Meiırhan ADAMBEKOV: Ǧarifollany tüzep, Jüsıpbek pen Jänıbektı jöndeudıŋ qajetı joq

- Sız änşı-jazuşy, dästürlı önerdıŋ düldülı Jänıbek Kärmenovtıŋ eŋ alǧaşqy şäkırtısız. Ūlaǧatty ūstazyŋyzdyŋ jolyn Almatyda nege jalǧastyrmadyŋyz?

- Marqūm Jänıbek Kär­me­nov­tıŋ mektebınde oqyp, da­na­lyǧyn kökıregımızge toqyǧan, közın körgen, ılımın üirengen, tär­biesın alǧan eŋ bırınşı şä­kırtı ekenım ras. Ol kısı maǧan ünemı «Senıŋ maŋdaiyŋa ömır boiy sahnada jürudı jazbaǧan. Senıŋ yŋǧaiyŋ, jobaŋ bala tär­bieleuge kelıp tūr. Men bai­qai­myn, sen tübı oqytuşylyq jolǧa tüsesıŋ-au» deitın. Ait­qany aidai keldı, körıpkel kısı ǧoi.
Student kezımde tūŋǧyş ret Ämıre Qaşaubaev atyndaǧy respublikalyq änşıler bai­qa­uyna qatysyp, jüldeger atan­dym. Sol kezdegı ministr Öz­bekälı Jänıbekov dausymdy es­tıp qalyp, «Sazgen sazy» an­sam­blıne jūmysqa qabyl­dat­tyrǧan. Bıraq sol tūsta auylda şeşem qaitys bolyp, ūsta­zym­nyŋ rūqsatymen äkemnıŋ ja­nyna, aǧaiyn-tuystyŋ arasyna baraiyn dep şeştım. Söitıp, Qa­raǧandy oblystyq filarmo­niia­syna jūmysqa ornalas­qan­myn. Bıraq önerdıŋ qasietı men qasıretı bırge jüredı ǧoi. On jyldai sahnadan ketıp qalǧan uaqytym boldy. Qazır elde ūrpaq tärbiesımen ainalysyp jürmın.
- Sahnadan syrt qaluǧa qandai jaǧdai äser ettı?
- Eldıŋ aldynda jarqyldap jüru ekınıŋ bırınıŋ qolynan kele bermeidı. Tüsıngen adamǧa än önerı — qūdırettı öner. Ony jetkıze bılu kerek. Tyŋdaityn qūlaq, ūǧatyn jürek, tüiıp ala­tyn zerde, saralaityn sana bo­luy tiıs. Sol kezdegı önerdıŋ, eŋbektıŋ baǧalanuy köŋılımnen şyqpady. Onyŋ üstıne, bızdıŋ uaqytymyzda gastroldık sa­par­lar öte köp bolatyn. Ünemı dala kezıp, üidıŋ betın körmeu de maǧan auyr tidı. Ülken qy­zym düniege kelgen uaqytta Qy­zylorda öŋırıne gastrolge ketkenmın. Sol ketkennen mol ketıp, otbasyma tört aidan ke­iın äzer jettım. Mūndai sa­par­larda el aldynda jarqyrap jürgenıŋmen, gazet-jurnal oqu­ǧa qolyŋ tie bermeidı. Ja­ŋalyqtan jūtap, ruhani qa­raiyp qaitasyŋ. Sondyqtan otymnyŋ basynda, bala-şa­ǧam­nyŋ qasynda otyraiyn dep, baspasöz salasyna auystym. Keiın toqsanynşy jyldary önerge qaityp keldım. Tättımbet atyndaǧy öner kolledjınde sa­baq beremın. Jüsıpbek Ele­be­kovtıŋ 90 jyldyǧyna orai kolledj qabyrǧasynan şaǧyn klass aşylǧan edı. Bügınde qa­natyn keŋge jaiyp, dästürlı änder bölımıne ainaldy. Osy salany basqaramyn. Qazaqstan Respublikasy bılım beru ısınıŋ qūrmettı qyzmetkerımın. Būdan bölek, qazır ekı jyl boldy oblystyq filarmoniiaǧa änşı bolyp ornalastym.
- Bızge aityp berıŋızşı, Jänıbek Kärmenov qandai kısı edı?
