Qazaq halqynyŋ tarihi-mədeni qūrylymyndaǧy ruşyldyq – är qazaq üşın özınıŋ tegın, jetı atasyn jäne tüp tamyryn tanu jolynda taptyrmas tärbie qūraly. Qazaqtar qaşanda özara tanysu barysynda bır-bırınen ru sūrasudy jön sanaǧan. Qojalarǧa elımızde qalyptasqan būl sūraqqa jauap beru qiynǧa soǧatynyn bılemız. Öitkenı, qojalardyŋ şyǧu tarihy osy uaqytqa deiın arnaiy zerttelmegendıkten, halyqtyŋ pıkırı äraluan. Keibıreulerı qojalardy arabtardyŋ ūrpaqtary dese, endı bıreulerı olar özımızdıŋ qazaqtar bolu kerek dep joramaldaidy. Sonymen, qojalar kımder? Äŋgımenıŋ älqissasyn ärıden bastasaq.
632 jyly islam dınınıŋ negızın qalaǧan Mūhammed qaitys bolǧannan keiın Arab halifatynyŋ basşysy bolyp Äbu-Bäkır taǧaiyndaldy. Ol «Halif» (orynbasary) degen ataq aldy. Ol kezeŋde köptegen arab taipalary Mädinanyŋ bilıgın jäne islam dının moiyndaǧysy kelmedı. Būl memleket aldymen arabtardyŋ özderın baǧyndyryp, mūsylmandyqty bükıl Arab tübegıne jaidy. Şonjarlar memlekettı nyǧaitu maqsatynda «dın üşın soǧys» jihad ūranymen jaŋa jerlerdı jaulap alu jolyna tüstı. Arabtar 70 jyl şamasynda üzdıksız jürgızgen joryqtarynyŋ nätijesınde Siriia, İran, İrak, Mysyr, Soltüstık Afrikadaǧy Liviia, Palestina jäne Gruziiaǧa ie boldy. Orta Aziiaǧa Ämaui dinastiiasynyŋ qolbasşysy Qūtaiba ibn Muslim bastap kelıp, 705 jyly Ämudariia men Syrdariia özenderınıŋ aralyǧyndaǧy Mäuarannahr jerıne tau suyndai küştı ekpınmen kırdı. Türkı taipalary özara qyrqystardan äbden älsırep tūrǧan bolatyn. Arabtar az uaqyttyŋ ışınde Būhara, Samarqan, Şaş jäne Ferǧanany aldy. Türkı jazirasynda Türgeş qaǧanaty Mäuarannahrǧa bilık jürgızude arabtarmen talasyp, ünemı qarsylyq körsettı. Alaida, VIII ǧasyrdyŋ orta şenınde Ortalyq Aziia kürdelı geosaiasi ahualdy bastan keşırdı. Batystan Ämaui halifaty, Şyǧystan Tan imperiiasy ūdaiy şabuyl jasady. 750 jyly ūzaqqa sozylǧan taq talasy aiaqtalyp, Ämaui äuletınıŋ ornyna Abbas äuletı bilıkke keldı. Osy tūsta Şyǧys Türık qaǧanatynyŋ qūlauyn paidalanǧan Tan patşalyǧynyŋ äskerı Talas öŋırıne jaqyndap, Halifat ielıgıne qauıp töndırdı. 751 jyly Tarazǧa jaqyn jerdegı Atlah qalasynda arab jäne qytai äskerlerınıŋ arasynda 5 künge sozylǧan ülken şaiqas öttı. Tan patşalyǧynan teperış körıp kele jatqan türgeşter men qarlūqtar Abbas halifaty äskerınıŋ kömegıne süienu üşın arabtar jaǧyna şyqty. Şaiqasta qytai äskerı tolyq talqandaldy. Abbas äuletınıŋ būl jeŋısı Ortalyq Aziianyŋ tarihi, mädeni jäne saiasi kartasyn öte qatty özgerısterge ūşyratuǧa sebep boldy.
