– Beisenbek ZİIаBEKŪLY, özıŋız bılesız, Ükımet äruaqytta bankterdı qoldap otyrady. Daǧdarys kezınde bırqatar bankterdı özınıŋ qoltyǧynyŋ astyna aldy. Al qazırgı qysyltaiaŋ şaqta bankterdıŋ qarapaiym halyqqa qatysty ütymdy jobalardy nege joqtyŋ qasy?
- Negızınde, bank salasy – ekonomikanyŋ «küretamyry» ıspettı närse. Al osy «küretamyrdy» bız – endı-endı aiaǧynan tık tūryp kele jatqan memleket kezınde jekemenşıktıŋ qolyna berıp qoidyq. Bız jıbergen negızgı qatelıktıŋ bırı osy boldy. Esıŋızde bolsyn, endı-endı Täuelsızdık alǧan tūstary bank jüiesın jekemenşıktıŋ qolyna beruge kelgende bas qatyryp oilanu kerek edı. Sebebı är memleket özınıŋ qarjylyq saiasatyn oŋtaily jolǧa qoiyp, halqynyŋ äleuetın köteru üşın oǧan arnaiy bır qūral-jabdyq qajet. Mıne, mūndaida bırden-bır paidalanatyn qūral bank jüiesı ekenı belgılı. Al bız osy qarjylyq qūraldy tym erkınsıtıp jıberdık. Memlekettık baqylaudy azaityp aldyq. Sondyqtan būl arada taǧy da sol memlekettık baqylau, qadaǧalau mäselesınıŋ şetı şyǧady.
– Bızdıŋ qaisybır qarjygerlerımız «taiau bolaşaqta otandyq bankterdıŋ auqymy keŋ şeteldık naryqqa şyǧu mümkındıgı bastalady» degendı aityp qalady. Sız öz tarapyŋyzdan mūndai pıkırlerge qalai qaraisyz? –Jalpy, bız özı äsıreqyzyl pıkırler aituǧa tym beiımbız. «Otandyq bankter taiau bolaşaqta syiymdylyǧy keŋ şeteldık naryqqa şyǧa alady» degenge öz basym sene qoimaimyn. Ol üşın, ärine, bızge älı bıraz maŋdai ter tögu kerek. Menıŋşe, būl baz bıreulerdıŋ asyra sıltep aitqan oilary boluy kerek. Negızınen, bız bank jüiesın jasaqtauda älı de bolsa basqany qoiyp, bılıktı mamandarǧa qol jetkıze almai otyrmyz. Osyǧan qatysty bır mysal aitaiyn. Mäselen, Japoniiada bankter arnaiy mamandardy qyzmetke alarda ärqily közqarastaǧy, ärtürlı pıkırdegı adamdardy jūmysqa aluǧa tyrysady eken. Būl rette japondardyŋ oiy «qandai da bır mekemede däiım pıkır qaişylyǧy bolyp tūruy kerek. Sonda ol mekemenıŋ jūmysy alǧa basady» degenge saiady. Ras, logikalyq türde oilasaŋyz, pıkır qaişylyǧy bolǧan jerde qoǧam damidy. Bızde kerısınşe, tek bank salasy ǧana emes, kez kelgen mekemede komandalyq jüiemen jūmys ısteu degen dert dendep tūr. Būl dert soŋǧy kezderı äsırese qarjy salasynda asqynyp bara jatqanyn moiyndauymyz kerek. Tamyrtanystyq dendegen jerde qarjy saiasaty damymaidy. Negızınen, qarjy saiasaty asqan salqynqandylyqty talap etedı. Menıŋ oiymdy tüiındei kele aitarym — osy. Bız bank sektoryn jandandyru üşın aldymen osy komandalyq tūrǧyda jūmys ısteuden aryluymyz kerek. Būl salanyŋ äleuetı sonda ǧana artady. Sonda ǧana baryp bız nätijelı jetıstıkterdıŋ jemısın köretın bolamyz..
- Özıŋız bılesız, soŋǧy jyldary Qazaqstanǧa şeteldık bank jüiesı kele bastady. Qarjy jüiesınde şeteldıŋ ekspansiiasyna täueldı bolu qazaqqa ne beredı dep oilaisyz?
– Men öz basym qarapaiym tūtynuşy retınde şeteldıŋ bankısınen nesie alamyn ba, älde otandyq bankterdıŋ qyzmetıne jügınemın be, oǧan asa taŋdau jasap jatpaimyn. Sondai-aq būl rette maǧan qaisysynyŋ qyzmetı tez ärı jyldam, paiyzdyq tölemı arzan bolsa bolǧany... Būl bır dep qoiyŋyz. Ekınşı jaǧynan şeteldık bankterge qarap, bızdıŋ otandyq bankter bäsekege qabılettı boludy oilanuy tiıs. Sondyqtan şeteldık bankterdıŋ elge keluıne jeke basym oŋ közqarastamyn. Menıŋşe, būl – qazaqqa bäsekege beiım boludy üiretedı dep ümıttenuımız kerek...
– Kerısınşe, būl ürdıs qarjylyq qauıpsızdıgımızge qandai da bır nūqsan keltırse şe?
- Öz basym, būdan asa qauıp körıp otyrǧan joqpyn. Şeteldık bankter jekelegen bank sektory bolǧandyqtan olar qarjylyq qauıpsızdıgımızge nūsqan keltıre qoimaityny anyq. Tek şeteldık banktermen memlekettık maŋyzy bar jobalardy qarjylandyratyn kezde abai bolyp, kelısımşartty «jetı ret ölşep bır ret kesu kerek» dep oilamyn.
- Qazır özıŋız tärızdı ekonomist mamandar «eldegı önerkäsıptı damytpaiynşa, bank jüiesın damytu mümkın emes» degen pıkırlerdı jiı aitady. Sız mūnymen kelısesız be?
– Älbette, kelısemın. Eger bank jüiesınde naqty ekonomikany bıletın, aldyn ala ekonomikalyq boljam jasai alatyn azamattar otyrsa, būl mäsele özınen özı şeşımın tabar edı. Baiyptap qarasaq, 2007 jyldan berı bızdıŋ eldegı nesie beru kölemı bırneşe esege deiın köbeigen. Al osy aralyqta öndırıs quattylyǧy artty ma? Öndırıstıŋ auqymy qanşalyqty keŋeidı? Mıne, bız kezınde osy jaǧyn tereŋdep zertteuımız kerek edı. Sol kezderı halyqqa oŋdy-soldy esepsız berılıp jatqan nesiege baqylau qoiylyp, onyŋ oryndy-orynsyz jūmsalyp jatqany qadaǧalanǧanda, naq qazır sız ben bız önerkäsıptılık qarqynymyzdyŋ älsızdıgı jaiynda äŋgıme qozǧamaityn edık. Ol kezderı bankter öndırıspen etene jaqyn aralasudy mülde oilamady. Bıle bılgenge öndırıs pen bank tyǧyz bailanysta bolǧanda, negızınen paida közı bankke tüsetın edı. Önerkäsıptı, otandyq biznestı bankter arzan nesiemen qamtyǧanda ekonomikamyz da qarqyn alatyn edı. Bankter de är jyl saiyn Ükımetten qoldau qarjy sūrap otyrmaityn edı...
Sūhbattasqan Qarlyǧaş ZARYQHANQYZY
«Adyrna» ūlttyq portaly
