Ata-babalarymyz söz maǧynasyna, onyŋ aitylu mänerı men qoldanu syryna airyqşa män bergen. Ärbır söz özınıŋ tabiǧi qyzmetınen auytqymai, basqa atalym sözdıŋ maǧynasymen aralaspai özındık bolmysyn taza, qaz qalpynda saqtauǧa ūmtylǧan, mysalǧa alar bolsaq, Aqsu, Qarasu, Qyzylsu dep atalatyn gidronimdık ataular qazaq dalasynda jiı ūşyraidy. Oŋtüstık Qazaqstan oblysynyŋ Sairam audanynda osylaişa atalatyn ırı eldı mekender orys tılıne Belovod, Chernovod, Krasnovod degen türde qalyptasyp ketken.
Vanovkada (Qazırgı Tūrarkent) mektepte oqyp jürgen kezımde küzetşı bop qyzmet atqaratyn qazaqşa jaqsy bıletın orys şaly boldy. Sodan Belovod, Chernovod, Krasnovod degen sözdıŋ maǧynasy ne? – dep sūraǧanym bar. Sonda şal Jabaǧylynyŋ biık tauynda jatqan qarly taudyŋ basyn nūsqap:
– Äne, kördıŋ be, sonau tau şyŋynda appaq qar men qap-qara qojyrtastyŋ aralasyp jatuyn. Ony qazaqtar Alatau dep atasa, bız Pestraia gora dep ataimyz, — dep tüsındırdı. Sen sūraǧan Aqsu, Qarasu, Qyzylsu degen qazaqşa sözderge qarap, ony bız Belovod, Chernovod, Krasnovod dep atap kettık. Appaq bop köbıktenıp aqqan soŋ Belovod degen siiaqty sudyŋ tüsıne qarap atalǧan selolar ǧoi dep tüsındırgenı bar. Köp jyldar boiy menıŋ tüsınıgım osylaişa özgermei keldı.
Ötken jyly (2008 j) Sairam audanyndaǧy Sarqyrama dep atalatyn auylǧa qūdalyqqa bardym. Qūdamyz mektep direktory, tarihşy, qazaq şejıresın jaqsy bıletın, saŋlauy keŋ, bılıktı, äŋgımeşıl jıgıt bop şyqty. Men odan:
– Auyl aty ne sebeptı Sarqyrama dep atalady? – dep sūrap qalyp, sodan qyzu äŋgımege kırısıp kettık.
– Ertede babalarymyz osy maŋǧa qonystanyp jailasqanda, auyl janynan aǧyp ötetın sudyŋ, äsırese, el jatyp tynyştanǧan kezınde sudyŋ saryny qatty estıluı sebeptı, Sarqyrama atalyp ketıptı. Qūlaq salsaŋyz tünde ol saryldy özıŋız de estesız, – dep küle jauap berdı.
– Aqsu (Belovod), Qarasu (Chernovod), Qyzylsu (Krasnovod) eldı mekenı qandai maǧyna beredı. Aqqan sudyŋ tüsıne qarap qoiylǧan gidronimdık ataular ma? – dep sūrap edım
– Būl gidronimderdıŋ orysşa kalka ädısımen audaryluy oǧan orys şarualarynyŋ XIX ǧ. ortasynda Reseiden köşıp kelıp, suly, nuly jerlerdı tartyp alyp qonystanuyna bailanysty. Ol gidronimderdıŋ orysşa atyn qalyptastyryp jıberuı sebep bolǧan. Aqsudy, Qarasudy, Qyzylsudy orystar sudyŋ tüsıne qarap, kalka türımen audaruy sebeptı, onyŋ maǧynasyn üstırt ūǧynǧan. Onyŋ qazaqşa maǧynasynda sudyŋ tüsıne emes tabiǧi erekşelıgıne orai aitylatyn syry bar. Aqsu dep qazaqtar aǧyp jatqan özen sudyŋ basy tau basyndaǧy qardyŋ eruınen alynuy sebeptı tau basynan aǧuynan ony Aqsu dep atap ketken. Al, Qarasu degennıŋ jazyq oipaŋ jerdegı jerasty sularynyŋ bastau közı aşylyp, sodan qainap şyǧatyn tynyq jer reŋdı sudy Qarasu dep ataǧan. Al köktem şyǧa qar jyldam erıp, qyr men saidaǧy topyraqpen aralasyp botana bolyp aǧatyn, bıraq aǧysy bırer künde tausylatyn sudy Qyzylsu dep ataitynyn köremız. Būl gidronimder tabiǧattyŋ boiyndaǧy ärqily sebep saldarǧa bailanysty paida bolatyn qūbylystan tuyndauy sebeptı nelıkten Aqsu, Qarasu, Qyzylsu dep atalatynyn keş te bolsa ūǧynyp, üstırt ūǧynǧan qatemdı tüzegenım bar.
Bırde Baukeŋ üiıne auyldan bır top qart kısıler kelıp qaldy. Olarǧa sälem berıp, Baukeŋe qarap, auyl şaldaryn kütuge ne äkeleiın, – dep sūrai bergende:
– Kım aitty saǧan qart adamdardyŋ bärın şaldar dep aitudy, — dep zekıp tastady. Tyŋda, bılmeseŋ bılıp al, durak! – dep qarttarǧa bailanysty atau sözderdı taratyp aita bastady.