- Ol kısı jaily talai aǧala­ry­­myz aityp jür, aityla da, ja­zyla da beredı. Men üşın ömır­de de, önerde de baǧyt-baǧdar be­rıp ketken qaitalanbaityn jar­qyn tūlǧa. Ūstazym jaily taŋǧa deiın aitsam, şarşamaspyn. Är­daiym saǧynyp eske alamyn. Özı üiretıp ketken änder ǧūmyr boiy janyma azyq bolyp kele jatyr. Repertuarymdy halyq änderımen tolyqtyrǧanym bolmasa, älı kün­ge sol tuyndylardy aityp jür­mın. Än üiretkende oryndap qana qoia salmaityn. Tereŋ tarihynan syr şertıp, baǧzy zamannan baian­dap, jüregıŋe jetkızıp beretın. Qazaq halqynyŋ basynan keşken san qily taǧdyryn sūmdyq qor­qy­nyşty, öte aianyşty nemese erekşe quanyşty, köŋıldı qylyp äŋgımeleitın. Tyŋdap otyrǧan adamnyŋ denesı türşıgedı. Sanasy bar adamnyŋ bei-jai tyŋdauy, özınşe oi qorytyp, sezınbeuı, tebırenbeuı mümkın emes. Sol ädısın qazır özım de paidalanyp jürmın.
- Būl ūstazdyq qyry, azamattyq ajaryna, bekzattyq bolmysyna da toqtalsaŋyz…
- Özderıŋız bılesızder, Jänı­bek Kärmenov Abaidyŋ bırden-bır ūrpaǧy. Aqynnyŋ 47 qara sö­zın jatqa aitatyn. Bıreuge ren­jıgende, küiıngende «Segız aiaqty» oryndaityn. Ökpe-nalasyn änmen basatyn. Ruhy biık adam edı. Mırjaqyp Dulatovtyŋ Abai­dyŋ qaitqanyna on jyl bolǧanda aitqan bır sözı bar eken. «Abaidyŋ qaitqan künı qanşalyqty alys­tasa, onyŋ ruhy sonşalyqty jaqyndai beredı» degen körınedı. Men üşın de qazır Jänıbek Kär­menovtıŋ qaitys bolǧan künı qanşalyqty alystaǧanymen, kün ötken saiyn ruhy jaqyndap keledı. Sabaq saiyn qimyl-äreketı, emosiiasy maǧan eles be­rıp otyrady. Ärbır önegesı, ǧi­badaty taptyrmaityn ädıstemelık qūral siiaqty. Sahnaǧa şyqqan kezdegı kerbezdıgı, serılıgı, deg­dar­lyǧy ūmytylmaityn sabaq. Janymda jattalyp qalǧan. Sol qimas, şuaqty künderden älı ülgı alyp kele jatyrmyn.
- Öner iesı qaitys bolǧan uaqytta qaida edıŋız? 
- 1992 jyly 22 mausymda qai­tys boldy. Syrtta jürgenmın. Sol jyly menıŋ şaŋyraǧymda üşınşı ūlym düniege keldı. Atyn Jänıbek dep qoidym. Jalpy, tört balam, ekı nemerem bar. Bar­lyǧy önerden qūr alaqan emes. Bıraq menıŋ jolymdy jal­ǧas­tyr­ǧan eşkım joq. Törteuı de basqa sa­laǧa tüsıp kettı. Ülkenım — sa­lyq komitetınde, odan keiıngı perzentım «Ortalyq Qazaqstan» gazetınde tılşı. Taǧy bır balamnyŋ özınıŋ jeke şaruasy bar, käsıp­kerlıkpen ainalysady. Jänıbegım — äzırge student.
- Al on jyldan keiın önerge qalai oraldyŋyz?
