Redaksiiadan
KIRISPE
Es bılgelı men myna düniedegı özımnıŋ ornymdy ızdep jürmın. Ony ömır sürıp otyrǧan ortama laiyqtaǧym-aq keledı. Jeke-dara bolmys iesı bolǧanymmen, qoǧamnan tys ömır süre almaitynymdy bılemın. Sondyqtan osy dünienıŋ zaŋdylyǧyn qoǧam ömırıne taratyp otyrǧan jaratylys aqiqatyn ızdeuge köp küş jūmsadym.
Taptym ba, tappadym ba, ony da bılmeimın: men anyqtaǧan kategoriialar keide aqiqattyŋ san qyryna tügelımen sai kele bermeidı. Menı ünemı qobaljytatyn – sol. Qobaljudyŋ soŋynda küdık ılese jüretını belgılı. Küdıktı seiıltuge tyrysyp, basqa bır jaqtan dälel ızdep qinalasyŋ. Keide ony tapqandai bolasyŋ, keide ysyrap bolǧan uaqytpen ölşenıp, mänsız ötıp jatqan ömırıŋmen esep aiyrysqandai küi keşesıŋ.
Bıraq o bastan taramdala ydyryp, tūtastyǧy būzylǧan dünienı qaita qalpyna keltıru tüptıŋ tübınde nätije bermeidı. Mūnyŋ bärı soqtyqpaly soqpaqpen ketıp bara jatqan adamnyŋ jan-düniesın alai-dülei etıp jatqan ışkı sezımnıŋ syrtqa şyqqan ökınıştı baiany siiaqty bolyp körınedı.
Osyndai filosofiialyq ışkı tolǧanys arqyly ǧana men özımnıŋ kım ekenımdı sezdıre almaspyn. Sondyqtan ömırımnıŋ bır kezeŋı jönınde esep berudı jön kördım.
Osy kıtapşaǧa jazyp otyrǧan ömırbaianyma balalyq şaǧymdy qystyrǧan joqpyn. Emıs-emıs este qalǧan eles siiaqty äldebır oqiǧalarǧa sanalyq tūrǧyda kesımdı şeşım aitu mümkın emes.
Sırä, menıŋ ömırbaianym osy kıtaptyŋ soŋǧy paraǧymen aiaqtalmaidy. Būdan keiıngı taǧdyrymdy anyqtaityn oqiǧalardyŋ qalai örısteitının de boljap bolmaidy.
Ömırımnıŋ osy kezeŋın baiandaityn kıtap jazuǧa itermelegen bır ǧana närse bar. Men aqiqat jönınde äldebır toqtamǧa kelgen siiaqtymyn. Soǧan qalai jetkenımdı, asyǧyp-aptyqqanymdy, jol tappai talai adasqanymdy, küdık pen kümännıŋ şyrmauyna tüsıp, janymnyŋ qinalǧanyn tügel aitudy jön sanadym.
Mūnyŋ bärı – menıŋ taǧdyrym, menıŋ ömırlık täjıribem. Sonymen bölıskım keldı.
MOLDA BALA
Kaspii maŋynda tuyp-ösken men mekteptı jaqsy nätijemen bıtırgen soŋ, Atyraudaǧy agrotehnikalyq kolledjdıŋ keme mehanigı bölımıne oquǧa tüstım. Būl menıŋ taŋdauym ba, älde äke-şeşemnıŋ taŋdauy ma, onyŋ anyǧyn aita almaimyn. Bıletınım, jaqsy maman bolu üşın mūnda da janymdy salyp oqydym, ızdendım.
Kolledjdıŋ soŋǧy kursynda jürıp Qūdai turaly oilana bastadym, paiǧambarlar tarihy jönınde jazylǧan kıtaptarǧa qyzyǧuşylyǧym oiandy.
Myna dünienı jaratuşy Qūdaidyŋ «Özı de ras, sözı de ras». Būl aqiqat jönınde kümän tuǧan emes. Bıraq sol aqiqatty kündelıktı ömırımızdıŋ moraldyq, etikalyq ūstynyna laiyqtau, aqiqattan taramdalatyn zaŋdylyqqa moiynsūnu qalai jüzege asatyny tüsınıksız bolyp qala bermek. Ärine, būl mäŋgı sūraqtyŋ jauabyn ızdegen dıni-filosofiialyq teoriialardyŋ talaiy tūjyrymdalǧan. Onda bärı oryn-ornyna naqty qoiylǧan bolyp körıngenmen, täjıribede selkeuı ketıp, üilesım tappai jatady.