Arab üstemdıgı Halifat qūramyna kırgen Oŋtüstık Qazaqstan men Jetısudyŋ jekelegen aimaqtarynda ǧana ornaǧandyqtan, dın aldymen osy öŋırlerge erekşe qarqynmen endı. İslam dını uaǧyzdauşylarynyŋ belsendı äreketterı saiasi sipat aldy. Olar köşpendı halyqqa küştemei-aq islam dının üiretu jaǧyn qarastyrdy. Qazaqstannyŋ basqa jerlerıne arabtar sauda keruenderımen bırge mūsylman missionerlerdı jıberıp otyrdy. Auyldardy aralap, qūran uaǧyzdary men zaŋdaryn nasihattady. Qalalarda ırı meşıtter men arabşa sauat aşatyn medreseler saldy. Türkı jazuynyŋ ornyna arab jazuy keldı. Degenmen de, arabtardan soǧys dalasynda jeŋılıs tapqan qazaq saharasyndaǧy türkı taipalary, ruhani tūrǧydan islamǧa jappai moiynsūna qoimady. Öitkenı, islamǧa deiıngı däuırde qalyptasqan bırqūdailyq qaǧidalaryna negızdelgen türkılerdıŋ täŋırlık senımı jäne syrttan kelgen älemdık dınderdıŋ yqpalynan Ortalyq Aziianyŋ köptegen qalalyq aumaqtarynda zoroastrizm, maneheilık, buddizm jäne t.b. dınder saltanat qūryp tūrdy. Osylaişa, jaŋa dın halyqtyŋ boiyna tereŋdep sıŋe almai, eskı nanym-senımmen astarlasyp, qatarlasyp jürdı.
Halifat düniejüzılık saudany jandandyrdy. Ortalyq Aziia men Qazaqstan jerınen türlı şikızat pen daiyn önımder sol uaqyttaǧy keruen joldary arqyly Halifattyŋ barlyq aimaqtaryna tasymaldanyp otyrdy. Arabtardyŋ qol astyna ötken barlyq elder arab qoǧamyndaǧy ekonomikalyq jäne äleumettık damudy tezdettı.
776 jyly Orta Aziiada arabtardyŋ üstemdıgıne, feodalizmge, saiasi, äleumettık jäne ruhani teŋsızdıkke qarsy baǧyttalǧan eŋ küştı halyq köterılısı bastaldy. «Mūqanna» dep atalǧan būl köterılıstıŋ negızgı qozǧauşy küşı şarualar boldy. Olardyŋ basty ortalyqtary Keş, Samarqan, Narşah qalalary men Sanam tauly bekınısı edı. Ony Oŋtüstık Qazaqstan men Jetısudyŋ türkı taipalary da qoldady. Būǧan qosa, VIII ǧasyrdyŋ ortasynan bastap ışkı talas-tartystardyŋ äserınen Arab Halifatynda bırlık bolmady. Arabtar Qazaqstannyŋ oŋtüstık öŋırınde tūraqtap qala almai, Şaşqa şegındı. Sonyŋ nätijesınde 755 jyly Jetısuda türgeşterdı jeŋgen qarlūqtar öz jaǧdaiyn odan ärı nyǧaita tüstı. 766 jyldan bastap qarlūqtar türgeşterdıŋ ekı qaǧanynyŋ ordalary bolǧan Taraz jäne Suiabpen qosa bükıl Jetısu men Qazaqstannyŋ oŋtüstık öŋırıne saiasi öktemdıgın jürgızdı. Tyǧyryqqa tırelgen halif Abu Jaǧfar küşeie tüsken Mūqanna köterılısın basu üşın Äzırbaijannan kömek sūrady. 4 aiǧa sozylǧan şaiqastan soŋ arabtar Narşah qalasyna basyp kırdı. 777 jyly qosymşa äskeri küş jıberıldı. Arabtar 2 jyldan keiın Samarqandy baǧyndyrdy. Qarsylasuǧa qauqary qalmaǧan köterılısşıler 783 jyly arabtarǧa amalsyzdan berıldı. Bıraq, halyq köterılısterı IX ǧasyrdyŋ bas kezınde de toqtaǧan joq. 806-810 jyldary Soǧdyda Rafi ibn Leis bastaǧan arabtarǧa qarsy köterılıs boldy. Būl köterılıstı basudaǧy kömegı men erlıgı üşın Arab halifatynyŋ qol astyndaǧy Samani memleketınde bilık etken parsy äuletındegı Samannyŋ balalary men nemerelerı Mäuarannahrdyŋ keibır jerlerın basqaruǧa aldy. IX ǧasyrdyŋ ekınşı jartysynda bırneşe täuelsız memleketke ydyrap jatqan Arab halifatynyŋ saiasi jaǧdaiy kürt naşarlap, Orta Aziia men Oŋtüstık Qazaqstandaǧy bilıgı älsırep kettı. Mäuarannahr halyqtarynyŋ arabtarǧa qarsy tolassyz küresı, tolyq derbestıkke ūmtylǧan Samani äuletınıŋ osy aimaqty baǧyndyruyna qolaily jaǧdai tuǧyzdy. 