Myna karta 1768 - 70 jylǧy Edıl özenınıŋ kartasy.
Osy kezde Edıl özenınıŋ ar jaǧyna orys kazaktary men krestiandary köşıp kelıp poselenie salyp ornalasyp jatyr.
Edıldıŋ ber jaǧy bos jatyr, orys älı oǧan jetken joq. (Būl kezde "Petropavl, Pavlodar, soltüstık Qazaqstan bızdıŋ jer" degen äŋgıme joq, soltüstık Qazaqstan qaida, orekeŋ qaida?)
Al sol kezde Jaiyq özenınıŋ boiy jaǧalai mynadai forpost (bekınıs) qaptap tūrady eken (surette).
Ony nemıs saiahatşysy Petr Simon Pallas hatqa tüsırıp ketıptı.
Pallas jazypty, osyndai är forpostta 20 - 25 orys - kazak küzet qylyp qyzmet etedı eken. Sosyn är bekınıste bır zeŋbırekten tūrady mys. Ol zeŋbırek mındettı türde ar jaqtaǧy qazaq dalasyna qarap tūrady eken, sebebı ol kezde qazaq dalasynan orysqa qarai ötıp, orys poseleniesın şauyp ketetın şapqyn köp bolady.(Pallastan).
Osy jerde säl toqtaiyqşy. Bız ras 300 jyl orysqa bodan boldyq pa?
Endeşe bızdıŋ bodandyq 1691 den bastalyp 1991 jyly aiaqtalmauşy ma edı....
Al 1691 jyly Täuke hannyŋ orystyŋ Tümen, Tobyl degen bekınısterıne qarasty eldı şauyp talqandap jürgenın men aldyŋǧy posttarda jazdym...
Endı mıne, 1770 jyl, 1991 jylǧa, iaǧni azattyqqa 220 jyl bar eken, bıraq bız būl kezde älı orysqa bodan emes ekenbız.
Sebebı, osy saiahatşy Pallas, orys patşasynyŋ arnaiy adamy, öz jazbalarynda 1770 jyldary qazaq dalasyna attap basyp kıre almai jür.
Ol bergı jaqtaǧy jerlerdı "qazaq ordasyna qatysty jerler" dep atap otyrǧan eken. Al orys bekınısterındegı zeŋbırekterdıŋ ūŋǧysy qazaq dalasyna qarap tūr.
Denı dūrys memleket özı otarlap alyp bodan qylǧan elınıŋ şekarasyna forpost ornatyp zeŋbıregın sol jaqqa qaratyp qoia ma?.
Sondyqtan, bızdıŋ "qazaq orysqa 300 jyl bodan boldyq" degen söz ottaǧan söz eken.
Menıŋşe, bızdıŋ bodandyq kezeŋ 150 - 170 jyl. Oǧan şeiıngı kezeŋ bızde, erkın halyqtyŋ ǧūmyry bopty.
Men osy orystyŋ tarihyna jaqsylap tūryp üŋılsem bar ǧoia, qaptaǧan nemıstı köremın, şyntuaityna kelgende bız orysqa emes, nemıske bodan bop jyǧylǧan siiaqtymyz.
Orys patşasyna qyzmet qylyp Sıbır men Aziiany zerttegen, ony jaulaǧan tūŋǧyş saiahatşylar men äskeriler, general - gubernatorlar, kaznacheiler, dvoriandar t.b.. bärı nemıs tektes adamdar eken.
Orysqa zeŋbırek atyp üiretken nemıs.
Orysqa Sıbırdıŋ ūŋǧyl - şūŋǧylyn zerttep, onyŋ bailyǧyn sanap bergen nemıs eken. Messerşmidt, Gmelin, Pallas, dat Bering, şved Strallenberg, t.b...Kıleŋ qaptaǧan nemıs jihankezderı...Ras, özge nemıs tektes europalyqtar da kezdesedı...
Orysqa mettal qorytatyn zauyt salyp üiretıp küllı Sıbırge 17 ǧasyrdan berı zauyt salyp tastaǧan da nemıs.
Orys patşasynyŋ qyzmetındegı general - gubernatorlarǧa şeiın tügelımen juyǧy nemıs - Kaufman, Rupert, Gasfort, Reinsdorp t.b...
Orys patşasynyŋ qyzmetındegı äskeri nemıs tektes generaldary qanşama...
Kezınde bızdegı İsatai men Mahambet köterılısın janyştaǧan äskeri polkovnik Gekke de nemıs bolatyn.
Al ana orys qyzmetındegı äskeri kazaktar jäi baryp kel, şauyp kel maqsattaǧy jäne qasaphanaǧa, oqtyŋ ötıne aidauǧa ǧana paidalynatyn äsker bolǧan siiaqty.
Bylaiǧy orystyŋ bılıktı äskeri generaldary kıleŋ nemısterden qūralǧan eken.
Orys patşasynyŋ qasyndaǧy kaznachei dvoriandary, keŋesşılerı, baibatşalary, ǧalymdary qalyŋ nemısterden tūrǧan eken...
