Qazaqstan siiaqty täuelsızdıgın jaŋa alǧan jas elge ideologiia äbden kerek jäne eŋ aldymen, ol memlekettıŋ ūlttyq sipatyna, täuelsızdıgıne qyzmet etuge tiıs. Ūlttyq ideologiia degenımız — halyqtyŋ, bükıl eldıŋ ädet-ǧūryp, salt-dästürın, sanasyn ǧasyrlar boiy damytyp, jetıldıru arqyly ūrpaqtan-ūrpaqqa berıletın erejesı, ol sol halyqtyŋ tılın, dılın, memleketın qalyptastyruǧa qyzmet etedı.
Är halyqtyŋ özıne tän, qoǧamnyŋ damuyna bailanysty erekşelıkterı bolady. Mysaly, Qazaqstannyŋ ūlan-baitaq jerdı alyp jatuynyŋ özı ǧasyrlar boiy halqymyzdyŋ boiyndaǧy, batyrlyq, erlık dästürdı tudyrǧan. Otanyn süiu, elın qorǧau er azamattardyŋ mındetıne kırgen. Auyz ädebietındegı batyrlar beinesı osylai tuǧan. Osyny bolaşaq ūrpaqtyŋ boiyna sıŋıre otyryp, ūlttyq ideologiia qalyptastyrǧan. Sondyqtan da halqymyzdy azamattyqqa, batyrlyqqa, şeşendıkke, köregendıkke tärbieleu de ūlttyq ideologiianyŋ mındetı. Bızdıŋ bilerımız, jyraularymyz jyrlap, ülgı tūtqan ädılettılık te halyqtyŋ şynaiy qasietı. Qazaq – ūlttyq dästür degenge erekşe män beretın halyq. Ata-baba aruaǧyn syilau, oǧan jügınu – ejelgı saltymyz. Solardan qoldau tılep jatamyz. “Ölı riza bolmai, tırı baiymaidy” degen maqaldy da jiı qoldanamyz. Al, osy dästür degenımızdıŋ özı ne? Menıŋşe, ol – halyqtyŋ ūzaq ömırınde qalyptasyp, sūryptalǧan jaqsy qasietterdıŋ tūtas bıtımı, közqarasy, tüsınıgı, şyndyqty tanu örnegı. Dästürge halyqtyŋ ädet-salty, kündelıktı tırşılıgınıŋ auqymy, adamdardyŋ qalyptasyp üirengen mınez-qūlqy – bärı de kıredı. Olar jinaqtala kelıp, ūlttyq belgılerdı anyqtaidy, ūlttyq sipatty tanytady. Ärine, ömır bır qalpynda tūrmaidy, jaŋaryp, jalǧasyp jatady. Soǧan bailanysty oi-sana, ūǧym-tüsınık, talǧam jaŋarady. Jaŋaryp, özgerıp jatqan qoǧam, qoǧamdyq qatynastar dästürge belgılı därejede äser etedı. Ony özgertuge, älemdık köz-qarastardyŋ yrqyna baǧyndyruǧa tyrysady. Är halyqtyŋ boiynda jaŋany qabyldau qasietımen bırge kertartpalyq ta bolady. Osy kertartpalyq, eŋ aldymen, dästürge qatysty. Bız jaŋany qabyldai tūryp, eskı ädettı, mınez-qūlyqty, iaǧni dästürdı saqtauǧa tyrysamyz. Ūlttyŋ ūlttylyǧyn saqtau üşın dästürdıŋ ozyq ülgılerın tūraqtandyryp, ol üşın küresu qajettıgı de osydan tuady. Qazaq memleketınıŋ ūlttyq ideologiiasy da, menıŋ oiymşa, halqymyzdyŋ osyndai jolmen qalyptasqan ädet-ǧūrpyn, salt-dästürın, tılın, dının saqtap damytuǧa, osy jolda jaŋa zaman ūsynyp otyrǧan qajettıkterdı öz saraptauymyzdan ötkıze otyryp, qabyldauǧa qūryluy kerek. Dästür är halyqtyŋ ömırı men sol qoǧamnyŋ özındık erekşelıkterı negızınde qalyptasady. Ol da dästürge kıredı.