875 jyly Samanidter täuelsız memleketke ainaldy. 7 ǧasyrda arab şapqynşylyǧynan keiın islamdanǧan parsylardyŋ Samanidter dinastiiasy däuırınde islam dını memlekettık dın bolyp jariialanyp, özge dınderdı yǧystyryp, öz bedelın joǧarylata tüstı. Olar Hanafi mazhabyn (közqaras, jol) ūstandy. Būl mazhabtyŋ negızın qalauşy – parsy ūltynan şyqqan Äbu Hanifa. Sonymen qatar, Samanidter memleketınde parsy tılı resmi tıl bolyp tanyldy. Meşıtter men medreseler aşylyp, halyq qūrandy arabşa oqi otyryp, şariǧat negızderın parsy tılınde üirendı. Merv, Balh sekıldı Horasannyŋ ırı äkımşılık, ekonomikalyq jäne mädeni ortalyqtarynan parsy tılı Mäuarannahrǧa taralyp, būl tıldıŋ yqpaly men bedelı artty. Būharadaǧy Äbu Abdallah Japar Rudaki bastaǧan sarai aqyndarynyŋ toby parsy poeziiasyn damytty. Mäuarannahrdyŋ Samarqan, Būhara syndy qalalarynyŋ tūrǧyndary parsyşa söiledı. Bükıl Mäuarannahrda būl tıl arab tılı siiaqty ǧylym tılı retınde ornyqty. Osylardyŋ nätijesınde parsy tılı Mäuarannahrda islam dının taratudyŋ basty qūraldarynyŋ bırıne ainaldy.
Qūdai, paiǧambar, namaz, oraza, perışte, künä, jäne t.b. parsy sözderı tılımızge dın arqyly kırdı. Sondai-aq, meşıt qyzmetkerlerı men medrese oqytuşylarynyŋ jäne islam dının nasihattauşylardyŋ dıni lauazymdaryna bailanysty parsy tılınen engen sözder tömendegıdei:
* İşan (sauat aşu, ǧibadat aitu qyzmetterın atqarǧan dındar adam)
* ahun (halyqtyŋ dıni sauatyn aşumen ainalysqan dın oqymystysy)
* pır (dıni qauymdastyqtyŋ basşysy, jetekşısı. Qoldauşy, qorǧauşy jäne süienış)
* qoja (halyq arasynda mūsylman dının taratqan adam. Äleumettık top, üş jüzge kırmeitın ru) jäne t.b.
Kez-kelgen sözdıŋ bır tılden ekınşı tılge auysqan kezde maǧynasy ne keŋeiedı, ne qoldanys aiasy tarylady. Joǧaryda berılgen sözderdıŋ de tüpnūsqadaǧy maǧynasy men qazaq tılındegı maǧynasy arasynda aiyrmaşylyqtary bar. Mysaly, pır degenımız parsyşa «qariia», «aqsaqal» degendı bıldıredı. Al, qazaqşada būl sözdıŋ maǧynasy keŋeiıp, dıni qauymdastyqtyŋ basşylaryna, jetekşılerıne bailanysty qoldanylatyn ūǧym bolǧan. Sonymen qatar, dıni tüsınıkte pır qoldauşy, qorǧauşy jäne süienış bolyp eseptelgen. Sol siiaqty qoja sözınıŋ parsyşadaǧy maǧynasy – myrza, ie jäne qojaiyn. Samanidter däuırınde «qoja» atauy meşıt qyzmetkerlerı men medrese oqytuşylarynyŋ jäne islam dının nasihattauşylardyŋ dıni lauazymy retınde qalyptasty.
Qojalar turaly alǧaşqy derekter VIII-XII ǧasyrlardaǧy Ortalyq Aziia, Oŋtüstık Qazaqstan men Şyǧys Türkıstan öŋırındegı tarihi oqiǧalar men ruhani ürdıster, aqqorǧandyq, horasandyq, qarahandyq, duana jäne t.b. qojalardyŋ şyǧu tegı, sopylyqtyŋ paida boluy, Qoja Ahmet Iаsaui tariqatynyŋ taralu aimaqtary jäne Qarahan bilıgı jaily mälımetter beretın parsyşa atalǧan «Nasab-nama» (şyǧu tegınıŋ jazyluy) atty tarihi şyǧarmada kezdesedı. «Nasab-nama» qoljazbalarynan dıntaratuşylardyŋ özderın İmamdar, Saiidter, Qojalar dep türlışe ataǧanyn baiqaimyz. «Nasab-nama» nūsqalarynyŋ qai ǧasyrda jazylǧany belgısız. Tek aqqorǧandyqtardyŋ şejıresınde ǧana «Nasab-nama» alǧaş arab tılınde jazylyp, ony 1244 jyly Qoja Ahmet Iаsauidyŋ aǧasy Sadyr şaihtyŋ nemeresı Maulana Safi äd-din Orūŋ-qoilaqi türkı tılıne tärjımalaǧany aitylǧan.