Keme mehanigı mamandyǧyna oqyp jürgende osy oi maǧan maza bermei, Atyraudaǧy Qūspan molda meşıtı janynan aşylǧan medresege apardy. Mūnda Qūran ılımı, şariǧat mäselesımen qatar arab tılın oqytatyn alty ailyq kurstan öttım.
Özımnıŋ tehnikalyq mamandyqtan görı gumanitarlyq ılımge jaqyn ekenımdı osynda bıldım. Kurstyq bılımdı jetık igerıp, medresenı üzdık bıtırıp, bırden Qūspan molda meşıtınıŋ kezekşı imamy qyzmetıne alyndym.
Men imam qyzmetın jūrtty dınge şaqyru ǧana dep tüsınetınmın. Söitsem, būl ıstıŋ küibeŋ tırşılıkke qatysty ūŋǧyl-şūŋǧyly köp eken. Äsırese, ölım-jıtımge qatysty joralǧyny atqarudyŋ jön-josyǧyn qadaǧalau, marqūmdy juyp-şaiyp aqtyq saparǧa şyǧaryp salu, odan keiıngı äruaqqa arnap as beru kezınde qūran tüsıru, qūran baǧyştau kädesı tügelımen moldaǧa jükteledı. Mūnda da bırızdılık, qalyptasqan ortaq qaǧida joq. «Būl käde būryn bylai jasalatyn, būl qaidan şyqqan şariǧat?» degen sūraqtar tuyndap, bırı ekınşısın terıstep jatqan jūrt. Mūndai talqylau dın mäselesıne qatysty jiyndarda aitylsa bır jön, etjaqyn tuysynyŋ qaza bolǧanyna qaiǧyryp otyrǧan otbasynyŋ şaŋyraǧyndaǧy dau-damai kezınde özıŋdı yŋǧaisyz sezınıp ketesıŋ. Qai tūstan qandai synau-mıneu aitylady degen alaŋdaumen mındetıŋe alǧan şaruany aiaqtap şyǧasyŋ. Ärine, būl ıstıŋ öteuı bar, äruaqtarǧa arnap oqyǧan dūǧaŋ üşın marqūmnyŋ tuystary aqşa ūstatady, köilek-könşek, kostium-şapan beredı. Mūnda da bırızdılık, tärtıp joq. Baquat otbasylar «marqūmnyŋ äruaǧy riza bolsyn» dep düniesın aiamaidy, aqşany molynan beredı. Kedeiler moldany qūda-jegjat, toi-tomalaqtan auysqan mata-satamen qaiyrady. Qūdaidyŋ jolyna tüsıp, basqalarǧa islamdy uaǧyzdauşymyn dep jürgen kez kelgen moldanyŋ köŋılı mūndai kezde jabyrqap qalady. Däl osyndai jaǧdaiǧa tap bolmas üşın ne ısteu kerek? Qarap otyrsam, meşıt moldalary näpaqa tabudyŋ qyr-syryn meŋgerıp alypty. Aitalyq, «sadaqada qūran oqyp ber» dep jäne basqa da dıni joralǧyny atqarudy sūranyp meşıtke adam keledı. İmam aldymen älgı adamnyŋ üstı-basyna, kiımıne, mınıp kelgen kölıgıne qaraidy. Eger älgı adam qymbat maşina mınıp jürse, imam sol mezette qutyŋdap sonymen ılese ketedı. Al bölşekterı şaşylyp qaluǧa şaq tūrǧan jaman maşinasy bar «klient» kelse, meşıttıŋ bas imamy būl şaruany täjıribesız moldaǧa jüktei salady.