Qazaq halqy adam sanynyŋ azdyǧyna qaramastan, Euraziianyŋ däl ortalyǧynda ūlan-baitaq jerdı iemdengen. Osynyŋ negızınde otanşyldyq, elın qorǧau jolyndaǧy erlık ısterı jatyr. Keŋ dalany mekendegen halyq jaulassa – naiza ūstaityn batyr, daulassa – sözden jeŋılmeitın şeşen bolǧan. Halyqtyŋ osy mınezın zamany, ömır sürgen ortasy tuǧyzǧan, ol jaqsy dästürge ainalyp jalǧasqan. Sol keŋ baitaq dalany mekendegen halyqta bır tıl, bır ädet-salt, bauyrmaldyq, qonaqjailylyq qalyptasqan. Qaltasyna bır qūrt salmai, ūzaq jolǧa şyǧyp, jolşybai tüsken auyl adamdary ony tanymasa da qūdasyndai kütken. Jerdıŋ keŋdıgı men şaruaşylyǧyn, käsıbın daralaityn erekşelıkterdıŋ bärı de ǧasyrlar boiy sūryptalyp dästürge kırgen. Menıŋ oiymşa, osy dästürler halyqtyŋ ideologiiasynyŋ negızı bolyp tabylady. Endeşe, qazaqtyŋ ǧasyrlar boiy jinaqtaǧan osy jaqsy dästürlerın saqtau kerek. Ony jaŋarta otyryp, negızın bekıtu qajet. Jasyratyny joq, ǧasyrlar boiy qazaq jerınde orys tılınıŋ üstem boluy, bızdıŋ oi-sanamyzdyŋ solarǧa tabynuy älı de jalǧasyn tauyp kele jatyr. Būl qazaq tılınıŋ aiasynyŋ taryluyna, dästür men ūlttyq tärbienıŋ özgerısıne äkelıp otyr. Qazırgı tärbienıŋ barlyǧy da bolaşaq ūrpaqty ūlttyq salt-sanaǧa, dästürge qiǧaş joldardy ūstanuǧa qūrylǧan. Söitıp, örkeniettı elderdıŋ jasyǧyna elıktep, qazaq halqynyŋ ǧasyrlar boiy qalyptasqan ädet-ǧūrpyna qauıp töndırıp otyrmyz. Keibır saiasatker azamattarymyz qazaqtyŋ ädet-ǧūrpynyŋ maǧynasyna, mänısıne bara bermei, ūlt tärbiesınıŋ negızın tüsınbei, ony ǧalamdyq tärbiege üilestırudı oilaidy. Būl — qazaq halqynyŋ qalyptasqan ūlttyq tärbiesınıŋ negızın älsıretedı.
İdeologiia qai qoǧamda bolsyn, ony bekıtuge qyzmet etedı. Sosialistık ideologiia keşegı kommunistık rejimdı qalai kötergenın, dünie jüzın tıtıretken alyp imperiianyŋ negızın bekıtkenın jaqsy bılemız. Stalin ölgennen keiın Brejnev siiaqty solaqai basşylar öndırıs örkendese, astyq bolsa, ideologiia şeşuşı röl atqarmaidy dep sanap, memlekettı älsıretıp aldy. Aiaǧy nemen bıtkenın taǧy da kördık.
