«Būl bi – qazaqty qūrtqysy keletınderge asyl dünie». Salmaǧy atan tüienıŋ süiegın uatatyn sözderdı ary-berı sermei kele, Berık Sūltanov degen ärıptesımız bi töresınıŋ basynan «bylapytty» qūia salypty. «Erınbegen etıkşı bolady» degendei, ekınıŋ bırı blog aşyp, baspasözge şyǧarmaityn oiyn basyp jatqany demokratiia da, dūrys ta şyǧar… Ekınıŋ bırı degenım ersılık bolar, Berık bıldei jurnalist. Aldymen, Berıktıŋ ne degenın aŋdaiyq.
«Qara jorǧa» babalarymyzdan qalǧan jädıger emes. Ūrpaǧyna bidı mūra qylatyndai babalaryma ne körınıptı?»,– dep kelıp, Būhar jyrau, İügıneki, Ybyrai, Abai atalarymyzdyŋ dın haqyndaǧy sözderın tızıp şyǧypty. Endı osynyŋ bärı «bız ülgı alatyn adamdar, olar bızge «osy bi senderge amanat» dep aitqan joq qoi degen qisyndy oi aitady. Dūrys qoi, ata-babamyzdyŋ mūraǧatyn qanşa aqtarsaq ta, notariusten bekıtıp, zaŋgermen kelısıp pışken amanatyn tappaspyz. Endı qaraŋyz, erte zamanda qymyz aşytu tehnologiiasyn, jylqyny qūryqtau, talqandy tüiu täsılı degendı de patenttep, keşırıŋız qaǧaz jüzınde amanattap ketıp pe eken? Būnyŋ bärı halyqtyŋ tüisıgınde san ǧasyrdan berı saqtalyp keldı emes pe? Endeşe, «Qara jorǧa» biı de qanymyzǧa sıŋıp kettı desek, qisyndy şyǧar. «Qara jorǧa» qazaqpen qaita qauyşqan soŋ, balabaqşadaǧy balasynan zeinettegı şalyna deiın eŋkeŋdep, bilep ketkenı de jynnyŋ tırlıgı me eken? Astana, Atyrau, Taldyqorǧanda myŋdap, al toilarymyzda japa-tarmaǧai buynymyzdy bügıp bilesek, fenomen dep baǧalauǧa bolar. Şahanov aitatyn «aqparattyq-genetikalyq bailanystyŋ» şaǧyn körınısı osy. Onyŋ taǧy bır dälelı, kezınde şyǧys jekpe-jek önerınıŋ jampozy Mūstafa Öztürık «Alatai» degen filmınıŋ ssenariiıne «Qamajaimen» bırge osy buyn biın de qosa jazǧan desedı. Iаki, «Qara jorǧany» Qytaidan oralǧan qandastarymyz ǧana alyp keldı degen bos söz bolyp qalady. Türkiiadaǧy tuysqandarymyz da bilep kelgen…
Aitpaqşy, Berık bauyrymyz «Qara jorǧa» – zinaǧa alyp baratyn joldardyŋ bıregeiı. Sebebı, bi barysynda qyz ben jıgıttıŋ bır-bırıne öte jaqyn bolatyny dausyz. Qyzdyŋ tal şybyqtai būralǧanyn, jyly külkısın, oinaqtaǧan közın körgen kez kelgen erge şaitannyŋ jaman oi salatyny aidan anyq» dep, qara aspandy töndıre ketedı. Sonda tüngı klubtardaǧy «tiptronik», «trans», «haos», «rep» sekıldı jynoinaq zinaǧa itermelemeidı eken, iä? Olardyŋ qasynda «Qara jorǧa» on ese ädeptı emes pe? Äuenı de, kiımı de qazaqy bidı «sūmyrai qylyp» körsetıp, qalǧandaryn momaqan qylu qai jobaǧa alǧyşart bolypty? Jaraidy, bidıŋ tegı qalmaqtyq, ia moŋǧoldyq bolsyn dep jeŋıle salaiyq. Bıraq sol bidı jalpyqazaqtyq deŋgeige şyǧaryp, ūlttyq brendımızge ainaldyryp jatqan özımız emes pe? Būǧan sol qalmaq, moŋǧoly da, qytaiy da talasyp jatqan joq. Endeşe, ūlttyq tanym ūmtylǧan dünienıŋ bärıne İslamdy qarsy qoia beru sonşalyq sauattylyq emes. Osy jönınde «Qara jorǧa» öner ūjymynyŋ direktory Jamali Dihanūlyn da sözge tarttym.
«Bılım bolsa, Qytaidan da, Qyrymnan da üiren» degen söz qalǧan ǧoi. Al, bız Ūrym da emes, Resei emes, özımızıŋ qazaqtyŋ töl biın tırılıp alyp kelıp jatyrmyz. Endı oŋ-solymyzdy tanyp, baǧalap kele jatqanda, mūndai syŋarjaq közqarastar bolyp tūrady. Ökınıştısı, olar bızdıŋ düniemızge HHI ǧasyrdyŋ közqarasymen qaramaidy. Qazaq sözge toqtaǧan. Jurnalist eken dep oiyna kelgenın aita beruge bolmaidy. «Qara jorǧa» qalmaqtyŋ biı bolsa, onda nege Özbekälı Jänıbekov öle ölgenşe bilep kettı ony? Qazaq mädenietıne ölşeusız ülesın qosqan aǧamyz bidıŋ tegın ajyrata alǧan şyǧar endı… Al Talşyn Qarabalina degen apaiymyz 1945 jylǧa deiın «Qara jorǧany» bilep keldı. Būdan artyq qandai dälel kerek? Tegı bolmasa, än aitpai, bi bilep, mädenietten maqūrym bolyp otyraiyq, osy ma keregı?
Şyny kerek, öz basym sol «Qara jorǧany» jarytyp bilemeimın de. Bıraq, bilegım keledı. Şeber bileitınderın körıp, qyzyǧamyn, qyzǧanamyn, üirengım keledı. Äitpese, är toida «Otyzdan asyp baramynǧa» özbek äkänıŋ qimylyn salyp, qajyp bıttık qoi.. Äiteuır, ūlttyq tanym men dınnıŋ teŋ bolmasa da, tete jürgenın qalaityn köp qazaqtyŋ bırımız ǧoi. Sol şek pen tektıŋ şegınen asyp, äsırege salynyp, asyra sıltemeiık! Qazaqtyŋ jauy «Qara jorǧa» emes! Iа tak dumaiu (“Mimino”)
Örken KENJEBEK,
«Örkennıŋ örnegı» blogynan
