Ūlttyq äuen, dästürlı än dep jany qalmai jürgen jankeştı jandar joq emes. Solardyŋ bırı – qazaqtyŋ ūlttyq äuenıne qarlyǧaş-qanatymen su seuıp, dästürlı än önerın därıptep jürgen, künı keşe ǧana ūlttyq önerge qosqan sübelı ülesı üşın «Qazaqstan Respublikasynyŋ mädeniet qairatkerı» ataǧyn alǧan daryndy änşı Aigül Qosanova.
– El aldyndaǧy eŋbegıŋızdıŋ elenuımen! Äitse de közı qaraqty körermen, qūlaǧy türık tyŋdarman Sızdı keiıngı uaqytta joǧaltyp alǧandai. «Qatarynan qara üzıp kettı me, älde şyǧarmaşylyqtan qol üzıp kettı me?» degen ümıt-küdıgı aralas saualdary bar. Sız özı qaida jürsız?
– Öner adamynyŋ är sekundı ızdenısten tūratynyn tüisıgı bar adamǧa tüsındırudıŋ özı artyq. Men üşın «boldym, toldym» deu – ülken qatelıkke ūrynu. Al körermen aldyna kölbeŋdep köp şyqpasam – ol menıŋ jeter jerıme jettım ia şyǧarmaşylyqtan alystadym degendı bıldırmese kerek. Men ızdenıs jolynda jürmın. «El ışı – öner kenışı» desek, sol kenıştıŋ kenşısımın qazır. Būǧan deiın oblys ortalyqtaryn aralap, sol jerdegı dästürlı önerge susap otyrǧan tyŋdarmanǧa ännen şaşu şaştym. Qala berdı, Qūrmanǧazy atyndaǧy ūlttyq konservatoriiada şäkırtterge därıs beremın. Sondyqtan küllı ömırımdı öz jeke basymnyŋ jetıstıgı jolynda qūrban etemın dep te aita almaimyn. Menıŋ ūstazdyq basty missiiam – şäkırt tärbieleu ǧoi.
– HH ǧasyrdaǧy qazaq muzykasynyŋ eren qūbylysy, bır özı dästürlı än önerınıŋ mektebı bolǧan, «bügıngınıŋ Mūhity» atanǧan epikalyq keŋ tynysty äigılı änşı Ǧarifolla Qūrmanǧalievtı bılmeitın qazaq joq. Sonda bügınde ūly dalamyzdyŋ dästürlı änın därıptep, bügınge jetkızgen Ǧarekeŋnıŋ artynda ızın jalǧar şäkırtterınıŋ qalmaǧany ma? Älde būl sol baiaǧy dästürlı äuenge den qoiyp, därıpteuşılerdıŋ azdyǧyn aŋǧarta ma?
– Solai deuge kelmes. Bırınşıden, Ǧarekeŋnıŋ osy Almatyda tūratyn şäkırtterınıŋ azdyǧynan bolsa, ekınşıden, bılım ordasynda qyzmetke tūru üşın tek talant ia dauys qana kerek emes, sondai-aq qatyrma qaǧazǧa da bas qatyru kerek qoi. Äitpese, Qūdaiǧa şükır, Ǧarekeŋdei ūly mekteptıŋ köşın jalǧastyryp jürgender jetedı. Sondyqtan būdan Ǧarifolla Qūrmanǧalievtıŋ aty öştı ia dästürlı än önerı kenjelep qaldy degen ūǧym tumasa eken.
– Desek te, keşe ǧana dombyrasyn qolynan tastamai, oqaly börkınıŋ ükısı ülbırep, dästürlı än önerınıŋ keruenınde özındık qoltaŋbasyn qaldyryp jürgen änşılerdıŋ estradaǧa bet būryp jatatynyn jiı baiqauǧa bolady. Oǧan mysaldar da jetedı. Sonyŋ bırı – özıŋızsız…
– Alǧaş bırdı-ekılı estradalyq änder aityp sahnaǧa şyǧa bastaǧanymda maǧan qoiylǧan, dūrysy – qarşa boraǧan saualdardyŋ bırı osy bolatyn. Estradalyq än aitsam, ol dästürlı ännen mülde qol üzdım degendı bıldırmeidı. Tıptı menıŋ aldyma dästürlı än, älde estrada dep taŋdau qoiylsa da men qanyma sıŋgen ūlttyq äuendı qalaitynym dausyz. Sondyqtan men eşqaşan eşteŋege ūlttyq äuendı aiyrbastamaimyn da, jan baǧudyŋ qamymen öz jolymnan auytqymaimyn da. Al estradalyq än aitsam – būl menıŋ öz boiymdaǧy taǧy bır qabılet-qarymymdy baiqap körgen täjıribem ǧana. Öner adamynyŋ ömır-baqi ızdenıste jüruı – zaŋdy qūbylys. Sondyqtan olardyŋ öz boiynda şertılmei jatqan tylsym pernelerın türtıp körse, aiyp pa eken?