Jalpy, orekeŋ üiınıŋ janyndaǧy bes toraiy men qara nanyn ösırıp üiı men monşasynyŋ maŋynda aqaŋdy salomen zakuskılep tynyş qana jürgen beibıt halyq edı, būlardyŋ tarihyna tereŋ üŋıle otyryp, kezınde olarǧa osyndai alpauyt imperiia qūryp bergen nemıster degen sözge menıŋ közım jetkendei boldy.
Ony nemıs saiahatşysy Petr Simon Pallas hatqa tüsırıp ketıptı.
Pallas jazypty, osyndai är forpostta 20 - 25 orys - kazak küzet qylyp qyzmet etedı eken. Sosyn är bekınıste bır zeŋbırekten tūrady mys. Ol zeŋbırek mındettı türde ar jaqtaǧy qazaq dalasyna qarap tūrady eken, sebebı ol kezde qazaq dalasynan orysqa qarai ötıp, orys poseleniesın şauyp ketetın şapqyn köp bolady.(Pallastan).
Osy jerde säl toqtaiyqşy. Bız ras 300 jyl orysqa bodan boldyq pa?
Endeşe bızdıŋ bodandyq 1691 den bastalyp 1991 jyly aiaqtalmauşy ma edı....
Al 1691 jyly Täuke hannyŋ orystyŋ Tümen, Tobyl degen bekınısterıne qarasty eldı şauyp talqandap jürgenın men aldyŋǧy posttarda jazdym...
Endı mıne, 1770 jyl, 1991 jylǧa, iaǧni azattyqqa 220 jyl bar eken, bıraq bız būl kezde älı orysqa bodan emes ekenbız.
Sebebı, osy saiahatşy Pallas, orys patşasynyŋ arnaiy adamy, öz jazbalarynda 1770 jyldary qazaq dalasyna attap basyp kıre almai jür.
Ol bergı jaqtaǧy jerlerdı "qazaq ordasyna qatysty jerler" dep atap otyrǧan eken. Al orys bekınısterındegı zeŋbırekterdıŋ ūŋǧysy qazaq dalasyna qarap tūr.
Denı dūrys memleket özı otarlap alyp bodan qylǧan elınıŋ şekarasyna forpost ornatyp zeŋbıregın sol jaqqa qaratyp qoia ma?.
Sondyqtan, bızdıŋ "qazaq orysqa 300 jyl bodan boldyq" degen söz ottaǧan söz eken.
Menıŋşe, bızdıŋ bodandyq kezeŋ 150 - 170 jyl. Oǧan şeiıngı kezeŋ bızde, erkın halyqtyŋ ǧūmyry bopty.
Men osy orystyŋ tarihyna jaqsylap tūryp üŋılsem bar ǧoia, qaptaǧan nemıstı köremın, şyntuaityna kelgende bız orysqa emes, nemıske bodan bop jyǧylǧan siiaqtymyz.
Orys patşasyna qyzmet qylyp Sıbır men Aziiany zerttegen, ony jaulaǧan tūŋǧyş saiahatşylar men äskeriler, general - gubernatorlar, kaznacheiler, dvoriandar t.b.. bärı nemıs tektes adamdar eken.
Orysqa zeŋbırek atyp üiretken nemıs.
Orysqa Sıbırdıŋ ūŋǧyl - şūŋǧylyn zerttep, onyŋ bailyǧyn sanap bergen nemıs eken. Messerşmidt, Gmelin, Pallas, dat Bering, şved Strallenberg, t.b...Kıleŋ qaptaǧan nemıs jihankezderı...Ras, özge nemıs tektes europalyqtar da kezdesedı...
Orysqa mettal qorytatyn zauyt salyp üiretıp küllı Sıbırge 17 ǧasyrdan berı zauyt salyp tastaǧan da nemıs.
Orys patşasynyŋ qyzmetındegı general - gubernatorlarǧa şeiın tügelımen juyǧy nemıs - Kaufman, Rupert, Gasfort, Reinsdorp t.b...
Orys patşasynyŋ qyzmetındegı äskeri nemıs tektes generaldary qanşama...
Kezınde bızdegı İsatai men Mahambet köterılısın janyştaǧan äskeri polkovnik Gekke de nemıs bolatyn.
Al ana orys qyzmetındegı äskeri kazaktar jäi baryp kel, şauyp kel maqsattaǧy jäne qasaphanaǧa, oqtyŋ ötıne aidauǧa ǧana paidalynatyn äsker bolǧan siiaqty.
Bylaiǧy orystyŋ bılıktı äskeri generaldary kıleŋ nemısterden qūralǧan eken.
Orys patşasynyŋ qasyndaǧy kaznachei dvoriandary, keŋesşılerı, baibatşalary, ǧalymdary qalyŋ nemısterden tūrǧan eken...
Jalpy, orekeŋ üiınıŋ janyndaǧy bes toraiy men qara nanyn ösırıp üiı men monşasynyŋ maŋynda aqaŋdy salomen zakuskılep tynyş qana jürgen beibıt halyq edı, būlardyŋ tarihyna tereŋ üŋıle otyryp, kezınde olarǧa osyndai alpauyt imperiia qūryp bergen nemıster degen sözge menıŋ közım jetkendei boldy.
Oljas Äbıl
