تۇراربەك قۇسايىنوۆتىڭ " شىرماۋىق " دەپ اتالاتىن ساراپتامالىق كىتابىنداعى كەيبىر تىڭ مالىمەتتەردى تولىقتىراتىن ەڭ العاشقى رەت "جاس الاش" گازەتىندە جاريالانعان " مەن قالاي رۋحاني جاڭعىردىم" اتتى بيوگرافيالىق كىتاپشانى وقىرماندارىمىزدىڭ سۇراۋى بويىنشا قايتا جاريالاۋدى ءجون كوردىك.
رەداكتسيادان
كىرىسپە
ەس بىلگەلى مەن مىنا دۇنيەدەگى ءوزىمنىڭ ورنىمدى ىزدەپ ءجۇرمىن. ونى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ورتاما لايىقتاعىم-اق كەلەدى. جەكە-دارا بولمىس يەسى بولعانىممەن، قوعامنان تىس ءومىر سۇرە المايتىنىمدى بىلەمىن. سوندىقتان وسى دۇنيەنىڭ زاڭدىلىعىن قوعام ومىرىنە تاراتىپ وتىرعان جاراتىلىس اقيقاتىن ىزدەۋگە كوپ كۇش جۇمسادىم.
تاپتىم با، تاپپادىم با، ونى دا بىلمەيمىن: مەن انىقتاعان كاتەگوريالار كەيدە اقيقاتتىڭ سان قىرىنا تۇگەلىمەن ساي كەلە بەرمەيدى. مەنى ۇنەمى قوبالجىتاتىن – سول. قوبالجۋدىڭ سوڭىندا كۇدىك ىلەسە جۇرەتىنى بەلگىلى. كۇدىكتى سەيىلتۋگە تىرىسىپ، باسقا ءبىر جاقتان دالەل ىزدەپ قينالاسىڭ. كەيدە ونى تاپقانداي بولاسىڭ، كەيدە ىسىراپ بولعان ۋاقىتپەن ولشەنىپ، ءمانسىز ءوتىپ جاتقان ومىرىڭمەن ەسەپ ايىرىسقانداي كۇي كەشەسىڭ.
بىراق و باستان تارامدالا ىدىرىپ، تۇتاستىعى بۇزىلعان دۇنيەنى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ءتۇپتىڭ تۇبىندە ناتيجە بەرمەيدى. مۇنىڭ ءبارى سوقتىقپالى سوقپاقپەن كەتىپ بارا جاتقان ادامنىڭ جان-دۇنيەسىن الاي-دۇلەي ەتىپ جاتقان ىشكى سەزىمنىڭ سىرتقا شىققان وكىنىشتى بايانى سياقتى بولىپ كورىنەدى.
وسىنداي فيلوسوفيالىق ىشكى تولعانىس ارقىلى عانا مەن ءوزىمنىڭ كىم ەكەنىمدى سەزدىرە الماسپىن. سوندىقتان ءومىرىمنىڭ ءبىر كەزەڭى جونىندە ەسەپ بەرۋدى ءجون كوردىم.
وسى كىتاپشاعا جازىپ وتىرعان ءومىربايانىما بالالىق شاعىمدى قىستىرعان جوقپىن. ەمىس-ەمىس ەستە قالعان ەلەس سياقتى الدەبىر وقيعالارعا سانالىق تۇرعىدا كەسىمدى شەشىم ايتۋ مۇمكىن ەمەس.
ءسىرا، مەنىڭ ءومىربايانىم وسى كىتاپتىڭ سوڭعى پاراعىمەن اياقتالمايدى. بۇدان كەيىنگى تاعدىرىمدى انىقتايتىن وقيعالاردىڭ قالاي ورىستەيتىنىن دە بولجاپ بولمايدى.
ءومىرىمنىڭ وسى كەزەڭىن باياندايتىن كىتاپ جازۋعا يتەرمەلەگەن ءبىر عانا نارسە بار. مەن اقيقات جونىندە الدەبىر توقتامعا كەلگەن سياقتىمىن. سوعان قالاي جەتكەنىمدى، اسىعىپ-اپتىققانىمدى، جول تاپپاي تالاي اداسقانىمدى، كۇدىك پەن كۇماننىڭ شىرماۋىنا ءتۇسىپ، جانىمنىڭ قينالعانىن تۇگەل ايتۋدى ءجون سانادىم.
مۇنىڭ ءبارى – مەنىڭ تاعدىرىم، مەنىڭ ومىرلىك تاجىريبەم. سونىمەن بولىسكىم كەلدى.