İmamdar ortasyndaǧy osy bır keleŋsız jaitqa menıŋ qatysym bolǧan joq dep aita almaimyn. Atyraudaǧy Qūspan molda meşıtınde kezekşı imam qyzmetın az uaqyt atqarǧan kezde «klient» taŋdaudyŋ ädıs-ailasyn tez meŋgerıp alǧan men de talai ret osylai jasadym. Köŋılımnıŋ qalauy soq-paǧan «klient» kelse, oǧan basqa moldany qosyp jıberuge tyrysatynmyn. Osylaişa özımnıŋ kezekşı imamdyq qyz-metımdı paidalanyp jürdım. Bıraq moldalardyŋ osy bır qulyǧy men sūmdyǧy aralasyp jatqan ısınen jerıne bastadym. Sırä, būǧan ekı närse sebepşı bolsa kerek. Bırınşıden, men tumysymnan bailyqqa qyzyqpaǧan siiaqtymyn. Tabysy mol keme mehanigı mamandyǧyn tastap, aqiqatty ızdemek bolyp moldalyqty qalauym osymen bailanysty-au dep oilaimyn. Sondyqtan molda bola jürıp te tabys tabudyŋ soŋyna tüsıp ketu menı jalyqtyra bastady. Ekınşıden, 2000-şy jyldardyŋ basynda «täkpırşıler» dep atalatyn radikal aǧym Qazaqstannyŋ batysynda keŋ etek jaia bastaǧany belgılı. Olar Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasyna (QMDB) qarasty meşıt imamdarynyŋ ärbır äreketın terıstep, olardy käpırge şyǧaryp, tozaqtyq qylyp tastady. Toi-tomalaq, sadaqa jäne basqa da jūrt jinalatyn oryndarda meşıt imamdarynyŋ pendeşılık ısın synap, tıptı keide kelekelı külkıge ainaldyryp jıberetın.
İslam tarihynda keltırılgen mälımetterde täkpırşılerdıŋ tüp törkını törtınşı halif Älidıŋ äskerınen bölınıp şyǧyp, sol kezdegı mūsylman memleketıne qarsy şyqqan bülıkşılerge baryp tıreletını aitylady. Ol kezde būl bülıkşılerdı harijitter dep ataǧan. Aldymen olar Osman haliftı käpırge şyǧaryp, onyŋ ölımıne sebepşı boldy. Keiın hazıretı Älidıŋ özıne qarsy şyǧyp, onyŋ tübıne jettı. Qazırgı zamanǧy täkpırşıler (olardy neoharijitter dep te ataidy) de kez kelgen mūsylmandy «Qūdaiǧa serık qosty» dep aiyptap, ony käpır qataryna qosyp tastaidy. Al täkpırşılerdıŋ radikal ideologiiasyna Hanafi dıni mektebınıŋ qaǧidattaryn ūstanatyn meşıt moldalary şydas bere almaityn. Köbıne olar täkpırşılermen bolǧan pıkırtalasta jeŋılıs tauyp, jer bolyp qalyp jürdı. Osyndai qiyn kezeŋde men täkpırşılerge qarsy ideologiialyq kürestıŋ jaŋa aila-täsılın ızdestıre bastadym. Būl ızdenıs menı «Tabliǧi jamaǧatqa» alyp keldı.
«İSMAİL DAǦİ»
«Tabliǧi jamaǧat» sözı arab tılınen audarǧanda «dınge şaqyruşy, dın taratu jamaǧaty» degen tüsınıktı beredı. Būl dıni-ideologiialyq aǧymdy 1926 jyly ündıstandyq Mūhammed Iliias Kandehläui qūrǧan. Keibır mälımetterde ol sopylyq tariqattyŋ (baǧyt, jol) ökılı ekenı, maturidi senımınde bolǧany aitylady. «Tabliǧi jamaǧattyŋ» halyqty «dınge tartu» ädıstemesı boiynşa, ärbır tabliǧşy eldı mekenderge baryp, üi-üidı aralap uaǧyz aityp jüruı tiıs. Mūny «daǧuat» dep ataidy, säikesınşe, «Tabliǧi jamaǧatty» «daǧuatşylar» dep ataityny sondyqtan. Onyŋ naqty merzımderı – 3 kün, 7 kün, 40 kün, 4 ai boiy jūrtty dınge şaqyru közdelgen. Meşıtte otyryp alyp dıni räsımdı atqarumen ainalysatyn moldalyqtan görı qalyŋ būqaramen qoian-qoltyq aralasyp, aqiqat jönınde pıkır talastyru maǧan qatty ūnady jäne «Tabliǧi jamaǧattyŋ» ädısın Atyrauda küş alyp bara jatqan täkpırşılerge qarsy qoldanudy jön sanap, tabliǧşylardyŋ otany Ündıstanǧa sapar şektım. Mūnda men Niu-Delidegı tabliǧşylardyŋ älemdegı eŋ basty ūiymy «Nizamuddin» ortalyǧynda boldym. Dıni aǧymnyŋ qazırgı kösemı, Iliias Kandehläuidıŋ nemeresı Maulana Saad osynda otyrady. Ony bärı qūrmetteidı, keibır tabliǧşylar qolyn süiıp, oǧan qatty siynady.
