Almaty qalasy Qoǧamdyq damu basqarmasynyŋ süiemeldeuımen «Monitoring jäne taldau ortalyǧy»
qalanyŋ meşıtterınde, memlekettık jäne biudjettık ūiymdarda jäne öndırıs käsıporyndarynda biylǧy 2019 jyly dın salasyndaǧy memleket saiasaty turaly 600-dan astam aqparattyq-tüsındıru jūmystaryn ūiymdastyrdy. Sebebı dıni senım adamnyŋ eŋ näzık tūsy bolsa, būl äiel arqyly otbasyndaǧy tärbiege, bolaşaq ūrpaqqa da öz yqpalyn beruı zaŋdylyq. Qazır elımızde qyz-kelınşekterge arnaiy dıni bılım beretın 6 bılım şaŋyraǧy, iaǧni Nūr-Mübarak Egipet islam mädenietı universitetı jäne Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasyna qarasty 5 orta arnauly oqu oryndary (medrese-kolledj, medrese) jūmys ısteidı. Odan özge 900-den astam meşıtte arnaiy tegın bılım beru kurstary bolsa, onyŋ barlyǧynda da äielder jamaǧatyna alǧaşqy sauat aşu därısterı qamtylǧan. Soǧan qaramastan äielder qauymynyŋ dınge bet būruynda jat aǧymǧa ketuden saqtandyru şarasy memlekettık dın saiasatynyŋ bır tarmaǧyna ainaldy. Osy oraida äiel jamaǧattaryna arnalǧan Respublikalyq aqparattyq tüsındıru tobynyŋ jūmysyn üilestıruşı «Qoǧamdyq prosessterdı zertteu jäne taldau ortalyǧy» qoǧamdyq qorynyŋ atqaruşy direktory, dıntanuşy Tolǧanai Mūstafinamen sūhbattasudyŋ sätı tüsken edı.
- Qazır türlı deŋgeide aqparattyq-tüsındıru toptary elımızde jan-jaqty deradikalizasiiaǧa qatysty jūmystar atqaruda. Sız jüielep otyrǧan RATT jūmysynyŋ erekşelıgı nede?
- Dın mäselelerı jönındegı aqparattyq-tüsındıru jūmystary elımızde 2013 jyldan berı jüzege asyrylyp keledı. Būl aldyn alu jūmystarynda qoǧamymyzdyŋ är türlı toptary qamtyldy. Ötken 2018 jyldan berı Dın ısterı komitetınıŋ bastamasymen elımızdıŋ 8 öŋırınde (Almaty oblysy men Almaty qalasa, Atyrau, Aqtöbe, Batys Qazaqstan, Maŋǧystau, Qaraǧandy oblystary men Şymkent qalasy) arnaiy türde äielder arasynda dın mäselelerı jönındegı aqparattyq-tüsındıru jūmystaryn jürgızuge erekşe köŋıl audaryluda. Öz kezegınde, būl atalǧan öŋırlerdıŋ dıni ahualyndaǧy belgılı bır kürdelılıkterdıŋ oryn aluymen bailanysty desek bolady. Dıni radikaldanu üderısterı elımızdegı qyz-kelınşekterdı jetegıne alyp ketu üderısterı memleketımızdı alaŋdatuy osyndai ıs-şaralardy kün tärtıbıne qoiuǧa sebep bolyp otyr.
- RATT jūmysyn Almaty qalasy men oblysyndaǧy saparlaryŋyz tamamdady. Elımızdegı eŋ ülken megapolis ärı mädeni ortalyq Almatydaǧy äiel jamaǧattaryna tän erekşelıkterge toqtala alasyz ba?