مولدا بالا
كاسپي ماڭىندا تۋىپ-وسكەن مەن مەكتەپتى جاقسى ناتيجەمەن بىتىرگەن سوڭ، اتىراۋداعى اگروتەحنيكالىق كوللەدجدىڭ كەمە مەحانيگى بولىمىنە وقۋعا ءتۇستىم. بۇل مەنىڭ تاڭداۋىم با، الدە اكە-شەشەمنىڭ تاڭداۋى ما، ونىڭ انىعىن ايتا المايمىن. بىلەتىنىم، جاقسى مامان بولۋ ءۇشىن مۇندا دا جانىمدى سالىپ وقىدىم، ىزدەندىم.
كوللەدجدىڭ سوڭعى كۋرسىندا ءجۇرىپ قۇداي تۋرالى ويلانا باستادىم، پايعامبارلار تاريحى جونىندە جازىلعان كىتاپتارعا قىزىعۋشىلىعىم وياندى.
مىنا دۇنيەنى جاراتۋشى قۇدايدىڭ «ءوزى دە راس، ءسوزى دە راس». بۇل اقيقات جونىندە كۇمان تۋعان ەمەس. بىراق سول اقيقاتتى كۇندەلىكتى ءومىرىمىزدىڭ مورالدىق، ەتيكالىق ۇستىنىنا لايىقتاۋ، اقيقاتتان تارامدالاتىن زاڭدىلىققا مويىنسۇنۋ قالاي جۇزەگە اساتىنى تۇسىنىكسىز بولىپ قالا بەرمەك. ارينە، بۇل ماڭگى سۇراقتىڭ جاۋابىن ىزدەگەن ءدىني-فيلوسوفيالىق تەوريالاردىڭ تالايى تۇجىرىمدالعان. وندا ءبارى ورىن-ورنىنا ناقتى قويىلعان بولىپ كورىنگەنمەن، تاجىريبەدە سەلكەۋى كەتىپ، ۇيلەسىم تاپپاي جاتادى.
كەمە مەحانيگى ماماندىعىنا وقىپ جۇرگەندە وسى وي ماعان مازا بەرمەي، اتىراۋداعى قۇسپان مولدا مەشىتى جانىنان اشىلعان مەدرەسەگە اپاردى. مۇندا قۇران ءىلىمى، شاريعات ماسەلەسىمەن قاتار اراب ءتىلىن وقىتاتىن التى ايلىق كۋرستان ءوتتىم.
ءوزىمنىڭ تەحنيكالىق ماماندىقتان گورى گۋمانيتارلىق ىلىمگە جاقىن ەكەنىمدى وسىندا ءبىلدىم. كۋرستىق ءبىلىمدى جەتىك يگەرىپ، مەدرەسەنى ۇزدىك ءبىتىرىپ، بىردەن قۇسپان مولدا مەشىتىنىڭ كەزەكشى يمامى قىزمەتىنە الىندىم.
مەن يمام قىزمەتىن جۇرتتى دىنگە شاقىرۋ عانا دەپ تۇسىنەتىنمىن. سويتسەم، بۇل ءىستىڭ كۇيبەڭ تىرشىلىككە قاتىستى ۇڭعىل-شۇڭعىلى كوپ ەكەن. اسىرەسە، ءولىم-جىتىمگە قاتىستى جورالعىنى اتقارۋدىڭ ءجون-جوسىعىن قاداعالاۋ، مارقۇمدى جۋىپ-شايىپ اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالۋ، ودان كەيىنگى ارۋاققا ارناپ اس بەرۋ كەزىندە قۇران ءتۇسىرۋ، قۇران باعىشتاۋ كادەسى تۇگەلىمەن مولداعا جۇكتەلەدى. مۇندا دا بىرىزدىلىك، قالىپتاسقان ورتاق قاعيدا جوق. «بۇل كادە بۇرىن بىلاي جاسالاتىن، بۇل قايدان شىققان شاريعات؟» دەگەن سۇراقتار تۋىنداپ، ءبىرى ەكىنشىسىن تەرىستەپ جاتقان جۇرت. مۇنداي تالقىلاۋ ءدىن ماسەلەسىنە قاتىستى جيىنداردا ايتىلسا ءبىر ءجون، ەتجاقىن تۋىسىنىڭ قازا بولعانىنا قايعىرىپ وتىرعان وتباسىنىڭ شاڭىراعىنداعى داۋ-داماي كەزىندە ءوزىڭدى ىڭعايسىز سەزىنىپ كەتەسىڭ. قاي تۇستان قانداي سىناۋ-مىنەۋ ايتىلادى دەگەن الاڭداۋمەن مىندەتىڭە العان شارۋانى اياقتاپ شىعاسىڭ. ارينە، بۇل ءىستىڭ وتەۋى بار، ارۋاقتارعا ارناپ وقىعان دۇعاڭ ءۇشىن مارقۇمنىڭ تۋىستارى اقشا