İslamda «sahih hadis» degen ūǧym bar. Paiǧambardyŋ sözin nemese istegen amalyn eş nūqsansyz, dūrystyǧyna kümän keltırmei jetkızgen jaǧdaida, osylai atalǧan. Al, hadis jetkızuşınıŋ senımdılıgı üşın oǧan mūsylman ne bolmasa taqua bolu siiaqty şart qoiylǧan. Dıntaratuşy qojalar da öz sözderınıŋ adamdarǧa äser etu küşınıŋ basymdylyǧyna ie bolu üşın ūstazdarynyŋ senuge laiyqty jäne ırı tūlǧa bolǧanyn qalaǧan. Ūstazdaryn qūraiyş taipasynyŋ haşim ruynan şyqqan Mūhammed paiǧambardyŋ äuletınen bastau alady dep eseptegen. Joǧaryda körsetılgendei, qoja sözı parsyşada myrza, ie jäne qojaiyn degen maǧynany bıldıredı. Iаǧni, ūrpaq degen maǧynasy joq. Mūhammed paiǧambardan jäne onyŋ tört halifasynan taraǧan ūrpaqtar deu, asyra sılteuşılıkten paida bolǧan.
Samanidter arabtardyŋ basqynşylyq saiasatyn jalǧastyrdy. Olar eŋ aldymen qarlūqtardy islam dınıne kırgızudı oilastyrdy. 893 jyly İsmail-ibn-Ahmet Samani qarlūqtar bilıgındegı Tarazǧa joryq jasady. Qarlūq qaǧanaty jeŋılıske ūşyrap, Oǧūlşaq qaǧan öz ordasyn Tarazdan Qaşqarǧa köşırdı. Samanidter şabuylyn jalǧastyra berdı. Şyǧys Türkıstanda Ūiǧyr qaǧanatynyŋ küşeiuıne bailanysty, Qaşqar jerındegı qarlūq, iaǧma, jıkıl sekıldı türkı taipalary Oŋtüstık Qazaqstan aimaǧyna jyljydy. Qarlūq qaǧanatynda ışkı qyrqys, talas-tartystar uşyǧyp tūrǧan bolatyn. Osy sättı paidalanǧan Qarlūq handyǧynyŋ ırgesın köterıp, märtebesın asyruşylardyŋ bırı – Bılge Kül Qadyr hannyŋ nemeresı Satūq bastaǧan qarlūqtar jäne Şyǧys Türkıstandaǧy jıkıl, iaǧma jäne t.b. türkı taipalary 940 jyly Qarlūq memleketınıŋ astanasy – Balasaǧūndy jaulap aldy. Qarlūq memleketı ömır süruın toqtatty. Satūq Boǧrahan «Qarahan memleketı» dep atalatyn jaŋa türkı imperiiasyn qūryp, 942 jyly özın joǧary qaǧan dep jariialady. Şu aŋǧarynda Qarahandar äuletınıŋ üstemdıgı ornady. Satūq ölgennen keiın bilık onyŋ balasy Mūsaǧa köştı. Ol 960 jyly islam dınıne Qarahan memleketınıŋ memlekettık dını degen märtebe berdı. Qarahandyqtar islamnyŋ sünittık hanafi (parsy Äbu Hanifa mektebı) baǧytyn ūstandy. 999 jyly qarahandyqtar Orta Aziiadaǧy Samanidter bilıgın tolyǧymen joidy. Qarahandyqtar ielıkterı batysynda Ämudariia men Syrdariia aralyǧyndaǧy Mäuarannahrdy, Jetısu jerın jäne Şyǧys Türkıstandy qamtydy.
