«Toqaev Nazarbaevty jubatyp qoıdy». Prezıdent suhbaty neni ańǵartty?

4095
Adyrna.kz Telegram
Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev (sol jaqta) pen Reseı prezıdenti Vladımır Pýtın (oń jaqta) Omskide ótken aımaqaralyq qarym-qatynas forýmynda. 7 qarasha 2019 jyl.

Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń nemis basylymyna bergen suhbatynda aıtqandary qyzý talqyǵa túsip, málimdemeleri el ishinde ǵana emes, shetelde de synǵa ushyrady. Qazaqstandyq saıasattanýshy Dosym Sátpaev «Toqaev óziniń tájirıbeli dıplomat emesin kórsetti» deıdi.

Jeltoqsannyń 4-i kúni jarııalanǵan suhbatta Deutsche Welle nemis teleradıokompanııasynyń jýrnalısi Janna Nemova Toqaevtan «Qazaqstan bıligi Ýkraınadaǵy jaǵdaıdan, Qyrym anneksııasy men el shyǵysyndaǵy soǵystan shoshyp qaldy ma?» dep suraıdy. Toqaev oǵan «Qyrymda bolǵan jaǵdaıdy anneksııa dep atamaımyz. Anneksııa – tym aýyr sóz» dep jaýap beredi.

Ýkraınanyń syrtqy ister mınıstrligi prezıdenttiń bul sózin synap, Qazaqstanǵa demarsh joldaıtynyn málimdedi. Keıbir ýkraınalyqtar Toqaevty «elimizdiń terrıtorııalyq tutastyǵyn qurmettemeı, dostyq jaıly kelisimdi, halyqaralyq-quqyqtyq normalardy buzdy» dep aıyptady. Qazaqstandyq jeli qoldanýshylary da dıplomat bolyp istegen prezıdenttiń kásibıligine kúmán keltirdi.

Toqaevtyń Qyrymǵa qatysty málimdemesine Reseı bıliginiń ókilderi ǵana oń qabaq tanytty. Reseı memlekettik dýmasynyń depýtaty Qazaqstan prezıdentiniń sózin «batyldyq» dep atady.

Azattyq qazaqstandyq saıasattanýshy, Táýekelderdi baǵalaý tobynyń dırektory Dosym Sátpaevtan Toqaev suhbatynyń daýly tustary týraly surady.

Azattyq: Buǵan deıin Nur-Sultan 2014 jyly Reseı óz jeri dep jarııalaǵan Qyrym týraly pozıııasyn anyq bildirmeı kelgen. Toqaevtyń bul málimdemesi neni ańdatty?

Dosym Sátpaev: Buǵan deıin Qazaqstan bıliginen eshkim «Qyrym anneksııasy» termıni jaıly málimdeme jasamaǵan. Tańqaldym. Buryn syrtqy ister mınıstri bolǵan adam mundaı saýalǵa dıplomat sııaqty jaýap berýi kerek edi. Onyń ústine taıaýda ǵana Qazaqstannyń burynǵy prezıdenti Nursultan Nazarbaev [Reseı prezıdenti Vladımır] Pýtın men [Ýkraına prezıdenti Vladımır] Zelenskııdi kelissózge shaqyrǵan. Al Toqaev osy málimdemesimen Kıevtiń shamyna tıip, dıplomatııalyq ahýaldy buzdy. Bul qate qadam boldy. Qazaqstan men Reseı túrli baǵytta seriktes ekeni belgili. Biraq Qyrym daýy men Ýkraına shyǵysyndaǵy soǵys Reseı men álem elderi arasyndaǵy teketirestiń negizgi núktesi ekenin umytpaýymyz kerek. Sondyqtan osy máselege kelgende Qazaqstan óziniń Reseıdi jaqtap turatynyn baıqatpaı, beıtarap bolýy kerek edi.