ۇستاتادى، كويلەك-كونشەك، كوستيۋم-شاپان بەرەدى. مۇندا دا بىرىزدىلىك، ءتارتىپ جوق. باقۋات وتباسىلار «مارقۇمنىڭ ارۋاعى ريزا بولسىن» دەپ دۇنيەسىن ايامايدى، اقشانى مولىنان بەرەدى. كەدەيلەر مولدانى قۇدا-جەگجات، توي-تومالاقتان اۋىسقان ماتا-ساتامەن قايىرادى. قۇدايدىڭ جولىنا ءتۇسىپ، باسقالارعا يسلامدى ۋاعىزداۋشىمىن دەپ جۇرگەن كەز كەلگەن مولدانىڭ كوڭىلى مۇنداي كەزدە جابىرقاپ قالادى. ءدال وسىنداي جاعدايعا تاپ بولماس ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ قاراپ وتىرسام، مەشىت مولدالارى ناپاقا تابۋدىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرىپ الىپتى. ايتالىق، «ساداقادا قۇران وقىپ بەر» دەپ جانە باسقا دا ءدىني جورالعىنى اتقارۋدى سۇرانىپ مەشىتكە ادام كەلەدى. يمام الدىمەن الگى ادامنىڭ ءۇستى-باسىنا، كيىمىنە، ءمىنىپ كەلگەن كولىگىنە قارايدى. ەگەر الگى ادام قىمبات ماشينا ءمىنىپ جۇرسە، يمام سول مەزەتتە قۋتىڭداپ سونىمەن ىلەسە كەتەدى. ال بولشەكتەرى شاشىلىپ قالۋعا شاق تۇرعان جامان ماشيناسى بار «كليەنت» كەلسە، مەشىتتىڭ باس يمامى بۇل شارۋانى تاجىريبەسىز مولداعا جۇكتەي سالادى.
يمامدار ورتاسىنداعى وسى ءبىر كەلەڭسىز جايتقا مەنىڭ قاتىسىم بولعان جوق دەپ ايتا المايمىن. اتىراۋداعى قۇسپان مولدا مەشىتىندە كەزەكشى يمام قىزمەتىن از ۋاقىت اتقارعان كەزدە «كليەنت» تاڭداۋدىڭ ءادىس-ايلاسىن تەز مەڭگەرىپ العان مەن دە تالاي رەت وسىلاي جاسادىم. كوڭىلىمنىڭ قالاۋى سوق-پاعان «كليەنت» كەلسە، وعان باسقا مولدانى قوسىپ جىبەرۋگە تىرىساتىنمىن. وسىلايشا ءوزىمنىڭ كەزەكشى يمامدىق قىز-مەتىمدى پايدالانىپ ءجۇردىم. بىراق مولدالاردىڭ وسى ءبىر قۋلىعى مەن سۇمدىعى ارالاسىپ جاتقان ىسىنەن جەرىنە باستادىم. ءسىرا، بۇعان ەكى نارسە سەبەپشى بولسا كەرەك. بىرىنشىدەن، مەن تۋمىسىمنان بايلىققا قىزىقپاعان سياقتىمىن. تابىسى مول كەمە مەحانيگى ماماندىعىن تاستاپ، اقيقاتتى ىزدەمەك بولىپ مولدالىقتى قالاۋىم وسىمەن بايلانىستى-اۋ دەپ ويلايمىن. سوندىقتان مولدا بولا ءجۇرىپ تە تابىس تابۋدىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ كەتۋ مەنى جالىقتىرا باستادى. ەكىنشىدەن، 2000-شى جىلداردىڭ باسىندا «تاكپىرشىلەر» دەپ اتالاتىن راديكال اعىم قازاقستاننىڭ باتىسىندا كەڭ ەتەك جايا باستاعانى بەلگىلى. ولار قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنا (قمدب) قاراستى مەشىت يمامدارىنىڭ ءاربىر ارەكەتىن تەرىستەپ، ولاردى كاپىرگە شىعارىپ، توزاقتىق قىلىپ تاستادى. توي-تومالاق، ساداقا جانە باسقا دا جۇرت جينالاتىن ورىنداردا مەشىت يمامدارىنىڭ پەندەشىلىك ءىسىن سىناپ، ءتىپتى كەيدە كەلەكەلى كۇلكىگە اينالدىرىپ جىبەرەتىن.
