Meniń dalam, meniń babam – bári án aıtatyn. Án aıtqanda jaı aıtpaıtyn, tamyljytyp-tamsantyp, nóserletip-seldetip, rýhyńdy aspandatyp aıtatyn. Men sol án aıtqan babalarymdy saǵynamyn.
Iá, ol kez meniń aldy-artyn baǵamdamaıtyn, alańǵasar bala kezim. Bizdiń qarasha úıdiń tórinde, sary dombyrasy qolynda ákem otyratyn. Dobaldaı saýsaqtary dombyranyń toǵyz pernesinde eliktiń laǵyndaı oınaqtap, jaýyryny kúdistenip, álde bir sazdy sarynǵa toly bir kúıdi rýhtana, jelpine bebeýletip, úıdiń úshin kúmbirli únge toltyratyn. Biraq sol sarynnan, sol kúıden jandy mujyr muń emes, áldebir noqtasyz asaýlyq, aryndy aǵyn, erlik rýh úı ishine shashylyp jatqandaı seziletin.
Keıde ákem maǵan aıtatyn:
– Balam, kel, saǵan dombyra úıreteıin. Bul – babańnyń úni. Bizdiń babamyz tarıhyn qaǵazǵa emes, keń dalańa, dalańdaǵy alyp tastarǵa, mynaý kishkentaı dombyranyń shanaǵyna jazyp, urpaǵyna amanattap ketken. Sen – sol dala tarıhynyń jalǵasysyń…
Al men ákem sózi aıaqtamaǵansha dalaǵa, meni kútip, dop qýǵaly turǵan boqmuryn aǵaıyndaryma jetkenshe asyǵatynmyn. Asyǵyp emes, solaı qaraı qunyperen ushatynmyn. Ulǵa sózi ótpegen ákeniń jetimsiregen dombyra úni býlyǵyp, basqa bir sarynǵa aýysatyn…
Keshterde ákem áńgimesin arydan bastaıtyn:
– Áli esimde, sonaý 1945 jyldary er bitken «ereýil atqa er salyp, egeýli naıza qolǵa alyp», qytaı shapqynshylarynan «aqyryp teńdik suraǵan» kez bolatyn. Sol qyzyl qyrǵyn alapat soǵys jyldarynda arda Altaıdyń alyp shyńdaryn arqa, jartastaryn qorǵan qylǵan meniń ákelerim, seniń atalaryń etigimen qan keship júrse de erlik ánderinen aıyrylmap edi.
Qııan-keski shaıqas tolastaǵan sátinde ákem qosqa oralatyn. Qosqa kele bizdi qushaǵyna ala erkeletip, mańdaımyzdan ıiskep alyp, san jyldan bergi úrkin-qorqynda asylyndaı ardaqtap, altyndaı saqtap júrgen sary dombyrasyn alyp, Búrkitbaıdyń «Oı, Qaısha», Sulýbaıdyń ánderin áýeletetin. Án áýeni asqar Altaıdyń alyp taýlaryn, qara jartastaryn aralap ketetin. Sol qan keshken jyldary qaraly el, qazaly jurt erlik áninen aıyrylmaı, asqaqtata aıtyp, qalǵyǵan namysyn, uıyqtaǵan ujdanyn oıatyp, ata jaýǵa qarsy bitispes kúres, kózsiz erlik jasaǵan edi. Sol asqaq án alyp Altaıdy sharlap, Erentaýǵa, Tarbaǵataıǵa qanat jaıyp, sol jerdegi qandastardyń rýhyn kóterip, kúreske úndegen edi…
Áke áńgimesi uzara kirpikterim aıqasyp, ári-beriden soń uıqyǵa basatynmyn. Án týraly áńgime de óń men tústiń arasynda qala beretin…
Arada arystan iz jyldar ótti. Jyl kerýenine ergen men de eseıdim, at jalyn tartyp miner azamat boldym. Eseıgen saıyn joldar buralań-bultaǵyna salyp, ómir óz qyryn kórsetti. Alǵa umtylǵan saıyn qyrsyqtar jolymdy qıdalap, mysyq muńdar júrekti tyrnalady. Sol jan jarasy janymdy mazalaǵan kezderde jan dúnıemniń tereń túkpirinen álde bir áýen, án saryny lyqsyp, kómeıime tyǵylady da turady. Mine, ómir sapary, ómir joly maǵan eriksiz óz kúıimdi shertkizip, óz ánimdi aıtqyzdy. Alaıda bul án Altaıdyń asqarlarymen talasyp, eldi de, ózin de erlikke shaqyrǵan ata ánine uqsamaıdy. Áke áýenindeı dombyranyń kúmbiri de joq, Tek óz kómeıinde keptelgen jalqy ún, jalań yńyrsý.
Qaıran baba ánderi-aı asqaqtaǵan! Urpaǵyńnyń áninen arlanarsyń. Meniń ánim osylaı, endigiler qalaı aıtar eken?
«Azattyq».
