Bügıngınıŋ sal-serılerı än saldy

Dästürlı änderdıŋ elımızde köp şyr­qa­luy qoǧamnyŋ qy­zy­ǧu­şylyǧynan tuyndap otyr. Äsırese osydan ekı-üş jyl būryn qazaq qoǧamy dästürlı änderge päs nazarmen qaraǧan bolsa, bügınde keibır änşıler ol änderdı post­mo­dernistık reŋkke boiap, halyqqa qaita ūsyndy. Dästürlı änderge qoǧamnyŋ qyzyǧuşylyǧy artyp, ol janrda än ait­qysy keletınderdıŋ qa­tary tolysty. Ke­şe Qazaq ūlttyq kon­ser­vatoriiasynyŋ ūiym­das­tyr­ǧan keşı – sözımızdıŋ būl­tartpas dälelı.

Qazaq muzykasynyŋ qara şaŋyraǧy – Qūr­manǧazy atyndaǧy Qazaq ūlttyq kon­ser­vatoriiasy halyq änı kafedrasynyŋ ūiymdastyruymen QR Jazuşylar oda­ǧy­nyŋ ädebietşıler üiınde Jaiau Mūsaǧa – 175 jyl, Ükılı Ybyraiǧa – 150 jyl, Mädi Bapiūlyna 130 jyl toluyna arnalǧan «Sal-serıler ızımen» atty keş öttı. Kon­ser­vatoriia ūstazy Säule Janpeiısova bastaǧan top Düisenbek Ömıräliev, Ardaq İsataeva, Erkın Şükımanov, Tıleules Qūr­man­ǧa­liev­ter qostaǧan şäkırtter dästürlı änderdıŋ qazaq ruhaniiatyndaǧy ornyn körer­men­derge jäne bır ret däleldegendei. Halyq änı kafedrasynyŋ tülekterı Erlan Rys­qali, Abzal Quanyşūlylar da dästürlı än­derdı şyrqady. Halyq änı kafedrasynyŋ meŋgeruşısı Säule Janpeiısova:

«Jaiau Mūsa ömırge kelgen Baianauyl, Ükılı Ybyrai ömır keşken Kökşe jerı, Mädi ömırge kel­gen qasiettı Qarqaraly – qazaqtyŋ eŋ sūlu da şūraily jerlerı. Mūndai qasiettı to­py­raqta ömır sürgen adamdardyŋ änşı, aqyn bolmauy mümkın emes. Sol Baian­auyl­dan qan­şama aqyn-ǧalymdar, sūlu Kökşe jerı­nen qanşama änşıler, qasiettı Qar­qaraly jerınen qanşama batyr şyqty» dep sal-serılerdıŋ ǧūmyryna toqtaldy.

Sal-serılerdıŋ taǧdyryn baiandaǧan änşı Säule Janpeiısova: «Jaiau Mūsanyŋ jer audaryluyna bailanysty Älkei Marǧūlan mynadai derek keltıredı.

«Jaiau Mūsa Qūdai­bergenov deitın köŋıl jeter adam­nyŋ üiınde qonaq bolyp otyrǧanda II Alek­sandr patşanyŋ suretın köredı. Patşa dese, töbe şaşy tık tūratyn ol sol jerde surettı alyp jyrtyp tastaidy.

Mūndai sättı pai­da­lanǧan bai-bolystar «Mūsa Baijanov bas­syzdyq ıs jasady, patşanyŋ aryn aiaq­qa basty» dep dereu dala general-gu­bernatoryna jetkızedı. Yzadan jaryl­ǧan gubernator özınıŋ jendetterıne Mūsa Baijanovty dereu Baianauyldan Ombyǧa deiın jaiau jetkızuge būiryq beredı. Pat­şa­nyŋ jendetterı Jaiau Mūsany äbden şar­şaǧan küiı patşanyŋ aldyna jet­kı­ze­dı» dep Mūsa Baijanovtyŋ qalaişa «Jaiau Mūsa» atalyp ketkenıne toqtaldy.

Aqan-serı, Jaiau Mūsalardan tälım alǧan Ükılı Ybyrai sal-serılık joldy ūstanyp, el ışın änge bölep, it jügırtıp, aŋ aulap, qūs salǧan. 1930 jyly 70 jastaǧy Ybyraidy Soltüstık Qazaqstan oblystyq memlekettık saiasi baspanasynyŋ qaulysy boiynşa «üştık kolhoz qūrylysyna qarsy ügıt-nasi­hat jürgızdı» degen jeleumen atu jaza­syna kesıp, mal-mülkın konfiskasiialau turaly ükım şyǧarǧan. Alaida keiın būl şeşım özgertılıp, Qiyr Şyǧysqa jer audaryldy dep Ybyrai Sandybaiūlynyŋ da qalaişa «Ükılı Ybyraiǧa» ainalǧanyn körer­men­der­ge änşı Säule Janpeiısova paş ettı.

Säule JANPEIISOVA, halyq änı kafed­ra­synyŋ meŋgeruşısı, änşı:

– Biyl Jaiau Mūsa babamyzdyŋ 175 jyldyǧy. Ol kısınıŋ tuǧan jerı Pav­lodarda mereitoiy toilandy. Ükı­lı Ybyraidyŋ 150 jyldyǧy, bıraq ol kı­sıge arnalǧan saltanatty keşterdıŋ ūiymdastyrylmai jürgendıgı bai­qa­la­dy. Al Mädi Bapiūlynyŋ 130 jyl­dyǧyna orai ol kısınıŋ tuǧan jerınde, Qara­ǧan­dyda respublikalyq änşıler baiqauy öttı. Al ruhani astanamyz sanalatyn Almaty qalasynda mūndai tūl­ǧa­la­ry­myzdyŋ eskerusız qaluy mümkın emes dep osy şarany qolǧa alyp otyrmyz. Osy sal-serılerdıŋ öne­rın nasi­hat­taityn ortalyq būl jaq­ta joq. Bızdıŋ konservatoriianyŋ halyq änı ka­fed­rasy atalǧan sal-serılerdıŋ önerın na­si­hattap jür. Bır jaǧynan öner­lı jas­ta­rymyzdy sahnaǧa tär­bie­lep, ekınşı jaǧynan dästürlı änderdıŋ qazaq ruha­niiatyndaǧy ornyn nasi­hat­tau – basty maqsattarymyzdyŋ bırı.

Seiılbek ASANOV,

«Alaş ainasy».