يسلام تاريحىندا كەلتىرىلگەن مالىمەتتەردە تاكپىرشىلەردىڭ ءتۇپ توركىنى ءتورتىنشى حاليف ءاليدىڭ اسكەرىنەن ءبولىنىپ شىعىپ، سول كەزدەگى مۇسىلمان مەملەكەتىنە قارسى شىققان بۇلىكشىلەرگە بارىپ تىرەلەتىنى ايتىلادى. ول كەزدە بۇل بۇلىكشىلەردى حاريجيتتەر دەپ اتاعان. الدىمەن ولار وسمان ءحاليفتى كاپىرگە شىعارىپ، ونىڭ ولىمىنە سەبەپشى بولدى. كەيىن حازىرەتى ءاليدىڭ وزىنە قارسى شىعىپ، ونىڭ تۇبىنە جەتتى. قازىرگى زامانعى تاكپىرشىلەر (ولاردى نەوحاريجيتتەر دەپ تە اتايدى) دە كەز كەلگەن مۇسىلماندى «قۇدايعا سەرىك قوستى» دەپ ايىپتاپ، ونى كاپىر قاتارىنا قوسىپ تاستايدى. ال تاكپىرشىلەردىڭ راديكال يدەولوگياسىنا حانافي ءدىني مەكتەبىنىڭ قاعيداتتارىن ۇستاناتىن مەشىت مولدالارى شىداس بەرە المايتىن. كوبىنە ولار تاكپىرشىلەرمەن بولعان پىكىرتالاستا جەڭىلىس تاۋىپ، جەر بولىپ قالىپ ءجۇردى. وسىنداي قيىن كەزەڭدە مەن تاكپىرشىلەرگە قارسى يدەولوگيالىق كۇرەستىڭ جاڭا ايلا-ءتاسىلىن ىزدەستىرە باستادىم. بۇل ىزدەنىس مەنى «تابليعي جاماعاتقا» الىپ كەلدى.
«يسمايل داعي»
«تابليعي جاماعات» ءسوزى اراب تىلىنەن اۋدارعاندا «دىنگە شاقىرۋشى، ءدىن تاراتۋ جاماعاتى» دەگەن تۇسىنىكتى بەرەدى. بۇل ءدىني-يدەولوگيالىق اعىمدى 1926 جىلى ۇندىستاندىق مۇحاممەد ءىلياس كاندەھلاۋي قۇرعان. كەيبىر مالىمەتتەردە ول سوپىلىق تاريقاتتىڭ (باعىت، جول) وكىلى ەكەنى، ماتۋريدي سەنىمىندە بولعانى ايتىلادى. «تابليعي جاماعاتتىڭ» حالىقتى «دىنگە تارتۋ» ادىستەمەسى بويىنشا، ءاربىر تابليعشى ەلدى مەكەندەرگە بارىپ، ءۇي-ءۇيدى ارالاپ ۋاعىز ايتىپ ءجۇرۋى ءتيىس. مۇنى «داعۋات» دەپ اتايدى، سايكەسىنشە، «تابليعي جاماعاتتى» «داعۋاتشىلار» دەپ اتايتىنى سوندىقتان. ونىڭ ناقتى مەرزىمدەرى – 3 كۇن، 7 كۇن، 40 كۇن، 4 اي بويى جۇرتتى دىنگە شاقىرۋ كوزدەلگەن. مەشىتتە وتىرىپ الىپ ءدىني ءراسىمدى اتقارۋمەن اينالىساتىن مولدالىقتان گورى قالىڭ بۇقارامەن قويان-قولتىق ارالاسىپ، اقيقات جونىندە پىكىر تالاستىرۋ ماعان قاتتى ۇنادى جانە «تابليعي جاماعاتتىڭ» ءادىسىن اتىراۋدا كۇش الىپ بارا جاتقان تاكپىرشىلەرگە قارسى قولدانۋدى ءجون ساناپ، تابليعشىلاردىڭ وتانى ۇندىستانعا ساپار شەكتىم. مۇندا مەن نيۋ-دەليدەگى تابليعشىلاردىڭ الەمدەگى ەڭ باستى ۇيىمى «نيزامۋددين» ورتالىعىندا بولدىم. ءدىني اعىمنىڭ قازىرگى كوسەمى، ءىلياس كاندەھلاۋيدىڭ نەمەرەسى ماۋلانا سااد وسىندا وتىرادى. ونى ءبارى قۇرمەتتەيدى، كەيبىر تابليعشىلار قولىن ءسۇيىپ، وعان قاتتى سيىنادى.