Sondyqtan jas memlekettı ideologiialyq jaǧynan da örkendetu äbden qajet. Ekonomika bolsa, qalǧandary özı qūralady dep qarau jetımsız. Onyŋ üstıne bızdı qazır jahandyq özgerıster jan-jaqtan qorşap jatyr. Bır jaǧynan, älemdık damudyŋ şeŋberınen şyǧyp qalmau, ekınşı jaǧynan onyŋ ūlttyq sipatymyzǧa jasap jatqan qysymynan özımızdı araşalau – ekı jaqty ülken mındet. Jahandanu özgerısıne boi aldyratyndar eŋ aldymen, jastar. Olar ūlttyq dästür degenge onşa män bere bermeidı. Söitıp, qazaqy mınezden bırtındep alystap bara jatyr. Qazaq tılın memlekettık tıl esebınde ornyqtyruǧa kedergı bolyp otyrǧandar da solar. Qazaqtyŋ ūlttyq ädet-ǧūrpyn saqtamai, ädetımen eseptespei, syrtta ne körse, sony qaitalaityn da solar.Qazır jastardyŋ köşede, jol üstınde tūryp süiısetının jiı köremız. Bızdıŋ zamanymyzda süiıspek tügılı, jūrt közınşe qyz ben jıgıttıŋ onaşa tūruynyŋ özı ersı bolatyn. Özımız körıp jürgendei, jastar sezımın jalaŋaştap, “ǧaşyqpyn, öştım-öldım”, dep jatady. Şyn ǧaşyqtar aiǧailap jūrtqa jar salatyn ba edı? Abaidyŋ “ǧaşyqtyŋ tılı — tılsız tıl, közben kör de ışpen bıl” deitını qaida? Sezımdı jasyra bılu, ūstamdylyq qazaqqa tän mınez. Ǧalamdyq “tärbie” jastardy osy dästürden aiyryp jatqany tym ökınıştı. Olar jat jūrttardyŋ saltyn qabyldap, “Valentin künı” degendı tauyp alyp, köşede jappai süiısıp jatqany. Basqa eldıŋ saltyn qabyldaudy laiyqsyz körgender “nege bız özımızdıŋ Baian sūlu künın taǧaiyndamaimyz” dep küpsınedı. Osynyŋ bızge keregı bar ma? “Ǧaşyqtar künı” qazaqqa kerek pe? Sezımıŋdı jalaŋaştap, jūrt aldyna şyǧudyŋ qajetı bar ma? Osynyŋ bärı jastar arasynda jürgızıluge tiıstı ideologiialyq jūmystyŋ mındetterıne kıredı. Ūrpaq qamyn oilaǧan ata-babalarymyz balalaryn dästür syilauǧa, ülkenderge ıltipat jasauǧa, aryn bylǧamai, önegelı ortadan tälım aluǧa üiretken. Ūldy - dala tırşılıgıne, qyzdy - üi ūstauǧa, el bırlıgın, oşaq bütındıgın saqtauǧa baulyǧan. Qyz namysy degennıŋ orny ülken. Qyz bala otyrǧan jerde abailap söileu, beipıl söz aitpau – ony ädeptılıkke tärbieleu emes pe?! Qyz namysyn saqtap, onyŋ adaldyqpen jaŋa bosaǧa attauyn analar qatty qadaǧalaǧan. Bolaşaq otbasynyŋ tūraqtylyǧy da qyz arynyŋ tazalyǧymen bailanysty sanalǧan. Bükıl ädebiet, folklor adal mahabbatty, sezım tūraqtylyǧyn baqytty boludyŋ kıltı sanaǧan. Qyzdyŋ barǧan jerınen qaityp keluı jai ǧana ūiat emes, masqara dep eseptelgen. Sondyqtan ata-ana qyzyn ūzatarda, barǧan jerıŋe “tastai batyp, sudai sıŋ” dep bata bergen. Osyndai ülken tärbieden ötıp, el anasy atanǧan. Domalaq ana, Qaraşaş, keşegı Şoqannyŋ äjesı Aiǧanym, el bilegen Tomiris sūlulyq pen ädemılıktıŋ, adaldyqtyŋ ülgılerı bolyp el esınde saqtalǧan. Osy arada belgılı qoǧam qairatkerı Bäiken