- Negızınen, öŋırde dın salasyna jauapty memlekettık mekemeler men azamattyq instituttardyŋ jūmysy öŋırdegı dıni ahualdy baǧamdam otyruda aitarlyqtai üles qosady. Dın ısterı komitetı janyndaǧy Respublikalyq aqparattyq-tüsındıru toby jylyna bır-ekı ret öŋırge ıs-saparyn josparlap, nysanaly toptarmen bırqatar ıs-şaralar keşenın ötkızedı. Almaty qalasy elımızdegı eŋ ülken megapolis bolǧandyqtan, qala men oblys aumaǧynda ışkı migrasiia prosesterı qarqyndy jüretını de köpşılıgımızge mälım. Sonymen qosa, būl qalaǧa öŋır-öŋırlerden jastar buyny bılım aluǧa, jūmys ısteuge aǧylyp keletını de anyq jait. Osyndai atalǧan jäne basqa da sebep-saldar Almaty qalasy men oblysyndaǧy dıni ahualdyŋ damuynda belgılı bır kürdelılıkterdıŋ oryn aluyna sebep bolatyny aiqyn. Atap aitqanda, ülken qaladaǧy jūmyssyzdyq mäselelerın şeşu, qalalyq ömırge beiımdelu şarttary keibır adamdar üşın psihologiialyq daǧdarys tuǧyzyp otyratyny da bolady. Osy mäselelerden qaşyp, özderı üşın şeşım retınde tabylatyn joly «dınge bet būru» qarqyny da oryn alady. Mıne, osy tūsta dästürımızge jat dıni aǧymdardyŋ jetegıne tüsu qaupı basym.
Osyndai äleumettık qiyndyqtar atalmyş sanattaǧy qyz-kelınşekterdı jalpy qoǧam ömırınen alşaqtatyp, özderı sekıldı «dıni joldaǧy» adamdar qatarynan qūralǧan şaǧyn toptar bolyp ūiymdasudy jön köredı. Öz kezegınde, qyz-kelınşekter ömırlık serıkterınıŋ sol ortadan bolǧanyn qalaityndai... Osyndai bır-bırımen sabaqtasatyn şarttar megapolistegı äiel jamaǧattarynyŋ dıni radikalizasiialanu üderısterın arttyruǧa sebep bolatynyn da söz ete alamyz.
- Äiel jamaǧattaryn qandai negızderge qarap taŋdaisyzdar?
- Dın mäselelerı jönındegı aqparattyq-tüsındıru jūmysy belgılı bır öŋırge josparlanu barysynda jergılıktı dın salasyndaǧy jauapty mekemelermen mındettı türde keŋesıledı. Bır öŋırge 3-5 künge sozylatyn ıs-sapar barysynda RATT müşelerı äiel qauymdastyǧynyŋ türlı toptarymen kezdesedı. Aitalyq, ol dınge endı qyzyǧuşylyq bıldırıp jürgen jas qyzdar men kelınşekter, meşıtterdegı dıni sauat aşu kurstaryna keletın şäkırtter. Arnaiy nüktelık kezdesuler dıni radikalizmge beiım tūlǧalarmen ötedı. Tüzetu mekemelerınde dıni radikalizm boiynşa jazasyn öteudegı äieldermen de profilaktikalyq kezdesulerde bolamyz. Sondai-aq biyl «Jusan» arnaiy operasiiasymen elge oralǧan äieldermen jūmysqa erekşe nazar audaryluda.
- Dıni radikalizasiiaǧa negızı meşıtten tys ortalarda dın üirenetın äielder ūşyraitynyn kündılıktı tırşılıkte körıp jürmız. Al tüsındıru jūmystaryn ötkızetın tızım qatarynda meşıt jamaǧattary da bar,iaǧni meşıt jamaǧattarynan da qauıp bar ma degen saual tuyndaidy?
- Älbette, meşıt jamaǧattarynyŋ özınde eşbır qauıp boluy mümkın emes. Bıraq äiel adamdarǧa keletın bolsaq, ädette jas qyz-kelınşekter dıni bılımge, dıni talaptarǧa säikes ömır süruge qyzyǧuşylyq bıldıre otyryp, özderınıŋ bolaşaqtaryn dındegı azamattarmen bailanystyruǧa tyrysady. Ol ızdenıs ädette meşıtten tys ortada, köp jaǧdaida ǧalamtor keŋıstıgınde jüzege asady. Mıne, osy kezde dıni bılımın endı alyp jatqan jas qyz nemese kelınşek oŋ men soldy ajyrata almau qaupı bar. Mäsele jas qyz-kelınşekterdıŋ därmensızdıgınde emes, destruktivtı ideologiianyŋ är türlı formada kelıp yqpal etuınde. Sondyqtan bız meşıtten dıni sauattylyǧyn arttyruǧa keletın qyz-kelınşektermen psihologtardy tartu arqyly türlı treningter, zaiyrly memlekettegı memleket pen dınnıŋ ara-qatynasy retteluınıŋ erekşelıkterın tüsındıruge baǧyttalǧan profilaktikalyq sūhbattar ötkızemız.