- Halyqqa kerektıgımdı sezın­dım. Qajettılık, sūranys köp bol­dy. «Ärı qarai jalǧas­tyr­ǧa­nym qalai bolar eken?» dep te ūzaq oilandym. Jalpy, öz basym qatty qūlşyna bermeitın adam­myn. Teledidardan körınıp qa­laiyn, radioǧa baryp dausymdy jaz­dyryp qoiaiyn nemese ba­sy­lymdarǧa sūhbat bereiın, gas­trol­derge şyǧyp, el körıp, jer körıp qalaiyn dep ūmtylyp tūr­maimyn. Odan da boiymdaǧy ba­rymdy bolaşaq ūrpaqqa ber­sem, bılgenımdı üiretsem, sonyŋ özı ülken olja dep oilaimyn. Aldymyzdaǧy aǧalarymyzdyŋ sara jolyn keiıngılerge ama­nat­tap ketsem deimın. «Ūstazdyq et­ken jalyqpas, üiretuden ba­la­ǧa» dep ūly Abai aityp ketkendei, būl jolda jalyqpaitynym, eşteŋeden aianbaitynym anyq. Qandai ıste de Ǧarifolla Qūr­manǧaliev, Jänıbek Kärmenov, Mädeniet Eşekeev, Däneş Raqyşev, Qairat Baibosynovtyŋ mektebıne süienemın.
- Şäkırtterıŋız senımıŋızdı aqtai bastaǧan şyǧar?
- Ärine, aldy bıraz jerde kö­rınıp, bırqatar respublikalyq, halyqaralyq baiqaularda baq synap, jūrt közıne tanylyp jür. Atap aitar bolsam, kışken­ta­iynan közge tüsken halyqaralyq, respublikalyq baiqaulardyŋ laureaty Abzal Quanyşūly, Serjan Mūsaiynov, «Şabyttyŋ» bas jüldegerı Gülmira Tapai, Däurenbek Ärkenov, Syrym Qor­dinderdıŋ men üiretken ändermen dästürlı än mektebın ärı qarai jalǧastyratyna, alyp ketetınıne senımım mol. Şäkırtterım öz qolymnan ūşqan balapandarym bolsa da, önerde jürgen azamat­tardy «mynau menıŋ oquşym, mynau menıkı emes» dep böle jarmaimyn. Jänıbektıŋ nemese Qairattyŋ tülekterı dep alalaǧan emespın. Barlyǧyna bırdei qa­raimyn. Ärqaisysynyŋ öz orny, öz jönı bar. Barlyǧyn «bır terınıŋ pūşpaǧyn ilep jürgen» bır öner­dıŋ azamattary dep qūrmet­tei­mın. Ötkende Almatyǧa bar­ǧan­da ärıp­tes­terım, ınılerım, şäkırtterım ke­lıp, biliard oinap, az-kem äŋgımelestık. Konsert keş bıt­ken­dıkten, odan arǧyǧa uaqyt bol­mady. Bıraq sol az ǧana sät maǧan ülken quanyş, esten ketpes ädemı keş, şyǧarmaşylyq şa­byt, bauyrlastyq, qimastyq kö­ŋıl-küi syilady. Elge erekşe se­zımmen oraldym.
- Sızdıŋ äuezdı änıŋızdı, qaitalanbaityn dauysyŋyzdy estıgen saiyn maǧan Qaraǧandyda qor bolyp jürgendei bolasyz…
- Almatyda, Astanada jūmys ıs­teuge, sonda tūruǧa talai ūsy­nystar tüstı. Kezınde Elbasy da Qaraǧandyda bolǧan bır sapa­ryn­da «Elordaǧa qonys audar. Täuel­sız el mädenietınıŋ örkendeuıne, ūlttyq önerdıŋ därejesın kö­teruge, damytuǧa atsalys» dep, Astanaǧa şaqyryp ketken. Ol kısınıŋ aldynda 17-18 ret än sa­lyppyn. Taǧy bır kelgende «Meiırhan, sen Arqada älı jürsıŋ be?» degen. Menıŋ Astanaǧa baruǧa eşqandai talpynysym, köŋılım­nıŋ hoşy bolmady. Sol äŋgımenı estıp qalǧan kısıler keide Qa­ra­ǧandynyŋ köşesınen körıp qalsa «Astanada tūryp jatyrsyŋ ba?» dep sūrap qoiady. Al Alatau bök­te­rıne ornalasqan äsem qala, ar­man qala, jastyq şaǧymnyŋ kuäsı bolǧan Almaty — süiıktı qa­lalarymnyŋ bırı. Ūlttyq ru­ha­niiat ordasy retınde sanamnan ket­peidı. Adamdarynyŋ da ta­bi­ǧa­ty, mınezı bölekteu. Örkenietke jaqyn degendei.