Äşımovtyŋ otbasy turaly da aita ketsek. Sol üidegı Baqyt apamyzdyŋ erlı-zaiyptynyŋ arasyndaǧy syilastyqtyŋ ülgısı, ainalasy men otbasynyŋ myqty tıregı, köne men jaŋany jalǧastyruşy mındetın öz boiyna toǧystyryp, ūlyn – ūiaǧa, qyzyn qiiaǧa qondyryp bükıl elge ana atanyp otyrǧanyn köremız. El arasynda osy ülgıdegı analar az emes. Belgılı qoǧam qairatkerı Qaratai Tūrysov aǧamyzdyŋ üiındegı Äskerkül jeŋgemızdıŋ de ūrpaq tärbiesıne beretın ülesı mol. Taldyqorǧan, Almaty oblystarynda ūzaq jyldar qyzmet atqarǧan Aimūhamed Mansūrov degen aǧamyz boldy. Men ol kısını 1944 jyly Taldyqorǧanda körşı bolyp tūrǧan kezden bılemın. Özı de jaisaŋ azamat edı, ekı oblystyŋ köp audandaryn basqardy, elge de, ökımetke de jaqty. Respublika kölemınde bedeldı basşy bola bıldı. Sonyŋ eŋbegıne, qyzmetınıŋ abyroily boluyna, balalarynyŋ tärbiesı men bolaşaqtaryna jol sıltei bılgen, köp bala ösırgen Mäkeŋ apaiymyzdyŋ qazaq äielıne tän mınez-qūlqy keiıngı jas analarǧa ülgı etıp ūsynuǧa äbden laiyq. İä, er-azamat otbasynda syily bolsa, bala da sodan ülgı alady. Qai jerde erkek syily bolsa, sol jerdıŋ otbasy tügel, balasy aman, qyzy tärbielı, dūrys otbasy qalyptasady. Qazaq halqynyŋ damuynda, qalyptasuynda osy dästürler ideologiianyŋ negızı bolyp tabylady. Äsırese osy ūlttyq ideologiianyŋ barlyǧyna tän jerı — bala tärbiesı, sonyŋ ışınde qyz tärbiesı. Olar halyqtyŋ ülken tärbielık mänı bar, joly örıstı, bırı men bırı jalǧasyp jatatyn ideologiiasyn qūraidy. Tırşılık tolyp jatqan taraulardan tūrady. Solardyŋ ışınde “Jaman qatyn” degen ūǧym da bolǧan. “Atyŋ jaman bolsa, soiyp qūtylarsyŋ, qatynyŋ jaman bolsa qaityp qūtylarsyŋ” degen sözdı qazaqtyŋ taǧdyry äieldermen bailanysty ekenın ömır täjıribesınen alyp aitqan. Aǧaiyn arasyn bırıktırıp, el namysyn qorǧap, balalaryn soǧan baǧyttap, erımen tıl tauyp odaqtasqan äiel eşqaşan jaman atanbaidy. Osy dästür bızge älı de kerek. Eldıgımızdı, qazaqtyǧymyzdy saqtau üşın qajet. Bügıngı jastardyŋ üilenbei jatyp aiyrylysuy köbeigenın körgende, qyzdardy bolaşaq ömırge daiyndau öz deŋgeiınde emestıgınen osy dästürlerımızdıŋ älsırep ketkenın tanimyz. Qazaq dästürınde qyz balaǧa köbırek köŋıl bölgen. Öitkenı, qyz — ömır körkı, äsemdık, tırşılık közı. Halyq ūǧymy jaqsy körınısterdıŋ bärın qyzǧa teŋegen. Qazaq halqynda qalyptasqan qyzǧa berılgen anyqtama, olarǧa qoiylǧan talap-tılekter, qyzdy erkeletu, qyzdy tärbieleudıŋ ülken jolǧa qoiylǧanyn körsetedı. “Qyz eldıŋ körkı” — deidı halqymyz. Aqyn, jazuşylar ömır boiy qyzdardy jyrlap, aru dep ardaqtap, bolaşaq ana dep aialap ülken qūrmetpen qaraǧan. Näzıktık, tapqyrlyq, oilylyq, sūlulyq, adamgerşılık, qaiyrymdylyq siiaqty jaqsy mınezderdı aldymen qyz boiyna darytudy közdegen. Qyzdy