«نيزامۋددين» ورتالىعى مەنى شەتەل ازاماتى رەتىندە كۇشتى قۇرمەتتەدى. سونداعى ماركازعا (كامپۋس) ورنالاستىرىپ، ءتورت مەزگىل تاماق بەردى. ءۇندىستان تابليعشىلارى ءتىلى بۇرالىپ، مەنىڭ تۇراربەك ەسىمىمدى ايتا المايتىن. سوندىقتان ولار ماعان مۇسىلمانشا يسمايل دەگەن جاڭا ەسىم جاپسىردى.
مۇسىلمان قاۋىمىندا قۇراندى جاتقا سوعاتىن ادامداردى «قاري» دەپ اتايدى. ال «تابليعي جاماعات» ىشىندە 4 ايلىق داعۋاتشىلىق مەكتەپتەن سۇرىنبەي وتكەن مۇسىلمانعا «داعي» اتاعى بەرىلەدى. «نيزامۋددين» ورتالىعىندا بۇل اتاقتى مەن ون كۇنگە جەتپەي الدىم. قاۋىم مۇشەلەرى مەنى «يسمايل داعي»، كەيدە «يسمايل شەيح» دەپ اتايتىن.
كوپ ۇزاماي جەرگىلىكتى تابليعشىلارمەن بىرگە ەل ارالاپ، داعۋات (دىنگە شاقىرۋ ۋاعىزىن) ايتا باستادىق. ورتالىقتان شەتكە شىعىپ ءار كەز ساپارلاپ ءجۇرىپ، ءۇندىستاننىڭ وننان استام شتاتىن ارالادىم. جەرگىلىكتى داعۋاتشىلار مەنى ءدىني ۋاعىزدىڭ اسەرىن كۇشەيتۋ ءۇشىن پايدالانىپ ءجۇردى. ولار ماعان: «يسمايل داعي، مىنا حالىق باسقا ءتىلدى تۇسىنبەيدى، ارابشا نەمەسە قازاقشا-ورىسشا ارالاستىرىپ ءدىن جونىندە سويلەي بەر، ءبىز سەنىڭ اۋدارماشىڭ سياقتى ءسوزىڭدى وزىمىزشە تاپسىرلەپ وتىرامىز» دەدى. مەن سولاي جاسادىم. ال مەنىڭ ءسوزىمدى «اۋدارىپ» جاتقان سەرىكتەرىم جينالعان جۇرتقا حيندي تىلىندە: «مىنە، كوردىڭدەر مە، عاسىرلار بويى كوممۋنيزم مەن اتەيزمنىڭ شىرماۋىندا بولعان سوۆەت وداعىنىڭ ازاماتى قايتادان ۇلگىلى مۇسىلمان بولدى، يسلامدى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن ۇيرەنىپ الدى، ال سەندەر نانىم-سەنىم ەركىندىگى بار ءۇندىستاندا ومىرگە كەلسەڭدەر دە، ءالى كۇنگە شەيىن اقيقاتتى تابا الماي اداسىپ جۇرسىڭدەر» دەگەن سىڭايدا اڭگىمە ايتۋشى ەدى. داعۋاتتى سىلەكەيى اعىپ ۇيىپ تىڭداپ وتىرعان جۇرت سوۆەت وداعىنىڭ الدەقاشان تاراپ كەتكەنىنىڭ، مەنىڭ تاۋەلسىز قازاقستاننان كەلگەنىمنىڭ بايىبىنا بارىپ جاتپايتىن. حالىقتى دىنگە تارتۋ ءۇشىن داعۋاتشى سەرىكتەرىم مەن جونىندە نەشە ءتۇرلى قيالي وقيعالار ويلاپ تاپتى. العاشقىدا اسىل ءدىنىمىزدى تاراتۋ ءۇشىن مۇنداي ءىس-ارەكەت تە كەرەك دەپ ويلايتىنمىن. كەيىن تابليعشىلاردىڭ وتىرىگى مەن ەكىجۇزدىلىگىنەن ىشتەي جەرىنە باستادىم.
