Aqparat keŋıstıgınde soŋǧy kezde reseilık kompaniianyŋ Atyrau mūnai öŋdeu zauytyn satyp alu yqtimaldyǧy jaiynda aqparat taraǧanda būl jaily resmi saual joldaǧan deputat baiqalmaǧan. Degenmen olardyŋ pıkırınsūarap körgen tılşı parlamenttegı közqarastyŋ ärqily ekenın baiqady.
Juyrda BAQ-ta Kremldıŋ «Lukoilǧa»Atyraudaǧy mūnai öŋdeu zauytyn (MÖZ) tezırek satyp aludy tapsyrǧany jaiynda derekközge sıltegen aqparat taraǧan bolatyn. Būl mälımettı eşkım joqqa da şyǧarǧan joq, rastaǧan da joq. Mūndai aqparattyŋ Ukraina qaruly küşterı Reseidıŋ mūnai öŋdeu zauyttaryn dronmen atqylaǧan tūsta taraǧany nazar audartady.
Mäjılıs deputaty Aidos Sarym Atyrau mūnai öŋdeu zauytynyŋ belgılı bır ülesın «Lukoil» kompaniiasyna satuǧa qarsy. Äitse de ol atalǧan kompaniiany Reseimen bailanystyrǧandy qūptamaitynyn aŋǧartty.
– Endı Resei demeiık, «Lukoil» jekemenşık kompaniia bolǧannan keiın onyŋ ülesı Äzerbaijanda da bar. Ötkende bes kündei Äzerbaijanda bolǧanda gaz ben mūnai qūiu stansiialarynyŋ bırazy «Lukoilda» ekenın kördım. Eger ol bızdıŋ zaŋnamamen kelıp, basqa da mındettemelerın oryndaityn bolsa, zauytty modernizasiialap, jyl saiyn toqtap qalmaityn bolsa, endı tolyqqandy emes, belgılı bır paiyzy ötse, mysaly üşın men odan öz basym qiianat körıp otyrǧan joqpyn. Atyrau mūnai öŋdeu zauytynyŋ belgılı bır paiyzyn Qazaqstannyŋ müddesın saqtai otyryp bersek, oǧan qarsy emespın. Mysaly üşın kezınde «Lukoildyŋ» janar-jaǧarmai beketterı Amerika men Europa elderıne de tūrdy. Odan olar eşqandai qauıp körıp otyrǧan joq. Olai bolatyn bolsa, bız odan nege qauıp köruımız kerek? – dedı deputat.
«İä, Resei Ukrainaǧa basyp kırmes būryn, «Lukoil» kompaniiasy Europada jūmys ıstegen şyǧar. Alaida soǧystan keiın Kreml sanksiiaǧa ūşyrady emes pe? Erteŋ Amerika men Europa tarapynan soǧysty qarjylandyrǧan el retınde sanksiiaǧa ūşyramaimyz ba?» degen sūraq qoiyldy deputatqa.
Būl sūraqqa Aidos Sarym üzıldı kesıldı «Joq» dep jauap berdı.
– Reseimen arada talai sauda-sattyq jürıp jatyr. Osy 2-3 jyldyŋ ışınde bızdıŋ tauar ainalymymyz öspese, kemıgen joq. Bızdıŋ basty mındetımız qaru jäne qaru jasauǧa qajettı tehnologiiany satpauymyz kerek. Negızı Reseimen aramyzda 20 myŋǧa juyq bırıkken käsıporyn bar. Odan bızdıŋ milliondaǧan Qazaqstan azamaty paida körıp jatyr, – dedı ol.
«MŪNAI ZAUYTY RESEIGE BERILSE, ŞU ŞYǦARAMYZ»
Mäjılıs deputaty Ermūrat Bapi ärıptesı Aidos Sarymmen mülde kelıspeidı. Tıptı ol Atyrau mūnai öŋdeu zauyty satylatyn bolsa, şu şyǧaramyz dep mälımdedı.
– Atyrau mūnai öŋdeu zauytyn Reseige satumülde dūrys emes. Menıŋ oiymşa, Resei būl tūrǧyda qysym jasap otyr ma eken... Qazır Ukrainanyŋ Reseidegı mūnai öŋdeu zauyttaryn atqylap, onyŋ bırneşeuın ısten şyǧardy. Osynyŋ saldarynan Reseidıŋ janar-jaǧarmai stansiialarynda benzin tapşylyǧyna bailanysty problema paida boldy. Äsırese, Europa aimaǧyna qaraityn territoriiasynda kezek bolyp jatyr. Osyǧan bailanysty soǧys alaŋyna jaqyn maŋaida mūnai öŋdeu tiımsız, sodan Atyraudyŋ mūnai öŋdeu zauytyn alu jönınde ūsynystar tüsıp jatyr dep estimın. Bıraq būl zauyt satylatyn bolsa, bız ülken şu şyǧaramyz. Bırınşı kezekte agressiialyq eldıŋ typ-tynyş jatqan, Europa odaǧyna ūmtylyp, özınıŋ tılı men dını jäne mädenietındamytuǧa talpynǧan elge basa-köktep barǧan Reseige strategiialyq nysandy berıp jatqanymyz älem qauymdastyǧynyŋ aldynda öte tüsınıksız mäsele bolady. Sondyqtan da men Qazaqstan bilıgı ondaiǧa barmaidy dep oilaimyn, – dedı deputat Bapi.
«ŪLTTYQ QAUIPSIZDIKKE QATER»
Sarapşylar «Qazaqstannyŋ eŋ külşelı jerlerın, kenışterın Reseige berıp jatyrmyz» dep syn aitady. Olar Qazaqstannyŋ jer asty, jer üstı bailyǧyn soǧys äreketın toqtatpaǧan, sanksiia astyndaǧy elge berudıŋ tiımsızdıgın jiı aityp jür. Osy oraida soŋǧy uaqytta äleumettık jelı men aqparattyq resurstarda Reseige satylǧany bar, satylmaǧy bar, öndırıs oryndarynyŋ tızımı paida bolǧan edı.
– Soŋǧy kezderı äleumettık jelıde şyǧyp jatqan aqparattardy qaradym. Solardyŋ keibırı 1-2 jyldyŋ ışınde emes, 90 jyldardan bastap Reseige berılgen nysandar eken. Ol endı bır soŋǧy 5 jyldyŋ ışınde berılıp ketken bolsa, bırsärı. Öndırıstık nysandardyŋ bärı derlık anau 90 jyldardan bergı Qazaqstan men Reseidıŋ arasyndaǧy qarym-qatynastyŋ äserınen berılgen dünie. Ekonomika boiynşa Qytai, AQŞ, Fransiia sekıldı elderdıŋ de nysandary bar. Osy tūrǧydan kelgende ekonomikalyq bailanysty tereŋdetken dūrys. Bıraq Reseidıŋ soŋǧy kezderı Qazaqstannyŋ atom, uran sekıldı öndırıs salasyndaǧy qyzyǧuşylyǧy ūlttyq qauıpsızdıgımızge qorqynyş tudyrady, – deidı deputat Ermūrat Bapi.
28 säuırden bastap Reseidıŋ kei öŋırlerınde janarmai tapşylyǧy bastalǧany belgılı. Ukraina tarapynan Reseidıŋ mūnai öŋdeu zauyttaryna jasalǧan şabuyly elde ülken mūnai tapşylyǧyn tudyrdy dep habarlanǧan BAQ-ta.
Şynar Aqjanqyzy