ardaqtaǧan qazaq basqa şyǧys halyqtaryndai, onyŋ betın bürkelemei, er balalarmen teŋ ūstaǧan. Boijetkendı äsemdıktıŋ, ädemılıktıŋ simvoly aqquǧa teŋep jyrlaǧan aqyndar qyzdyŋ boiyndaǧy qūpiia syrdy tereŋ tüsıngen. Özım qanşama şet elderde: Angliiada, Fransiiada, İtaliiada, Äzırbaijan men Armeniiada, Qyrǧyzstanda, Özbekstanda bolyp jürgende qyzǧa degen mūndai qūrmet däl bızdegıdei emes ekenın baiqadym. Kez kelgen jıgıttıŋ aldauyna tüspeu üşın, qyz eŋ aldymen namysty bolu kerek, öz namysyn qorǧai bıluı kerek. Qyz balanyŋ mahabbatynyŋ aldynda bas imeitın adam joq. Sol kezdegı qazaq halqynyŋ qyzdarǧa bergen bedelı qaida kettı? Jaŋa qoǧam qūruda qazaqtyŋ qalyptasqan ideologiiasynyŋ könesın jaŋartyp, damytyp, bolaşaq ūrpaqtyŋ boiyna ūlttyq ideologiia tärbiesın sıŋıru mındetımız. Osy aitylǧan mysaldar arqyly qyz balanyŋ boiynda ūlttyq psihologiiany qalyptastyru kerek. Bügıngı qyzdardan da bız osy jaqsy mınezdıŋ körınısterın ızdeimız. Bızdıŋ ötken jolymyzda qatelıkter az bolǧan joq. Sosializm erler men äielderdı teŋestırdı, äielderdıŋ oquyna, qoǧamdyq ısterge aralasuyna jol aşty. Bärı de dūrys. Qoǧamnan öz ornyn tapqan, üide de, tüzde de syily apa-sıŋılılerımız, qūdaiǧa şükır, barşylyq. Bıraq osyny paidalanyp, üidı oilamai, tüzdı oilaumen jürıp, oşaq iesı rölın älsıretıp alǧan äielder de jetkılıktı. Osyndai äielderdıŋ qyzdary da osy jolmen jüre bastady. Täuelsız el bolyp, ūlttyq qazynalarymyzdy jinastyra bastaǧanda, ūlttyq dästürımızdı aiaqasty etuge jol beretın osyndai mınezderge qarsy küres aşu kerek emes pe? Olar özımen ketpei, ūrpaqqa da äserın tigızıp jatyr. Qyzdardyŋ bolaşaqta otbasyn qūruǧa daiyn emestıgı, adaldyǧyn saqtamai, jetım, tastandy balalardy köbeitıp jatqany jasyryn emes. İä, bızdıŋ ūltymyzdyŋ dästürıne jat jezökşelık, tastandy bala, äke-şeşesın syilamau, dünieqūmarlyq, tek qana özın küittep, syrt jūrtqa elıktegen jastarymyzdyŋ köbeiıp bara jatqany oilantady. Sonyŋ ülken bır körınısı – qazırgı bızdıŋ estrada muzykasy. Būlai deitınımız, osy künı qazaqtyŋ ǧasyrlar boiy qalyptasqan äuenın, klassikalyq önerın älsıretıp, keudesın, kındıgın aşyp kiınetın, etegı jyrym-jyrym ärtıster sahnadan jiı körınetın boldy. Osy bır sahna körınısı bükıl qazaq jastaryn elıktırıp barady. Osyny basqaryp jürgen orta buyndaǧy azamattardyŋ özı halyqtyŋ ädet-ǧūrpyn, dästürın, eldıŋ kökeikestı oiyn tüsınbeidı. Sondyqtan, älı de joǧalyp ketpegen ūlttyq dästürımızdegı jaqsy mınez-qūlyqty, otbasynyŋ bırlıgı men aǧaiynnyŋ tūtastyǧy üşın qyzmet etetın aqylgöi analardy därıptei otyryp, qyzǧa ana sütımen, mektepten bastap tärbie berıluı kerek. Jasyratyny joq, ötpelı kezeŋde, äielder tamaq tabu üşın sauda jasauǧa şyǧyp, otbasynyŋ bırlıgı