مەن تۇراتىن ماركازدان اۋدەم جەردە ەسىگىن ەكى كۇزەتشى قاراۋىلداعان ءبىر عيمارات تۇردى. اڭداپ قاراسام، بۇل چيشتي سوپىلىق باۋىرلاستىعىنىڭ ۇستازى نيزامۋددين اۋليەنىڭ (1242–1325) كەسەنەسى ەكەن. قىزىعۋشىلىعىم قوزىپ كەسەنەگە كىرمەك بولىپ ەدىم، كۇزەتشىلەر توسقاۋىلداپ بولمادى. ءبىراز اقشا ۇسىنىپ ەدىم، كۇزەتشىنىڭ ءبىرى اۋزىن الاقانىمەن جاۋىپ، «ۇندەمە» دەگەن ىم جاساپ، ىشكە جىبەرە سالدى. كىرىپ بارسام، ماعان تۇسىنىكسىز الدەبىر ءدىني جورالعى بولىپ جاتىر ەكەن. مۇرنىڭدى قىتىقتاپ، باسىڭدى اينالدىراتىن شوپتەردى تاباقشاعا سالىپ تۇتىندەتىپ قويىپتى. كەسەنە ورتاسىنا قويىلعان اۋليەنىڭ تاسپەن قاپتالعان تابىتىن ايەل مەن ەركەگى ارالاسقان ءبىر توپ اينالىپ بيلەپ ءجۇر، ارا-تۇرا تابىتتى قۇشاقتاپ جىلاي ما، شىڭعىرا ما، ايتەۋىر الاسۇرىپ جۇرگەن جۇرت. ءمارمار ەدەن ۇستىندە اعىل-تەگىل جىلاعان بىرنەشە ادام ارى-بەرى دومالاپ جاتىر، كەيبىرىنىڭ كيىمىنىڭ ىلگەشەكتەرى شەشىلىپ، جارتىلاي جالاڭاش قالعان. ەمشەكتەرىن سالپىلداتىپ سەكىرىپ بيلەگەن ايەلدەر بىلەزىك-ساقينا، سىر- عا-شولپىلارىن شەشىپ، تابىتتىڭ ۇستىنە لاقتىردى. تابىتتىڭ اينالاسىندا اقشا شاشىلىپ جاتىر. تۇتىندەگەن شوپتەن ءيىس ءتيىپ، ايقاي-شۋى كوپ جىن-ويناقتان باسىم اۋىرىپ، مەڭ-زەڭ بولىپ دالاعا شىقتىم.
ءۇندىستاندا بولعان وسى وقيعا «تابليعي جاماعات» جونىندەگى كوزقاراسىما قاتتى اسەر ەتتى. يسلام دىنىندە رۋحاني تازالىقپەن قاتار گيگيەناعا دا اسا كوپ كوڭىل بولىنگەن. ال تابليعشىلار تازالىق ساقتامايدى، كىر-قوجالاق بولىپ جۇرە بەرەدى. ءبىر-ءبىرىنىڭ كيىمىن اۋىستىرىپ كيىپ كەتە بەرەدى، ءتىپتى رۇقسات تا سۇرامايدى. ولاردىڭ تۇسىنىگىنشە، بۇل باۋىرماشىلىق سانالادى، كيىم دە، دۇنيە دە، ءتىپتى ءتىس ششەتكاسىنا دەيىن مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ ورتاق مۇلكى. «مۇسىلماندار ءوزارا دوس، جولداس جانە باۋىر» دەگەن تۇسىنىك تابليعشىلار ءۇشىن ەرەكشە مانگە يە. ءبىر-بىرىنە ماسساج جاساۋ، ءىش كيىمىن، اياعىن جۋىپ بەرۋ باۋىرماشىلىقتىڭ جوعارى دەڭگەيىنە كوتەرىلۋ رەتىندە سانالادى. مۇنداي قىزمەتتەن تارتىنشاقتانعان ادامنىڭ مۇسىلمان ەكەنىنە كۇمانمەن قارايتىن مىنەز بار.
تابليعشىلار قۇران مەن حاديستەردە ناقتى ايتىلعان پرينتسيپتەردى ساقتاۋعا قۇلىقسىز، ءىلىم ىزدەنۋدە ساناۋلى ادەبيەتپەن شەكتەلەدى. ومىردە بولىپ-بولماعان قيالي اڭگىمەلەر مەن راس-وتىرىگى بەلگىسىز قيسسالاردى انىق-قانىق اقيقاتقا ۇقساتىپ ايتىپ جۇرە بەرەدى. وسىنىڭ ءبارى مەنىڭ ىشكى قارسىلىعىمدى كۇشەيتىپ جۇرگەن. نيزامۋددين اۋليەنىڭ كەسەنەسىنە كىرىپ شىققان سوڭ، كەلەسى ماشۋرادا ء(دىني قاۋىمنىڭ كەڭەسى) مەن ىشكى قىجىلىمدى اقتارىپ سالدىم.