«Nizamuddin» ortalyǧy menı şetel azamaty retınde küştı qūrmettedı. Sondaǧy markazǧa (kampus) ornalastyryp, tört mezgıl tamaq berdı. Ündıstan tabliǧşylary tılı būralyp, menıŋ Tūrarbek esımımdı aita almaityn. Sondyqtan olar maǧan mūsylmanşa İsmail degen jaŋa esım japsyrdy.
Mūsylman qauymynda Qūrandy jatqa soǧatyn adamdardy «qari» dep ataidy. Al «Tabliǧi jamaǧat» ışınde 4 ailyq daǧuatşylyq mektepten sürınbei ötken mūsylmanǧa «daǧi» ataǧy berıledı. «Nizamuddin» ortalyǧynda būl ataqty men on künge jetpei aldym. Qauym müşelerı menı «İsmail daǧi», keide «İsmail şeih» dep ataityn.
Köp ūzamai jergılıktı tabliǧşylarmen bırge el aralap, daǧuat (dınge şaqyru uaǧyzyn) aita bastadyq. Ortalyqtan şetke şyǧyp är kez saparlap jürıp, Ündıstannyŋ onnan astam ştatyn araladym. Jergılıktı daǧuatşylar menı dıni uaǧyzdyŋ äserın küşeitu üşın paidalanyp jürdı. Olar maǧan: «İsmail daǧi, myna halyq basqa tıldı tüsınbeidı, arabşa nemese qazaqşa-orysşa aralastyryp dın jönınde söilei ber, bız senıŋ audarmaşyŋ siiaqty sözıŋdı özımızşe täpsırlep otyramyz» dedı. Men solai jasadym. Al menıŋ sözımdı «audaryp» jatqan serıkterım jinalǧan jūrtqa hindi tılınde: «Mıne, kördıŋder me, ǧasyrlar boiy kommunizm men ateizmnıŋ şyrmauynda bolǧan Sovet Odaǧynyŋ azamaty qaitadan ülgılı mūsylman boldy, islamdy büge-şıgesıne deiın üirenıp aldy, al sender nanym-senım erkındıgı bar Ündıstanda ömırge kelseŋder de, älı künge şeiın aqiqatty taba almai adasyp jürsıŋder» degen syŋaida äŋgıme aituşy edı. Daǧuatty sılekeiı aǧyp ūiyp tyŋdap otyrǧan jūrt Sovet Odaǧynyŋ äldeqaşan tarap ketkenınıŋ, menıŋ täuelsız Qazaqstannan kelgenımnıŋ baiybyna baryp jatpaityn. Halyqty dınge tartu üşın daǧuatşy serıkterım men jönınde neşe türlı qiiali oqiǧalar oilap tapty. Alǧaşqyda asyl dınımızdı taratu üşın mūndai ıs-äreket te kerek dep oilaitynmyn. Keiın tabliǧşylardyŋ ötırıgı men ekıjüzdılıgınen ıştei jerıne bastadym.
Men tūratyn markazdan äudem jerde esıgın ekı küzetşı qarauyldaǧan bır ǧimarat tūrdy. Aŋdap qarasam, būl Chişti sopylyq bauyrlastyǧynyŋ ūstazy Nizamuddin äulienıŋ (1242–1325) kesenesı eken. Qyzyǧuşylyǧym qozyp kesenege kırmek bolyp edım, küzetşıler tosqauyldap bolmady. Bıraz aqşa ūsynyp edım, küzetşınıŋ bırı auzyn alaqanymen jauyp, «ündeme» degen ym jasap, ışke jıbere saldy. Kırıp barsam, maǧan tüsınıksız äldebır dıni joralǧy bolyp jatyr eken. Mūrnyŋdy qytyqtap, basyŋdy ainaldyratyn şöpterdı tabaqşaǧa salyp tütındetıp qoiypty. Kesene ortasyna qoiylǧan äulienıŋ taspen qaptalǧan tabytyn äiel men erkegı aralasqan bır top ainalyp bilep jür, ara-tūra tabytty qūşaqtap jylai ma, şyŋǧyra ma, äiteuır alasūryp jürgen jūrt. Märmär eden üstınde aǧyl-tegıl jylaǧan bırneşe adam ary-berı domalap jatyr, keibırınıŋ kiımınıŋ ılgeşekterı şeşılıp, jartylai jalaŋaş qalǧan. Emşekterın salpyldatyp sekırıp bilegen äielder bılezık-saqina, syr- ǧa-şolpylaryn şeşıp, tabyttyŋ üstıne laqtyrdy. Tabyttyŋ ainalasynda aqşa şaşylyp jatyr. Tütındegen şöpten iıs tiıp, aiqai-şuy köp jyn-oinaqtan basym auyryp, meŋ-zeŋ bolyp dalaǧa şyqtym.