de, bala tärbiesı de ananyŋ oiynan da, közınen de tys qaldy. Būǧan uaqyt, Qazaqstandaǧy uaqytşa ekonomikalyq daǧdarys kınälı deimız. Joq, ekınşı düniejüzılık soǧys jyldary körgen analardyŋ qiynşylyǧy osynyŋ qasynda qandai edı. Sol analar Ūly Otan soǧysy kezınde-aq jıgerlı boldy, namysty boldy, auzyndaǧy nanyn jyryp berdı. Al endı qazır bız jezökşelık, tastandy bala, qyzdardyŋ osyndai jaǧdaiǧa jetuın kımnen köremız? Osynyŋ bärı bızdıŋ qoǧamdaǧy ideologiialyq jūmystyŋ olqylyqtary. Būl aitylǧandardan qyz tärbiesı, äielder arasyndaǧy jūmys jürmei jatyr degen ūǧym tumaidy. Qazaqtyŋ qyzdar pedagogikalyq institutynda boijetkenderdı bolaşaq maman boluǧa tärbieleumen qatar, jaqsy mınez-qūlyqqa, otbasylyq ömırge üiretude ülken ıster ıstelıp jatyr. Qazaqtyŋ aqyldy, oily qyzy Şämşa Berkımbaevanyŋ instituttaǧy osy saladaǧy ısterge tıkelei mūryndyq bolyp aralasyp jürgenın baiqaimyz. Qyzdarmen jūmys onda kezdeisoq şaralarmen şektelmei, belgılı bır baǧdarlama boiynşa jürgızıledı. Onda student qyzdardyŋ ädebiet-öner, qoǧam qairatkerlerımen, ardaqty analarmen kezdesuı jiı ötedı. Osynyŋ bır mysaly retınde aitatyn bolsaq, ūlaǧatty ana Dılda Tasmaǧanbet kelını ūlttyq dästür jaiynda özınıŋ ömırlık täjıribesınen jastarǧa arnap äŋgıme ötkızdı. Qadırlı ananyŋ gazet, jurnal betterınen jiı körınetın maqalalary da jastarǧa oi salary dausyz. Jastardy adamgerşılıkke, balajandylyqqa baulityn, olardy jan-jaqty bılımdı, mädeniettı boluǧa, kıtap oquǧa üiretetın, ozyq mädeniet ülgılerımen tanystyratyn şaralar da institutta jiı ötkızıledı. Osyndai igı ısterdıŋ tek bır institutta ǧana jürgızılmei, barlyq jastar jinalǧan ortada, oqu oryndarynda būqaralyq sipat alǧanyn qalaimyz. Ekonomikalyq qiyndyqtan ötıp, qazır örkeniettı elderdıŋ därejesıne qosyluǧa tyrysudamyz, bıraq ruhani jaǧynan bız älı de öte jūtaŋbyz, ädet-ǧūryp, salt-sana, ūlttyq psihologiialyq oidyŋ jetıluıne ruhani bailyǧymyz jetpei jatyr. Tärbie mäselesıne köp jaǧdaida köŋıl bölmei, uaqyt jetpei, aqşa tabu kerek dei jürıp, bız ūrpaǧymyzdyŋ ruhani älemıne köŋıl bölmeuge ainaldyq. Ruhani bailyq – ūlttyŋ tıregı, memlekettıŋ tıregı, eldıŋ qalyptasuynyŋ tıregı. Qazaq qyzdaryn sonau atam zamannan qalyptasyp kele jatqan dästürdı boiyna sıŋırıp, ūlttyq ruhpen susyndatuymyz kerek. Ruhani susyndamaǧan jerde tūraqtylyq, sezımtaldyq bolmaidy. Kei kezde bız otbasy bırlıgın jiı aitamyz. Ajyrasu, tastandy balanyŋ köbeiuınıŋ barlyǧy da ruhani jūtaŋdyqtan tuady. Bızdıŋ qazaq halqynda qai ana balasyn tastap ketken, qai ana balasyn bosaǧaǧa bailap ketken? Endeşe, bız bolaşaq analardyŋ boiyna ruhani bailyqty tärbie arqyly sıŋıruımız kerek. Qazaq qyzdarynyŋ symbaty, aqyndar jyrlaǧan “botaköz”, “qiǧaş qas”, “alma