«مۇسىلماننىڭ باستى قاعيداسى – «قۇدايدان باسقا قۇداي جوق». وسى اقيقاتقا حالىقتى ۇندەگەن ورتالىقتان اۋدەم جەردەگى نيزامۋددين اۋليەنىڭ كەسەنەسىندە قۇدايعا سەرىك قوسىپ، سۇيەگى الدەقاشان ءشىرىپ كەتكەن مۇردەگە ەسىل-دەرتى كەتىپ تابىنىپ، اقىلىنان الجاسقانداي زىكىر سالىپ جاتىر. بۇل قۇدىرەتتى اللانى ەسكە الاتىن زىكىر ەمەس، جىن-ويناق قوي. ءبىز مىنا رۋحاني تازالىقتان ءھام گيگيەنادان ادا ىسىمىزبەن كىمگە ۇلگى بولامىز» دەگەن تەزيستى قۇران اياتتارىمەن جانە حاديستەرمەن جۇيەلەپ، ماشۋرا تالقىسىنا تاستادىم. اراب تىلىندە اشىنىپ وتىرىپ ايتىلعان مەنىڭ سىنىمدى ماشۋرا مۇشەلەرىنىڭ تۇگەلگە جۋىعى تۇسىنگەندەي بولعان. جاقتىر- ماعان كەيىپ تانىتقانمەن، ەشكىم مەنىمەن پىكىر جارىستىر- عان جوق، توردە وتىرعان ەكى شەيح ءوز تىلىندە كۇڭكىلدەستى دە، جيىندى جاۋىپ تاستادى.
«نيزامۋددين» ورتالىعى مۇنىڭ الدىندا مەنىڭ تاجىريبەمدى ودان ءارى ۇشتاۋ ءۇشىن «تابليعي جاماعاتتىڭ» بانگلادەشتەگى ۇيىمىنا جىبەرۋدى جوسپارلاپ قويعان ەدى. ماشۋرادا ايتقان سوزىمنەن كەيىن جوسپار وزگەردى، مەنى ورتالىق ازيا حالقىن دىنگە شاقىرۋ ءۇشىن بىشكەكتەگى ورتالىققا باعىتتادى. نيۋ-دەليدەن بەرىلگەن تاپسىرما بويىنشا، مۇندا دا كەمى 40 كۇن داعۋات جاساۋىم كەرەك. بىشكەكتەگى تابليعشىلاردىڭ ورتالىعىندا ەكى-ءۇش كۇن بولىپ، ءوزارا ۇيرەنىسكەن سوڭ، داعۋاتشى تاشكيل ء(دىني ناسيحات جاسايتىن ەرىكتىلەر توبىن) جاساقتاپ الىپ، قىرعىزستاننىڭ وش جانە قارابالتا وڭىرىندەگى اۋىلداردى كەزىپ كەتتىك. اق ماتادان تىگىلگەن دامبال-كويلەككە ۇقسايتىن كيىمىمىز جەلبىرەپ، ازىق-تۇلىك سالىنعان دوربامىزدى ارقالاپ، ارىپ-اشقان ءتۇرىمىزدى كورگەن جۇرت اۋعانستاننان كەلگەن بوسقىندار ەكەن دەپ قالاتىن. ءبىز، داعۋاتشىلار، ءوزىمىزدى «ۇلى جاراتۋشىنىڭ زاڭىن تۇسىنبەي، اقيقاتتى تابا الماي اداسىپ، رۋحىن جوعالتىپ، كوكىرەگىن قاراڭعىلىق باسىپ، جۇرەگى قارايىپ كەسەلگە ۇشىراعان ادامدارعا العاشقى ەم-دوم جاسايتىن «جەدەل جاردەم ماشيناسىمىز» دەپ ايتۋشى ەدىك.
دىنگە شاقىرۋدىڭ «جەدەل جاردەمى» قىزمەتىن اتقار-عان كەزدە بارىنەن باز كەشەسىڭ. قامقور بولۋدى مىندەتىڭە العان سوڭ، بالا-شاعاڭدى، قارت اتا-اناڭدى ءبىر قۇدايعا تاپسىراسىڭ. ويتكەنى سەن حالىقتى قۇدايدىڭ دىنىنە شاقىرىپ ءجۇرسىڭ. ءدىني ميسسيا كەزىندە ءوزىڭنىڭ دە، سەنىڭ ارتىڭدا قالعان بالا-شاعاڭ مەن قارت اتا-اناڭنىڭ دا ريزىعىن قۇداي مىندەتىنە الادى-مىس. داعۋاتشىلار ءداستۇرلى قوعام قۇندىلىقتارىن تارك ەتىپ، وتباسى الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتەن قۇدايدى تاسالاپ قۇتىلىپ كەتۋگە بەيىل.