Qarahanidter däuırınde arab-parsy tılderınıŋ ǧylym tılı ekenıne qaramastan, arab ärpıne negızdelgen türkı tılındegı şyǧarmalar düniege keldı. Bükıl türkı älemıne tüsınıktı bolǧan Karahan äuletı memleketı türkılerınıŋ tılınde jazylǧan Jüsıp Balasaǧūnidyŋ «Qūtty bılık», Mahmūd Qaşqaridyŋ «Diuani lūǧat at-türk», Qoja Ahmet Iаsauidyŋ «Diuani Hikmet» siiaqty tuyndylar türkı tılınıŋ damuyna ülken üles qosty.
Bala Ahmettıŋ basty ūstazy, tärbieşısı äkesı Şaih İbrahim boldy. Odan ärı bılım men tärbienı oǧan hanafi mazhabynyŋ belgılı ǧalymy Baha ad-Din jäne barlyq sopylardyŋ atasy Arystan bab berdı. Keiın Būhara qalasynda parsy Jüsıp Hamadanidıŋ dıni medresesınde oqydy. Ony tämamdaǧan soŋ tuǧan jerıne oralyp, sopylyq (sufiilık) dästürdı jalǧastyrdy. Mūsylman dının taratu qyzmetıne bailanysty ol da qoja atandy. Qoja Ahmet Iаsaui Iаsy (Türkıstan) qalasynda ılım üiretıp, şäkırt tärbieleumen ainalysty. Şäkırtterı kün saiyn köbeiıp, kele-kele daŋqy bükıl Türkıstan men Mäuaranahrǧa taraldy. Iаsaui islamdy köşpelı oǧyz-qypşaqtardyŋ arasynda jürgızdı. Onyŋ 90 myŋdai şäkırtı bolǧan. Olar ūstazynyŋ ılımın Orta Aziiaǧa taratyp äkettı.
Bilık üşın özara teketıresterge ūrynǧan Qarahandyq bileuşıler memlekettı 1041 jyly Şyǧys Qarahan jäne Batys Qarahan memleketterıne bölıp tyndy. Qaraqytailardyŋ Jetısu men Mäuarannahrǧa basa-köktep kıruı Şyǧys Qarahan qaǧandyǧynyŋ saiasi qūldyrauynyŋ bastamasy boldy. Al, 1212 jyly ekı qaǧandyq ta memleket retınde bırjolata joiyldy.
At tūiaǧymen dünienı dür sılkındırgen Şyŋǧys han äskerı 1218-1221 jyldary Qazaqstan men Orta Aziiany tolyq jaulap aldy. XIII ǧasyrda moŋǧol şapqynşylyqtary saldarynan islamnyŋ taraluy bıraz uaqytqa deiın bäseŋdedı. 1258 jyly Hulagu han bastaǧan moŋǧoldar Baǧdatty basyp alyp, Abbas äuletın joidy. Arab halifatynyŋ 626 jyldyq däuırı aiaqtaldy. Odan keiıngı kezeŋde arabtarǧa jetekşılık etu Osman İmperiiasyna (qazırgı Türkiia memleketı) būiyrdy. XIII ǧasyrdyŋ aiaǧyna qarai Moŋǧol imperiiasy da tarih zaŋdylyǧymen ırgesı sögılıp, memleket 4-ke bölınıp kettı.
Tarihi derekterge jügınsek, islam dınınıŋ qazyǧy Deştı Qypşaq dalasyna bırtūtas moŋǧol imperiiasynan bölek täuelsız memleket bolǧan Altyn Ordanyŋ hany Berkenıŋ bilık etken kezınde qaitadan qaǧyldy. Al, Özbek hannyŋ tūsynda 1312 jyly islamnyŋ tuy köterılıp, mūsylman dını memlekettık dın bolyp jariialandy. Altyn Orda aumaǧynda islamnyŋ bırneşe aǧymdary bar edı. Solardyŋ ışınde eŋ köp taraǧany sünnittık tört mazhabtyŋ bırı – hanafi mazhaby. Dıntaratuşylar arasynda sopylyq baǧyttyŋ ökılderı de az bolmady. Sopylyqtyŋ ekı aǧymy iasauiia men naqyşbandiia (kubraviia, hurufiia, kalandariia sekıldı t.b sopylyq qauymdastyqtar da boldy) tariqattary bilık pen qoǧamdyq sanaǧa aitarlyqtai yqpal ettı. Sopylyq joldaǧy qojalar meşıtter men medreselerdı öz ielıgınde ūstap, barlyq dıni räsımderdı atqaryp otyrdy. Altyn Ordada moŋǧoldar basym taipa bolǧan joq. Sol sebeptı de, moŋǧol tılı keŋ tarai almai, memlekettıŋ basty saiasi-mädeni tılı retınde türkı tılı paidalanyldy. Sopylar islam dınınıŋ qaǧidattaryn türkılık negızge beiımdelgen arnauly dıni kıtaptar arqyly halyq arasynda nasihattady. Äitkenmen de, islamdanu üderısı ärtürlı ötıp jatty. Qarapaiym halyq arasynda eskı senımder (täŋırşıldık, şamanizm) saqtaldy. Dıni sinkretizm qūbylystary keŋ tarady.