– Mektepterde bastauyş synyptarda «muzyka» degen pän jüredı. Qazır sol pännıŋ saǧatynyŋ qysqartylyp, aptasyna bır-aq ret jüretın deŋgeige tüskenıne közımız jetıp otyr. Al sol pännıŋ baǧdarlamasyna köz jügırttık pe? Qai halyqtyŋ äuenı, qai änşınıŋ änı enıptı? Ondaǧy dästürlı äuennıŋ ülesı qanşa?
– Baiaǧy, tüptep kelgende, bızge jetıspeitını ūlttyq ideologiia bolyp şyǧady. Qai qoǧam, qandai adamdar bolsyn, bır ideologiia bolatyny – zaŋdylyq. Mäselen, keşegı Keŋes qoǧamynda da qatyp qalǧan qaǧiadamen, sanamyzǧa sıŋıp qalǧan ideologiiamen ömır sürdık.
Tılı şyqqan baladan bastap bärı «Kün kösem» dep öleŋ oqyp, än saldy. Al ol ändı ia jyrdy bılmeseŋ, sen qoǧamnan alastatylasyŋ. Mıne, bızge däl qazır osy jetıspeidı. Tap osyndai, bıraq ūlttyq baǧyttaǧy ideologiia. Al ol bolmai bız özımız aŋsaǧan mūrattyŋ üdesınen körıne almauymyz mümkın. Sondyqtan aldymen ata-ana balasynyŋ jüz jerden jat jerde bılım alyp, myŋ jerden myqty maman bolsa da qany häm jany qazaq bolyp qaluy üşın janyn saluy kerek.
Ekınşıden, mektepter, äsırese, osy muzyka pänıne qatysty türlı muzykalyq öner ordalary, bılım oşaqtarymen bailanys ornatsa deimın.
– Qazır özın tanymal etu ärı osaldau ännıŋ özın ötkızıp jıberu maqsatynda beinebaian, iaǧni kliptıŋ däurenı jürıp tūr ǧoi. Mümkın dästürlı änderdı klip arqyly därıptermız? Alaida Sızdıŋ ūlttyq änge tüsırgen klipterıŋız körınbeidı? Nege?
– Zamannyŋ zaŋdy talabyna ainalǧan klip öndırısın joqqa şyǧara almasymyz anyq. Tıptı ony öz sätımen paidalansaq, köp jaǧynan ūtuǧa mümkındık bolar edı. Dekorasiia, qazaqtyŋ ūlttyq kiımı, dästürı, tūrmys-tırşılıgı – bärı-bärı körınıs tabar edı. Alaida qysqa jıp kürmeuge keltırmei tūrǧan jaiy bar. Men Mūhittyŋ «Ainamköz» änıne klip tüsırgım-aq keldı. Ūlttyq äuen, äigılı än bolǧandyqtan, oǧan salǧyrt qarauǧa bolmaidy, ärine. Sondyqtan sol ännıŋ tarihy klipten körınse degen tılegım boldy. Alaida men közdegen kökjiektı qaltam kötermei tūrǧandyqtan, klip mäselesı keiınge qalyp otyr.
– Keiıngı uaqytta qazaqtyŋ közquanyşyna ainalǧan qazaqtyŋ dästürlı 1000 änı, 1000 küiı jinaqtalyp, jaryqqa şyqty. Osynau ūlttyq joba qazaqqa ne berdı?
– Būl – qazaq degen ūly halyqtyŋ ūşan-teŋız bailyǧynyŋ hatqa tüsken bır parasy ǧana. Sondyqtan būl jobalardy igı häm ırgelı ısterdıŋ bastamasyna balaǧan jön. Būl jinaqtarǧa joǧaryda aityp ötken bır özı jüz änge, jüz küige tatityn tuyndylar engızıldı. Sirek kezıgetınderı de bar. Sol sebeptı būl ülgılı ürdıs öz jalǧasyn tauyp jatsa jaqsy edı. Al endı jaryqqa şyqqan «Qazaqtyŋ 1000 änı» syndy jinaqtar är qazaqtyŋ közınıŋ qaraşyǧyndai saqtaityn, törınen tabylatyn, ūrpaqqa tabystalatyn ūly da qasiettı mūrasy, qonaǧyna ūsynatyn keremet kädesıne ainalsa eken.
Äŋgımelesken Dinara IZTILEU
«Ana tılı».