moiyn”, “qypşa bel” — osynyŋ barlyǧy qyzdarǧa berıletın ruhani azyq boluy kerek. Qyzdyŋ sūlulyǧy arqyly, qyzdyŋ müsının därıpteu arqyly, bolaşaq ūrpaqtyŋ boiynda: “Sondai bolsam eken-au” – degen ruhani ūryq sebıluge tiıs. Qazaq topyraǧynda, qazaq otbasynda tärbielengen qyz öreskel mınez körsetpei, bolaşaq ūrpaqtyŋ anasy boluǧa tyrysady. Adam boiyndaǧy bükıl adamgerşılık qasiet anadan taraidy, ana elge toqtau aitady. Bügıngı qyz erteŋgı ana. Biyl Prezident janyndaǧy Otbasy jäne äielder ısı jönındegı ūlttyq komissiia būrynǧy jūmystaryn qorytyndylap, atyn özgertıp, qūramyn tolyqtyrdy. Qazır ol Prezident janyndaǧy Otbasy jäne genderlık saiasat jönındegı ūlttyq komissiia dep atalady. Būl ūiymnyŋ (töraiymy belgılı qoǧam qairatkerı Aitkül Samaqova) qoǧamdaǧy äielderdıŋ rölın köterude atqaryp jürgen jūmysy ūlan-ǧaiyr. Keşegı bır ötpelı kezeŋde, şaruaşylyq küizelıske ūşyraǧan, analar zeinet-aqysyn uaqytynda ala almai, otbasyn asyrau salmaǧy äielderge tüsken tūsta, olar qazaq äielderıne demeu körsettı. Aqyl-keŋesımen de, jekelegen otbasylaryna naqty kömegımen de, äielderdı ıske tartyp, tırşılıkke aralastyruǧa järdemge keldı. Äielderdı qoǧamdyq ısterge, käsıpkerlıkke bauluda, el ekonomikasyn köteruge qatystyruda köp jūmys atqardy, älı de atqaryp keledı. Şaǧyn jäne orta biznestı damytu örkeniettı elderde ekonomikalyq tūraqtylyqtyŋ kepılı bolsa, bız de soǧan qol jetkıze bastadyq. Äzırşe, būl salalarda äielder köp emes. Bıraq ösıp keledı. Äsırese bılım, ǧylym salasynda jaŋa talapqa sai tūjyrymdar men oqulyqtar jazu, bılım beru jüiesın qalyptasyruda äielderdıŋ qosyp jatqan ülesı mol. Ūlttyq komissiia jyl saiyn är türlı körmeler (ısker äielder eŋbegınıŋ, bılım damuynyŋ, jaŋa tehnologiiany igerudıŋ, öner qairatkerlerı şyǧarmalarynyŋ) ūiymdastyryp, konkurstar ötkızuge qatysyp, biznespen şūǧyldanuǧa yntaly adamdardy qoldauda. Qazır komissiia osy baǧyttaǧy jūmystaryn jalǧastyryp, Elbasynyŋ bolaşaqta Qazaqstandy damyǧan 50 memlekettıŋ qataryna qosu jönındegı baǧdarlamasyna säikes jürgızıletın jaŋa şaralardy belgıleude. Soǧan orai onyŋ mındet auqymy da keŋeidı. Byltyrǧy jäne biylǧy Joldaularynda Elbasy äleumettık salany köteruge, qart adamdardyŋ zeinetaqysyn, tūrmysy naşar otbasylarǧa järdemaqysyn, mūǧalımder men därıgerlerdıŋ, qatardaǧy jūmysşylardyŋ eŋbekaqysyn, studentterdıŋ stipendiiasyn köbeituge köp köŋıl böldı. Osynyŋ bärı – täuelsız elımızdıŋ aiaǧynan tūra bastaǧanynyŋ belgısı. Jasyratyny joq, būl jaǧynan bız körşıles elderdıŋ bärınen de ılgerı tūrmyz. Tıptı keşegı özımız baǧynyp, özımız qyzmet jasaǧan Resei qazırgı jaǧdaida bıraz mäselenı şeşu jaǧynan bızden sabaq alyp jatyr. Osyǧan äielder qauymynyŋ qosqan ülesı de az emes.