Ündıstanda bolǧan osy oqiǧa «Tabliǧi jamaǧat» jönındegı közqarasyma qatty äser ettı. İslam dınınde ruhani tazalyqpen qatar gigienaǧa da asa köp köŋıl bölıngen. Al tabliǧşylar tazalyq saqtamaidy, kır-qojalaq bolyp jüre beredı. Bır-bırınıŋ kiımın auystyryp kiıp kete beredı, tıptı rūqsat ta sūramaidy. Olardyŋ tüsınıgınşe, būl bauyrmaşylyq sanalady, kiım de, dünie de, tıptı tıs şetkasyna deiın mūsylman qauymynyŋ ortaq mülkı. «Mūsylmandar özara dos, joldas jäne bauyr» degen tüsınık tabliǧşylar üşın erekşe mänge ie. Bır-bırıne massaj jasau, ış kiımın, aiaǧyn juyp beru bauyrmaşylyqtyŋ joǧary deŋgeiıne köterılu retınde sanalady. Mūndai qyzmetten tartynşaqtanǧan adamnyŋ mūsylman ekenıne kümänmen qaraityn mınez bar.
Tabliǧşylar Qūran men hadisterde naqty aitylǧan prinsipterdı saqtauǧa qūlyqsyz, ılım ızdenude sanauly ädebietpen şekteledı. Ömırde bolyp-bolmaǧan qiiali äŋgımeler men ras-ötırıgı belgısız qissalardy anyq-qanyq aqiqatqa ūqsatyp aityp jüre beredı. Osynyŋ bärı menıŋ ışkı qarsylyǧymdy küşeitıp jürgen. Nizamuddin äulienıŋ kesenesıne kırıp şyqqan soŋ, kelesı maşurada (dıni qauymnyŋ keŋesı) men ışkı qyjylymdy aqtaryp saldym.
«Mūsylmannyŋ basty qaǧidasy – «Qūdaidan basqa qūdai joq». Osy aqiqatqa halyqty ündegen ortalyqtan äudem jerdegı Nizamuddin äulienıŋ kesenesınde Qūdaiǧa serık qosyp, süiegı äldeqaşan şırıp ketken mürdege esıl-dertı ketıp tabynyp, aqylynan aljasqandai zıkır salyp jatyr. Būl qūdırettı Allany eske alatyn zıkır emes, jyn-oinaq qoi. Bız myna ruhani tazalyqtan häm gigienadan ada ısımızben kımge ülgı bolamyz» degen tezistı Qūran aiattarymen jäne hadistermen jüielep, maşura talqysyna tastadym. Arab tılınde aşynyp otyryp aitylǧan menıŋ synymdy maşura müşelerınıŋ tügelge juyǧy tüsıngendei bolǧan. Jaqtyr- maǧan keiıp tanytqanmen, eşkım menımen pıkır jarystyr- ǧan joq, törde otyrǧan ekı şeih öz tılınde küŋkıldestı de, jiyndy jauyp tastady.
«Nizamuddin» ortalyǧy mūnyŋ aldynda menıŋ täjıribemdı odan ärı ūştau üşın «Tabliǧi jamaǧattyŋ» Bangladeştegı ūiymyna jıberudı josparlap qoiǧan edı. Maşurada aitqan sözımnen keiın jospar özgerdı, menı Ortalyq Aziia halqyn dınge şaqyru üşın Bışkektegı ortalyqqa baǧyttady. Niu-Deliden berılgen tapsyrma boiynşa, mūnda da kemı 40 kün daǧuat jasauym kerek. Bışkektegı tabliǧşylardyŋ ortalyǧynda ekı-üş kün bolyp, özara üirenısken soŋ, daǧuatşy täşkil (dıni nasihat jasaityn erıktıler tobyn) jasaqtap alyp, Qyrǧyzstannyŋ Oş jäne Qarabalta öŋırındegı auyldardy kezıp kettık. Aq matadan tıgılgen dambal-köilekke ūqsaityn kiımımız jelbırep, azyq-tülık salynǧan dorbamyzdy arqalap, aryp-aşqan türımızdı körgen jūrt Auǧanstannan kelgen bosqyndar eken dep qalatyn. Bız, daǧuatşylar, özımızdı «Ūly Jaratuşynyŋ zaŋyn tüsınbei, aqiqatty taba almai adasyp, ruhyn joǧaltyp, kökıregın qaraŋǧylyq basyp, jüregı qaraiyp keselge ūşyraǧan adamdarǧa alǧaşqy em-dom jasaityn «jedel järdem maşinasymyz» dep aituşy edık.