وسىنىڭ ءبارى مەنى شارشاتتى. تابليعشىلاردىڭ جاساپ جۇرگەن ىستەرىنەن ءتۇڭىلىپ، قىرعىزستاندى ارتقا تاستادىم دا، اتىراۋعا ورالدىم.
وسى تۇستا كەيبىر ەلدەردە «تابليعي جاماعاتتى» ەكسترەميستىك دەپ، ۇيىمنىڭ قىزمەتى مەن داعۋا ناسيحاتىنا تىيىم سالىنۋى جونىندە پىكىر بىلدىرگىم كەلەدى. مىسالى، قازاقستاندا «تابليعي جاماعاتقا» قاتىستى ءدال وسىنداي شەشىمدى 2013 جىلعى 26 اقپان كۇنى استانا قالاسىنىڭ سارىارقا اۋداندىق سوتى شىعارعان. شىندىعىندا، «تابليعي جاماعات» كەيبىر يسلامي اعىمدار سياقتى راديكال ەمەس، مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساپ، بيلىكتى كۇشپەن باسىپ الۋعا، ەلدە شاريعات زاڭدارىن ورناتۋعا اشىق ۇندەمەيدى. ءدىني يدەولوگياسىن سوپىلىق دۇنيەتانىمعا نەگىزدەگەن بۇل ۇيىم ميستيكاعا بەيىم، ساياساتپەن بايلانىستىرماي، حالىقتى دىنگە بەيبىت تۇردە شاقىرادى. بىراق ۇيىم مۇشەلەرىنىڭ باعدارلامادا كورسەتىلگەن تالاپتارعا ساي ءۇي-ءۇيدى ارالاپ، تىم بەلسەندى ارەكەت ەتۋى مەملەكەتتىك بيلىكتى شوشىتىپ جىبەردى. تابليعشىلار الىس اۋىلداعى ءاربىر ادامعا ارناپ داعۋات ايتىپ، ونىڭ نامازعا جىعىلىپ، مەشىتكە بارۋىنا سەبەپشى بولادى. ال مەشىتتەردە وتىرعان سالافيلىك كوزقاراستاعى مولدالار تابليعشىنىڭ سەپ بولۋىمەن الدىنا كەلگەن الگى ادامنىڭ ميىن ودان بەتەر ۋلاپ، ۋاھابي قىلىپ جىبەرەدى. ياعني سالافيلەر ءوز ماقساتىنا تابليعشىلاردى ۇتىمدى پايدالانىپ ءجۇر. قاراپ وتىرساق، ءتىلىن كاليماعا كەلتىرىپ قانا ءوز بەتىمەن جۇرگەن پاسسيۆ مۇسىلماننىڭ اياق استىنان راديكالدانىپ كەتۋىندە تابليعشىلاردىڭ ءرولى ايتارلىقتاي. «تابليعي جاماعاتتىڭ» ەكسترەميستىك دەپ تانىلۋىنىڭ، ونىڭ ناسيحاتىنا تىيىم سالىنۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى وسى سياقتى.
باسقا توتاليتارلىق ءدىني سەكتالار سياقتى «تابليعي جاماعاتتى» دا موماقان يدەولوگيالىق ۇيىم دەپ ايتۋ قاتە. قاتاڭ پرينتسيپپەن ۆەرتيكال قۇرىلىمدالعان كەز كەلگەن سەكتا تۇپكى ماقساتىندا مەملەكەتتىك بيلىككە ۇمتىلادى. تاريحقا كوز سالساق، بيلىكتى باسىپ العان ءدىني ۇيىمداردىڭ ءبارى سۇحبات (ادامداردى ۇيىمعا تارتۋ) – جاماعات ء(دىندى جامىلعان ساياسي ماقساتتى توپتى جۇمىلدىرۋ) – شۋحرات (قوعامنىڭ باسىم بولىگىنە ىقپال جاساۋ) – وپات (بيلىكتى باسىپ الىپ، كەلىسپەيتىندەردى باسىپ-جانشۋ) تاكتيكاسىن قولدانعان. «تابليعي جاماعات» تا وسى جولمەن كەتىپ بارا جاتقانىنا كۇماندانۋدىڭ قاجەتى جوق.
جالعاسى بار...
اۆتوردىڭ پىكىرى رەداكتسيانىڭ كوزقاراسىن بىلدىرمەيدى