Aq Orda – (protoqazaqtyq ūlys) memleketı Qazaq handyǧynyŋ qūryluyna negız boldy. Qazaq etnosy qalyptasqan aimaqtardy 1465 jyly Qazaq handyǧy bırıktırdı. Adamdarda bırtūtas halyq ekendıgın moiyndau sezımı nyǧaidy. Aǧaiyndy Jänıbek pen Kerei negızın qalaǧan Qazaq handyǧynyŋ halqy islamnyŋ sünnittık baǧytynyŋ hanafi mazhabyn ūstandy. Halyq täŋırşıldık senım men baqsylyqty (şamanizm) da ūmyta qoimady.
Täuke hannyŋ «Jetı jarǧy» zaŋdar jinaǧynda dıntaratuşy qojalardyŋ bırqatar artyqşylyqtary men jeŋıldıkterı körsetıldı. Qojalar tıptı sūltandarmen bır deŋgeide qazynaǧa tüsetın alym salyqtan da bosatyldy. Halyq būl topty «asyl süiek, aqsüiek» dep qūrmettedı. Mūsylmandyqty üiretuşı, dıni joralar men räsımderdı atqaruşy dındar adamdar (qojalar) üş jüzdıŋ üşeuınde de bar bolatyn. Qojalar üş jüzdıŋ köptegen rularynyŋ arasynan şyqqan dındar adamdardan qūralǧan erekşe statusqa ie ırı äleumettık topqa jatty. Uaqyt öte kele halyq qojalardyŋ balalaryn rulyq közqaraspen «qojalar» dep atady. Olar da şejırelerın öz atalarynan bastap tarqatty. Sondai-aq, ata-analar perzentterıne būrynǧy dıntaratuşy qojalardyŋ qūrmetıne qarai «Aqtamberdıqoja», «Mailyqoja», «Mädelıqoja», «Daraqoja», «Aqsopy», «Sarysopy», «Momynsopy», «Meiramsopy» jäne t.b. dep at qoidy.
Ru tarihy – qazaq tarihynyŋ qūramdas bır bölıgı. Ony zertteu, öşkenımızdı jaǧu, joǧaltqanymyzdy tabu, ūmytqanymyzdy jaŋǧyrtu jäne tarihymyzdy tügendeu ärbırımızdıŋ mındetımız. Ruşyldyq – halqymyzdy bırıktıretın qoǧamdyq institut. Qojalar qazaqqa jatady. Bärımız bır qazaqpyz. Qazaqstan jasasyn!
Erjan Jūmabek
Qazaq degen – qūdaidyŋ qara öleŋı
(Şeteldıkke qazaqty tanystyru)
Qazaq degen bır el bar bılesıŋ be?
Haqtan jetken qalsyn bır jyr esıŋde!
Senbeisıŋ be, bılmeimın senesıŋ be,
Jylaisyŋ ba, bılmeimın külesıŋ be?..
Kületınıŋ – senbeisıŋ ǧajabyna,
Jylaitynyŋ – senesıŋ azabyna.
Jetu üşın jürektıŋ jūmaǧyna,
Şydap bergen jüikenıŋ tozaǧyna..
Oilanbai-aq elı üşın otqa kırgen,
Babalarym Kün zaŋyn jatqa bılgen.
Qara jaiau jürgende basqalary,
Altyn sauyt kiınıp atqa mıngen.
Barsakelmes oralǧan sapardan jüz,
Ekı ömırdı teŋ körgen qatardanbyz…
Täuelsızdık qazaqtyŋ altyn täjı,
Mäŋgılıktıŋ jolynda at-arbamyz.
Dalamyzda şalqidy ar äuenı,
Balamyzda armannyŋ Qaragerı,
Kökıregı ündesken tabiǧatpen,
Qazaq degen – Qūdaidyŋ qara öleŋı!
Quanyş Jūmabek
PhD doktory,
«Qazaqstannyŋ 100 jaŋa esımı»
jobasynyŋ jeŋımpazy