- RATT jürgızetın profilaktikalyq orta tızımıne «Jusan» operasiiasymen elge oralǧandar da qosyldy. Olarmen jūmys ısteude qandaida bır erekşelık baiqaldy ma?
- Būl arada Respublikalyq aqparattyq-tüsındıru tobyna negızınen bılıktı ärı dın salasyndaǧy bırneşe jylǧy jūmys ötılı bar dıntanuşy, islamtanuşy, psiholog, teolog mamandar, belsendı qoǧam qairatkerlerı enetının eskeruımız kerek. Biyl «Jusan» arnaiy operasiiasymen elge oralǧandardyŋ bırın profilaktikalyq jūmysqa tartyp, özge öŋırge aparu täjıribesın jasadyq. Būnyŋ özınde ol äieldıŋ būrynǧy dıni közqarastarynan barynşa oŋaldy degennen keiın ǧana būl bastama jüzege asty. Būl qadamnyŋ maqsaty dınge endı qyzyǧuşylyq bıldırıp otyrǧan nemese bastapqy kezde dıni közqarastary radikaldy baǧytta qalyptasqan nysanaly toptarmen kezdesude destruktivtı ideologiia qūrbanynyŋ öz auzymen onyŋ nätijesı qaida aparyp soǧatynyn tüsındıru.
- Közqarasynan qaitpaǧan äielder nazarlaryŋyzǧa ılıktı me?
- Älbette, bastapqy kezde dıni sauattylyǧyn radikaldy aǧymnan alǧan soŋ, dıni közqarastary sol sarynda qalyptasyp, qatyp qalǧan da faktıler oryn alady. Oǧan qosa, ädette, äielder radikaldy ideologiiadaǧy azamatqa tūrmysqa şyqsa, säikesınşe, onyŋ aldaǧy közqarastary osy baǧytta beki beredı. Mümkın, kei kezde keibıreuı tüsınıp jatqannyŋ özınde, küieulerınıŋ qalaularynan şyǧa almai jatady. Būl bırjaqty mäsele emes ekendıgın eskeruımız abzal.
– Būl nätijesın uaqyt körsetetın sala, degenmen atqarylyp jatqan jūmystarǧa sai qandai nätijelerge toqtala alasyz?
- Dın ısterı komitetınıŋ bastamasymen RATT jäne öŋırlerdegı dın salasyndaǧy jauapty mekemelerdıŋ qoldauymen jan-jaqty ötkızılıp jürgen aldyn alu jūmystary nätijesınde qoǧamymyzdyŋ köpşılıgı elemızdıŋ dın salasyndaǧy saiasaty jaiynda habardar ekenın aŋǧaramyz. Desek te, dästürımızge säikes dıni ūstanym men radikaldy dıni aǧymdardyŋ aiyrmaşylyǧyn köbısı tüsıne bermeidı.
Bastapqy kezde dıni bılımderın radikaldy aǧymdardan alǧandardyŋ ışınde dästürlı dıni ūstanymǧa beiımdelu nietterı baiqalady. Bıraq dıni sezım degen özı näzık qūbylys bolǧandyqtan, būǧan bırtalai uaqyt pen küş jūmsau qajet, jūmys jasau kerek.
- Uaqytyŋyzdyŋ tyǧyzdyǧyna qaramastan sūhbat bergenıŋızge orasan alǧys bıldıremız!
Sūhbattasqan Aişa KEŊESBAI
"Adyrna" ūlttyq portaly