Dınge şaqyrudyŋ «jedel järdemı» qyzmetın atqar-ǧan kezde bärınen baz keşesıŋ. Qamqor boludy mındetıŋe alǧan soŋ, bala-şaǧaŋdy, qart ata-anaŋdy bır Qūdaiǧa tapsyrasyŋ. Öitkenı sen halyqty Qūdaidyŋ dınıne şaqyryp jürsıŋ. Dıni missiia kezınde özıŋnıŋ de, senıŋ artyŋda qalǧan bala-şaǧaŋ men qart ata-anaŋnyŋ da rizyǧyn Qūdai mındetıne alady-mys. Daǧuatşylar dästürlı qoǧam qūndylyqtaryn tärk etıp, otbasy aldyndaǧy jauapkerşılıkten Qūdaidy tasalap qūtylyp ketuge beiıl.
Osynyŋ bärı menı şarşatty. Tabliǧşylardyŋ jasap jürgen ısterınen tüŋılıp, Qyrǧyzstandy artqa tastadym da, Atyrauǧa oraldym.
Osy tūsta keibır elderde «Tabliǧi jamaǧatty» ekstremistık dep, ūiymnyŋ qyzmetı men daǧua nasihatyna tyiym salynuy jönınde pıkır bıldırgım keledı. Mysaly, Qazaqstanda «Tabliǧi jamaǧatqa» qatysty däl osyndai şeşımdı 2013 jylǧy 26 aqpan künı Astana qalasynyŋ Saryarqa audandyq soty şyǧarǧan. Şyndyǧynda, «Tabliǧi jamaǧat» keibır islami aǧymdar siiaqty radikal emes, memlekettık töŋkerıs jasap, bilıktı küşpen basyp aluǧa, elde şariǧat zaŋdaryn ornatuǧa aşyq ündemeidı. Dıni ideologiiasyn sopylyq dünietanymǧa negızdegen būl ūiym mistikaǧa beiım, saiasatpen bailanystyrmai, halyqty dınge beibıt türde şaqyrady. Bıraq ūiym müşelerınıŋ baǧdarlamada körsetılgen talaptarǧa sai üi-üidı aralap, tym belsendı äreket etuı memlekettık bilıktı şoşytyp jıberdı. Tabliǧşylar alys auyldaǧy ärbır adamǧa arnap daǧuat aityp, onyŋ namazǧa jyǧylyp, meşıtke baruyna sebepşı bolady. Al meşıtterde otyrǧan säläfilık közqarastaǧy moldalar tabliǧşynyŋ sep boluymen aldyna kelgen älgı adamnyŋ miyn odan beter ulap, uahabi qylyp jıberedı. Iаǧni säläfiler öz maqsatyna tabliǧşylardy ūtymdy paidalanyp jür. Qarap otyrsaq, tılın kälimaǧa keltırıp qana öz betımen jürgen passiv mūsylmannyŋ aiaq astynan radikaldanyp ketuınde tabliǧşylardyŋ rölı aitarlyqtai. «Tabliǧi jamaǧattyŋ» ekstremistık dep tanyluynyŋ, onyŋ nasihatyna tyiym salynuynyŋ negızgı sebebı osy siiaqty.
Basqa totalitarlyq dıni sektalar siiaqty «Tabliǧi jamaǧatty» da momaqan ideologiialyq ūiym dep aitu qate. Qataŋ prinsippen vertikal qūrylymdalǧan kez kelgen sekta tüpkı maqsatynda memlekettık bilıkke ūmtylady. Tarihqa köz salsaq, bilıktı basyp alǧan dıni ūiymdardyŋ bärı sūhbat (adamdardy ūiymǧa tartu) – jamaǧat (dındı jamylǧan saiasi maqsatty topty jūmyldyru) – şuhrat (qoǧamnyŋ basym bölıgıne yqpal jasau) – opat (bilıktı basyp alyp, kelıspeitınderdı basyp-janşu) taktikasyn qoldanǧan. «Tabliǧi jamaǧat» ta osy jolmen ketıp bara jatqanyna kümändanudyŋ qajetı joq.
Jalǧasy bar...Avtordyŋ pıkırı redaksiianyŋ közqarasyn bıldırmeidı
