu, tıptı bolaşaqta Olimpiada oiyndary baǧdarlamasyna engızu. Al Europada januarlardy qorǧau, jalpy tabiǧatty qorǧau qorlary kökparda serkenıŋ tartys-talasqa tüsıp jatqanyna beijai qarap tūra almasy belgılı. «Sondyqtan eger bız kökpardy Aziia oiyndarynyŋ baǧdarlamasyna qosqymyz kelse, onda sporttyq kökpar oiynynyŋ erejesın bekıtuımız kerek. Jäne de serkenı muliajǧa almastyruǧa tura keledı» deidı atalmyş salanyŋ mamandary. Osy oraida, «kökpardy jazǧy Aziia oiyndarynyŋ baǧdarlamasyna qosu mümkın be?» degen zaŋdy sūraqtyŋ tuyndaityny sözsız. Aziia oiyndarynyŋ reglamentıne süiensek, dübırlı dodada sport türı oinatyluy üşın kem degende tört komanda qatysuy kerek eken. Endı sanaiyq. Bızde kökpar bar, «ulak tartyş» dep atalǧanymen qyrǧyzdar men özbekterde de sporttyŋ būl türı keŋınen damyǧan. Täjıkterde kökpar «buzkaşi» dep atalady eken. Moŋǧoldar da kökpar tartysatyny belgılı. Tıptı ǧalymdar mūhittyŋ arǧy jaǧyndaǧy Argentina elınıŋ özınde de kökparǧa ūqsas sport türı baryn anyqtap, öz eŋbekterınde jarysa jazuda. Demek, eger ūlttyq oiynymyzdy halyqaralyq arenaǧa şyǧarǧymyz kelse, älgındei özgerısterge moiynsūnuǧa mäjbürmız.
Nūrdäulet MOMYNOV, kökparşy, «Äulieata» kökpar klubynyŋ direktory:
– Qaita-qaita serke soiyp jatpas üşın mūndai muliaj tek jattyǧu kezderınde ǧana kerek. Al kädımgı dodalarda jansyz quyrşaqty kökparǧa salmaimyz ǧoi. Qyzyǧy bolmaidy. Degenmen būl Europaǧa jol aşyluy üşın jasalyp jatqan närse ǧoi. Bıraq oǧan deiın älı talai uaqyt bar. Halyqaralyq arenaǧa bır künde şyǧyp kete almaimyz. Sondai-aq «serkenı qinap, qorlap jatsyŋdar» dep baibalam salyp jatqan januarlardy qorǧau qoǧamdyq qorlaryna aitarym: kökparşylar serkenı qinamaidy. Ony kädımgıdei halyqtyq saltpen bata jasap bauyzdaidy. Sosyn kökparǧa tüsken serkenıŋ etı dämdı bolady. «Bala kötere almai jürgen kelınderge osy kökparǧa tüsken serkenıŋ etın jegızse, kelınnıŋ aiaǧy auyr bolady» degen senım, yrym bar. Bärı de qazaqtyŋ salt-dästürlerı ǧoi. Bız öz dästürlerımızden attap ketıp jatqan joqpyz.
Sädıbek TÜGEL, Ūlttyq at sporty federasiiasynyŋ prezidentı:
– İä, jalpy, bügınde kökpar oiynyn ülken özgerıster kütıp tūr. Ony dala kökpary, sporttyq kökpar dep ekı türge bölgenbız. Dala kökparynda özımızdıŋ bükıl dästürlerımız saqtalyp, as, toi kezderınde serke soiylyp, kädımgı ülken kökpar öte beredı. Al eger bız osy ūlttyq oiynymyzdy halyqaralyq arenaǧa şyǧarǧymyz kelse, onda stadiondarda da kökpar ötkızudı qolǧa aluymyz kerek. Mäselen, Qyrǧyzstanda kökpar bilet satylatyn jalǧyz ǧana oiyn türı eken. Ol jaqta bır oiynǧa 10 000 biletke deiın satylady. Tıptı 5000 adam stadionǧa kıre almai da ketedı eken. Al bız bügınde kökpardy halyqaralyq deŋgeide Europa jerınde ötetındei joldaryn qarastyrudamyz. Bıraq eger Europa jerınde serke soiyp, kökpar tartsaq, onda januarlardy qorǧau qoǧamdyq qorlary jaǧamyzdan alary sözsız. Sondyqtan Europa alaŋyna jol tartu üşın serkenıŋ naqpışın muliajyn jasap jatyrmyz. Ony tarazdyq aǧaiyndy jıgıtter öz qoldaryna aldy.
Ramazan SATTYBAI, QR Ūlttyq sport türlerınen memlekettık jattyqtyruşy:
– 4-5 säuırde Astanada Ūlttyq sport türlerınen respublikalyq seminar ötken. Sonda osy mäselenı de talqylaǧanbyz. Örkeniettı elderdıŋ barlyǧynda ärtürlı qoǧamdyq qorlar bar. Olar bızdıŋ kez kelgen kökparda serkenı baqyrtyp bauyzdap, ony talas-tartysqa salǧanymyzdy qūp körmeidı. Sondyqtan bız tura sol serke sekıldı muliajdy jasauǧa tapsyrys berdık. Onyŋ salmaǧy da, terısı de – bärı şynaiy körınetın bolady. Tıptı tırsek, qabyrǧa, omyrtqa, moiyn – bärı de şynaiy körınetındei etemız. Taqymǧa qysqanda da qatqan aǧaştai emes, serke sekıldı sozylatyndai boluy tiıs. Bügınde mal tūrmaq, adamnyŋ da taza köşırmesın jasap jatyr ǧoi. Iаǧni mūndai quyrşaq serkenı jasap şyǧaru eş qiyndyq tudyrmas. Mūndaǧy maqsatymyz – osy ūlttyq oiynymyzdy dala kökpary jäne sporttyq kökpar dep bölıp, sporttyŋ osy türın Aziia, Olimpiada oiyndarynyŋ baǧdarlamasyna engızu ǧoi. Al dala kökpary eş özgerıssız qala bermek. Osyǧan bailanysty özım kuä bolǧan bır qyzyqty aitaiyn. Şymkentke kökpardy köruge qonaq bolyp ekı-üş qytailyq azamat kelgen eken. Sonda 2-3 myŋ adamnyŋ atpen şapqanyn körıp: «Sızderdıŋ az bolǧandaryŋyz qandai jaqsy bolǧan. Bız siiaqty köp bolsaŋyzdar, atpen-aq älemdı jaulap alady ekensızder ǧoi» dep basyn şaiqaǧan edı.
Äziz JŪMADIL,
«Alaş ainasy».