Qazaqstan – postsovettik keńistikte Ýkraınadan dıplomatııalyq nota alǵan jalǵyz el. 2014 jyly Qyrym statýsy týraly referendým bolǵanda Nazarbaev týra aıtpasa da, janama túrde «Halyq neni qalaıtynyn kórsetti» dep, referendým nátıjesin moıyndaǵan. Iaǵnı, Toqaevqa deıin de Nur-Sultannyń Qyrymǵa qatysty pozıııasy reseıshil edi. Biraq, qaıtalap aıtaıyn, Toqaev sııaqty ashyq aıtqan emes. Osy sózi arqyly Toqaev Máskeýdiń jaǵynda ekenin kórsetti.

Negizinen Toqaev ebedeısizdeý sóılep qoıǵany bolmasa, tótenshe málimdeme jasaǵan joq. Qyrymǵa qatysty Qazaqstan pozıııasyn eldiń burynǵy prezıdenti Nursultan Nazarbaev aıqyndap ketken. Toqaev ta sony ustanady.

Qasym-Jomart Toqaev ant berý rásiminde burynǵy prezıdent Nursultan Nazarbaevpen qol alysyp tur. 20 naýryz 2019 jyl.
Qasym-Jomart Toqaev ant berý rásiminde burynǵy prezıdent Nursultan Nazarbaevpen qol alysyp tur. 20 naýryz 2019 jyl.

Azattyq: Uzaq jyl syrtqy ister mınıstrliginde dıplomat bolyp, eki jyl Birikken Ulttar Uıymy Bas hatshysynyń orynbasary bolǵan Toqaevtyń bul málimdemesi sizge tosyn kórinbeı me?

Dosym Sátpaev: Toqaevtyń suhbat meni alańdatyp tastady. Ol Eýropanyń keıbir elin, máselen Germanııanyń jetistikteri men basym jaqtaryn aıtyp, maqtap qoıdy. Biraq «basqa elderde bılik mıtıngilerde kúshpen taratady» dep, Franııa men soǵan kórshi elderge emeýrin jasady.

Sonymen qatar Reseı men Qytaıdy asyra, tipti shekten tys maqtap jiberdi. Eń qyzyǵy Reseı men Qytaıdy kótermelep otyryp, Toqaev Qazaqstannyń eń iri ekonomıkalyq seriktesi Eýropa odaǵy ekenin umytyp ketti. Qazaqstan munaıyn satyp alatyndardyń negizgi bóligi – Eýropa elderi. Saýdaǵa kelgende Reseı men Qytaı ekinshi jáne úshinshi orynda tur. Sondyqtan, menińshe, Toqaev abaılap sóıleýi qajet edi. Onyń tehnologtary, keńesshileri men sózin ázirleıtinder prezıdentti suhbatqa durystap daıyndaýy kerek edi.

Suhbattan Aqorda men «kitaphana» (eks-prezıdent Nazarbaev otyrǵan Tuńǵysh prezıdent kitaphanasyn aıtady – red.) Reseı men Qytaıdy negizgi seriktesi retinde kóretini baıqaldy. Bul alańdatpaı qoımaıdy. Sebebi Qytaı men Reseı – Qazaqstandy seriktes emes, satellıt dep sanaıtyn ımperııalyq túısiktegi ambıııaly elder. Álemge ózimizdi olarmen tym jaqyn seriktes etip kórsetý «Qazaqstan sol eki eldiń satellıti eken» degen oıdy kúsheıte túsedi.

Toqaev Reseı men Qytaıdy maqtap-madaqtaý arqyly Pekın men Máskeýge «prezıdenttikke men kelgenimmen, syrtqy saıasatta ózderińmen seriktestigimiz jalǵasa beredi» dep emeýrin jasady.

Biraq Toqaev Qazaqstan qoǵamynda antıreseıshil jáne antıqytaıshyl kóńil-kúı baryn eskerýi kerek. El ishinde ulttyq-patrıottyq kóńil-kúı sózsiz kúsheıe beredi. Reseı men Qytaı saıasatyna qyryn qaraıtyndar qatary arta bermek. Sondyqtan alda Toqaev úlken qıyndyqqa kezigýi múmkin. Iaǵnı, Nur-Sultan ózin Reseı men Qytaıdyń jaqyn seriktesi etip kórsetedi, al el ishi ekige jarylyp jatady. Bul Toqaevtyń ǵana emes, Qazaqstannyń kelesi prezıdentteriniń de aldynan shyǵady. Sebebi endi Nazarbaev kezindegi Qazaqstan joq. Qazaqstan ózgerdi.