Ras, äielder qauymynda ylǧi basşylyqqa qarai ūmtylatyn mınez bar. “Äkımşılıkte, Ükımette, Parlamentte äielder az” dep aityp jatady. Men ony jeleu söz dep ūǧynamyn. Bılım beru salasynda — 90%, densaulyq saqtau salasynda 80%-ǧa juyq äielder qyzmet jasaidy. Būl – ülken küş. Endeşe, osy ekı saladaǧy tuyndap otyrǧan kürdelı mäselelerdı şeşuge osy äielder jauapty emes pe? Ärkım öz ornynda, öz eŋbegımen otanyn nyǧaituǧa qyzmet etse, sonyŋ özı baqyt.Solardyŋ ışınen “jüzden jüirık, myŋnan tūlpar” şyǧyp, basşy qyzmetterge ūsynylyp jatuy da zaŋdy. Onyŋ üstıne äielderdıŋ moinynda otbasy bırlıgın ūiymdastyru, bala tärbiesı siiaqty jauapty mındetter tūr. Jaqsylyq pen jamandyq otbasynda bergen tärbieden şyǧady. Jauapsyz erkek, bezbüirek äiel, maskünem bolyp anadan tuatyn eşkım joq. Bärı de adam boiynda tärbiemen bailanysty damidy. Būl – ūrpaqtyŋ bolaşaǧyn oilau degen söz. Bızde qazır jetım balalar köbeidı. Balalar üilerı jetıspeidı. Būryn qazaqta osyndai üiler bolyp pa edı? Körşı Özbekstanda ondai üiler älı de az. Özbek otbasylary jetım balalardy asyrap alyp, öz balalaryna qosyp, kışkentai kezınen eŋbekke, tabys tabuǧa üiretedı. Egemendık aluymyzben bailanysty memleketımızdıŋ belgılı qairatkerlerı, könenıŋ közın körgen, elı jaily aşy bolsa da şyndyqty aityp, ūltynyŋ ruhani ideologiiasynyŋ köp mäselelerın qozǧap jürgen azamattar barşylyq. Bıraq olardyŋ qoldau tappai jürgenı eşkımge jasyryn emes. Deputattardyŋ keibıreulerı özınıŋ jeke basynyŋ tırşılıgın tūraqtandyru üşın küresuden asa almai keledı. Äitpese, tastandy balalardyŋ şet elderge asyp, eldı esırtkı jailap bara jatqany, araq eseŋgıretken jandar mäselesı nege jetkılıksız köterıledı. Keide ūlttyq ideologiia erekşelıgın, eldıŋ tarihyn, taǧdyryn tüsınetın adamdardyŋ az da bolsa, barlyǧyna şükırşılık etesıŋ. Erteŋ olar ketken kezde, ornyn jaŋa qazaq bassa, bızdıŋ ūltymyzdyŋ taǧdyry ne küige ūşyraidy degen qorqynyş ta bar. Qazaq jerınıŋ radiasiialyq aimaǧynda tuǧan kembaǧal balalardyŋ köptıgı, olardyŋ taǧdyry jaiynda kım ne oilaidy? Ūlt namysyn arqalaǧan ziialy qauym, Parlament müşelerı, qaltaly azamattar osy balalardy asyrap alyp, otbasyndaǧy öz balalarymen qosa tärbieleudı nege oilanbaidy, osy arqyly halyqqa nege ülgı-önege körsetpeske. Jetım balaǧa jyly äkelık alaqan, analyq meiırım kerek qoi. Ol da el azamaty bolyp ösedı. Bızdıŋ şetelge ketıp jatqan balalardyŋ qarǧysy kımnıŋ moinynda. İä, äieldıŋ at üstınde köbırek jüruı, oǧan özge bala tügılı, öz balasynyŋ tärbiesıne köŋıl böluge mūrşa bermeidı. Jesırın syrtqa jıbermei, jetımın telmırtpegen qazaq būl künde joqqa tän. Baqylaudyŋ joqtyǧynan balalar qaŋǧybas, qyzdary jezökşe bolyp jatyr. Tuu azaidy. Būryn bala tuudy josparlamai, Allanyŋ bergenın qabyldai beretın qazaq äielderı bügınde bır-ekeuden artyq säbi süimeitın boldy. Memleketımızdıŋ ırgetasynyŋ nyǧaiuy, ekonomikanyŋ tūraqtylyǧy, demografiialyq mäselelerdıŋ şeşıluı men ūlttyq ideologiiany damytuda analardyŋ qosatyn ülesı ūlan-ǧaiyr.
Avtory: Äliia BEISENOVA,
QR Ūlttyq ǧylym akademiiasynyŋ
akademigı.