Solai bola tūra, öner ada­my­nyŋ qalada tūruy mındettı dep oilamaimyn. Eŋ bastysy, el-jūrttan, önerden qūr qaldym-au degen ökınışım bolǧan emes. Şa­mam kelgenşe änımdı aityp jür­mın, azdy-köptı el tanidy. Qal­ǧan­daryna «nege menı ­ta­­­ny­­­­mai­syŋ­dar?» dei almaimyn. Eş­­­kım­­ge «menı bılu tiıssızder de­­gen şart qoimaimyn.
- Öner ordasynda jürseŋız, būdan da biıkterden körınetın edıŋız ǧoi…
- Ǧabit Müsırepov «özıŋ — aspanda, oiyŋ tömende jürgenşe, özıŋ tömende, oiyŋ aspanda jür­sın. Biık degen nemene, tömen de­gen nemene — sonda tüsınersıŋ» de­gen eken. Özıŋnıŋ deŋgeiıŋ kö­ŋılıŋnen şyǧyp jatsa, biıktık degen sol. Ärkımnıŋ peşenesıne jazylǧan baǧyndyratyn öz biıgı bar. Elden asyp tüsuge janta­las­paimyn. Odan da bar zeiınımdı ūrpaq tärbiesıne arnasam, önerge adal qyzmet etsem deimın.

Bos uaqytymda qosymşa eşteŋemen ainalyspaimyn. Özıme köp jū­mys jüktegım kelmeidı. Kon­sertterge qatysyp, sabaǧymdy berıp, el aralap, erkın jürgendı dūrys köremın. Al öz mındetıme ül­ken jauapkerşılıkpen qarai­myn. Özıme qataŋ talap qoiamyn. Talap bolmaǧan jerde, alǧa ūm­tylu bolmaidy. Özıme qoiatyn talabym — adam bolu, adal bolu. Qasiettı önerdı tūǧyrynan tüsır­meu, biıgınen alasartpau. Ata-baba mūrasyna qiianat jasamau. Saf qalpynda boiamasyz jetkızu. Estradamen bylǧamau. Jastardan talap etetınım de — osy.

Būryn­ǧymen salystyrǧanda qazırgı jas­tar estradaǧa müldem auyp bara jatqan siiaqty. Dästürlı öner­dı auyrlau qabyldaidy. Jä­nıbek Kärmenov közınıŋ tırısınde «Estradalyq änder taŋerteŋ tuyp, keşke qaitys bolady» dep otyratyn. Jastar osyndai jeŋıl änderge köp nazar audaratyny baiqalady. Jüsıpbek Elekbekov, Jänıbek Kärmenov, Qairat Baibosynov deseŋ, eleŋ ete qoi­maidy. Bız olardyŋ dästürlı ändı qalai bolsa, solai öŋdeuıne, būr­malauyna jol bermeuımız kerek. Tosqauyl qoiǧanymyz dūrys. Aldyŋǧy tolqyn halyq sana­sy­nan öşe bastaǧan änderdı jaŋ­ǧyr­typ, türlendırıp, qaimaǧy būzyl­maǧan küide bızge jetkızdı. Menıŋşe, keiıngı tolqynǧa Ǧa­rifollany tüzep, jüz jylda bır tuatyn Jüsıpbek pen Jänıbektı jöndeudıŋ qajetı joq. Sol deŋgeide oryndai alsa da jaman bolmaidy.
- Halyqaralyq, respublikalyq baiqaularda jiı qazylyq etesız. Dästürlı änşıler dodasy qanşalyqty ädılettı ötedı?
- Jaiau Mūsa, Maira Uäli­qyzy, Estai Berkımbaiūly, Mädi Bäpiūly, Jüsıpbek Elebekov atyn­daǧy baiqaularda törelık etıp, ädılqazylar alqasynyŋ töraǧasy da bolyp jürmın. Men otyrǧan jerde ädıletsızdıkke jol berılgen emes. Talanty bar bala sonadaidan körınıp tūrady. Aq pen qara, jaqsy men jaman siiaq­ty. Alaman bäigede de bes-alty ainalymnan keiın jüirıkterdıŋ aiaq alysy men şabysy belgılı bola bastaidy ǧoi. Sol sekıldı än baiqaularynda da kımnıŋ-kım ekenı alǧaşqy künı-aq tanylyp, aiqyndalady.