Azattyq: Qazaqstan prezıdenti «Qytaıdaǵy túrkitildes halyqtardyń, onyń ishinde qazaqtardyń qysym kórip jatqany týraly halyqaralyq uıymdardyń kóp málimdemesi jalǵan» dedi. Eki jyldan kóp ýaqyt aıtylyp kele jatqan máselege Toqaevtyń bulaı dep jaýap bergenin qalaı baǵalaısyz?

Dosym Sátpaev: Toqaevqa Shyńjańdaǵy jaǵdaı týraly suraq qoıylatyny belgili edi. Onyń bul sózi Qazaqstan ishinde narazylyq týǵyzdy. Joqqa shyǵarýdyń ne máni bar? Bul suraqqa Toqaev Qytaı qazaqtarynyń máselesin ózekti túıtkil dep sanaıtyn jurttyń shamyna tımeıtindeı etip, dıplomat sııaqty jaýap berýi qajet edi. Keıbir suraqtarǵa Toqaev, dıplomatııa jaǵynan alǵanda, sátsiz jaýap berdi. Onyń saldary bolary anyq. Syrtqy saıasat jaǵynan alǵanda Toqaev tájirıbeli dıplomat retinde sóılegen joq.

Azattyq: Toqaev ishki saıasat týraly saýaldarǵa da jaýap berdi. «Qazaqstanda qos bılik joq» degenin taǵy qaıtalady. Biraq Nazarbaev týraly birneshe ret aıtyp, ony «memleket negizin qalaǵan adam» dep sıpattady. Eks-prezıdentpen keńesip otyratynyn aıtty. Toqaev eks-prezıdentten táýelsiz bılik qura alatynyna qoǵamda kúmán da az emes. Bul málimdeme mundaı pikirdi kúsheıtip jibermeı me?

Dosym Sátpaev: Toqaev osy suhbatynda óziniń de, Nazarbaevtyń da bıliktegi ornyn aıqyn kórsetti. Iaǵnı, Nazarbaev – eldiń saıası, strategııalyq damýyn kórsetetin baǵyttaýshy, al Toqaev – oryndaýshy. «Aqorda men «kitaphana» arasynda bóliný bar» degen sybys kúsheıgen tusta Toqaev osyndaı málimdeme jasaýy kerek boldy. Toqaev suhbat bergende birneshe aýdıtorııany kózdegen sııaqty. Biri – halyqaralyq, ekinshisi – el ishi. El ishindegi aýdıtorııany da ózinshe jiktegen. Suhbatta jasaǵan málimdemeleriniń biri «kitaphanaǵa» baǵyttalǵan edi. Sybys kúsheıgen shaqta Nazarbaevta da Toqaev jaıly kúdik týǵany sózsiz. Toqaev Nazarbaevty jubatyp qoıǵysy keldi. Toqaevtyń saıası ambıııasy paıda bolýy múmkin ekeni daýsyz. Tipti qazir keıbir máselege kelgende baıqalyp qalyp jatady. Biraq oǵan tusaý bolyp turǵan shekteý kóbin eskersek, qazir ol túrli jaǵdaıdan amaldap jol tabýǵa májbúr. Toqaev syrtqy saıasatqa qaraǵanda ishki ahýalda kóbirek dıplomat bolyp shyqty. «Strategııalyq máselelerge kelgende Nazarbaevtyń pikiri mańyzdy» deý arqyly Toqaev birinshi prezıdenttiń kóńilin tabýǵa tyrysty. Bul suhbat Toqaev bıligi shekteýli dep sanaıtyn azamattarǵa negizgi bılik áli de «kitaphanada» ekenin dáleldedi.

Azattyq: Suhbatyńyzǵa raqmet!

"Azattyq" radıosy

Pikirler