- Özıŋız alamanǧa tüsseŋız, keş batqannan tünnıŋ qai uaǧyna deiın än aitar edıŋız…
- Baluanǧa oŋ, soly bır emes pe?! Jaqsy tyŋdauşym bolsa, taŋǧa deiın şyrqauǧa şamam jetedı. Degenmen kez kelgen toi-tomalaqqa bara qoimaimyn. «Bız myna ändı jaqsy köruşı edık, basqa ändı aityp ber» deitınderdıŋ köŋılınen şyǧuǧa tyryspaimyn. Menıŋ änımdı beletın, menıŋ reper­tuarymnan habary bar, menı tyŋdap jürgen aǧaiyn-tuys, dos-jarandardyŋ ǧana ortasynda än salǧandy dūrys dep bılemın. Kez­dei­soq alamanǧa tüskım kelmeidı. Ala­man de­mekşı, özım jylqyny jaqsy köremın. Malsaq adammyn. Äkem otyz jyl qoi baqqan. Şeşem on bala ömırge äkelgen ardaqty ana. Qalada tūrsam da köz aldymnan mal, jailau, qasqa qūlyn ketpeidı. Atpen seruen­de­gendı ūnatamyn. Qazaq özın «jyl­qy mınezdı halyqpyz» dep jatady ǧoi. Tektılıgımız, tarpaŋ mı­nezı­mız, asqaq jıgerımız bır-bırınen alys emes. Qalanyŋ şetınde kışkene şaruaşylyǧymyz bar. Irılı-ūsaqty mal ūstaimyz. Ba­lalar auyl ömırınen, qa­zaqylyqtan ajyramasyn degen niet qoi.
- Qūdaidyŋ bergen «jylqy» mınezı qandai?
- Jyldam aşulana qoimai­myn, bıraq aşulansam qaituym qiyn. Bıraz uaqytqa deiın so­zylyp ketetın jaǧdailar bolady. Kekşıl emespın, bauyrmalmyn. Keşırımdımın. Bıraq önerdegı ädıletsızdıkter, ūlttyq mäse­le­lerge köz jūmyp qarai al­mai­myn. Tözbeimın. Öte ūltşylmyn. Otanymdy, elımdı, jerımdı, tılımdı süiemın. Menı ūrpaqtyŋ bolaşaǧy, eldıŋ erteŋı qatty oilandyrady. Ruhani mügedek jastar köp. Türıne qarasaŋ, köŋıl toiady. Bıraq arǧy jaǧynda dym joq. Öz baiqauymşa, menıŋ balalarym qalada össe de orys­şaǧa jüirık emes. Ony eşqandai namys körmeimın. Jarymnyŋ ūstazdyq qyzmet atqarǧanyna 35 jylǧa juyqtady. Nemerelerımız bar. Ülken nemerem Ǧaliia «Ata, sız sahnada än aitaiyn dep tūr­ǧanda bızdı oilaŋyz. Sonda jaq­sy aitasyz» dep bal tılımen quan­typ qoiady. Būnyŋ barlyǧy otbasyndaǧy tärbieden dep bılemın. Balalarym da, neme­re­lerım de özınıŋ salt-dästürın, mädenietın jetık bıledı, äde­bietımen jaqsy tanys.
- Sız şyǧarǧan bır keremet ändı estıp edım. Bıraq ärı qarai jalǧastyrmaǧan körınesız? Bır än şyqqan jerden, basqa da än şyqpaǧany qalai?
- Än şyǧarumen tübegeilı ainylysqan emespın. Toqsa­nyn­şy jyldarda bır än şyǧarǧanym bar. Aqiyq aqyn Mūqaǧalidyŋ:
- Jürgende janym jüdep şaqta mynau,
Köŋılımdı bır köterıp tastadyŋ-au.
Mahabbat menı ainalyp ötıp edı,
Keremet künderge özıŋ bastadyŋ-au, — de­gen öleŋ joldary äser etken bo­luy kerek. Sazgerlıktı tü­begeilı serık etu oiymda bolǧan joq.

Äŋgimelesken
Qanşaiym BAIDÄULETOVA