– Qazaq şal dep köp jasaǧan, öz üi-ışı şaruasymen ainalysatyn, äleumet ısınen syrttai jüretın bala-şaǧa qamynda özımen özı bolǧan qart kısını aitady. Al, kärie dep otbasy men onǧa taiau bır şaldyŋ kındıgınen taraǧan auyldaǧy aǧaiyn-tuystarynyŋ qamyn oilap, aǧaiynnyŋ bırlıgı men tırlıgıne qorǧan bolyp, auyldy ūrşyqşa üiırıp ata-baba dästürın közınıŋ qaraşyǧyndai saqtap, auylyn äŋgıme düken qūryp, ösiet sözben tärbieleitın körgendı qartty kärie dep qadırleidı. Al, aqsaqal qūrmetıne kärienıŋ bıregei sanaulylarynyŋ ǧana qoly jetedı. Aqsaqal ata jolyn jete bıletın, ata-baba dästürı men tarihynan mol habary bar, şejıre taratyp, aitys tartysta eldıŋ sözın ūstaityn bilıkke äserı bar aqyldy, bılımdı, dınge, saltqa berık sanauly kısılerdı ǧana aitady. El aqsaqaly aitsa boldy, mäsele şeşımın tabady. Sen būl ūǧymdardyŋ ara jıgın jaqsy tanyp bılıp aluyŋ kerek, – dep eskertu jasauy men üşın ömırlık sabaq boldy. Keide aldy artyna qaramai laq etıp söilei salatyn saldyr salaqtyǧymnan boi tartyp aŋdap söileuge tyrysatyn boldym.
Mıne, osy kärie-ideologtar – auyl adamdaryn, alys-jaqyn, aǧaiyn-tuystardyŋ ruhani tūtastyǧyn saqtau arqyly qalyŋ qazaqtyŋ ruhani ūitqysyna ainalǧan asyldarymyz ekenıne oi jügırte bastadym.
Bügınde gazet-jurnaldar men teledidarlarda aty şyqqan tanymal aqyn-jazuşy men ǧalymdardy pälenşe abyz, tügenşe abyz deitın abyzdar kün ötken saiyn balalap köbeiıp barady. Tıptı äiel kısılerdı de abyz dei bastadyq. Osyǧan qaraǧanda este joq eskı zamandardan bermen qarai öte sirek qoldanysqa tüsken qasterlı abyz atauynyŋ män-maǧynasyn jete tüsınbei öte üstırt qarap jeŋıldetıp alǧan tärızıdımız. Öitkenı konservatoriianyŋ qobyz klasyn bıtırgen özı qara qobyzdy qūiqyljyta arqalanyp tartatyn jas ǧalym Äsem Būrhanqyzy Mūhametjannyŋ «Abyzdan qalǧan asyldar» (Almaty «Alaş» baspasy, 2006 j., 182 bet) dep atalatyn ǧylymi monografiiasyn oqysaŋ, osy pıkırge erıksız kelgendei bolasyŋ. Äsemnıŋ oi qorytuyna qaraǧanda, Abyzdar intuitivtık sana-sezımnıŋ iesı, Qorqyt jäne Qorqytqa deiıngı abyzdar dünietanymy jaǧynan qaraǧanda olardyŋ bärı de taza täŋırlık dınnıŋ jetekşı ökılıne jatady eken. Būl – tarihi şyndyq, eş qospasy joq sol kezeŋnıŋ dünietanymy abyzdar tuyndysy arqyly sinkrettı önerden öz körınısın tapqan, qaitalanbas ruhani qūndylyqtyŋ özegıne ainalǧan bıregei qūbylys. Ataqty filolog ǧalym Q. Jūbanovtyŋ tanymynda: «… eskı kezdegı şamandardy abyz, – dep «ru bastyqtary, ru aqsaqaldary, «baqsy-balgerler men qobyzşy, dombyraşy, änşılerdıŋ barlyǧy da abyzdardan örbıgen», – dep abyzdyŋ sinkrettı öner örısın keŋeitıp, onyŋ ömırge örıs jaiuynyŋ negızı qaida jatqanyn nūsqai körsetuınıŋ eleulı mänı bar qūbylys.
Küi atasy Qorqyt atanǧan abyz babamyz Tūrandy jailaǧan türık halyqtarynyŋ oi-sanasynda taza täŋırlık dınnıŋ ökılı retınde qabyldanady. Al, islam dının türık halyqtary jabyla qabyldap islamiiat älemıne qoian qoltyq tıkelei aralasyp ketuınen oi-sana men dünietanymdaǧy özgerıs «Qorqyt ata kıtabynda» beinelenetın alǧaşqy marginaldyq sana tabiǧaty da körınısın berdı. Jyrdaǧy Qorqyt Ata qanşalyqty islam dünietanymynda bolsa da, täŋırlık tanymnyŋ körınısterı är jerde-aq körınıs berıp jatqan erekşelıktı anyq sezınıp otyramyz.
Abyz tūlǧasynyŋ öte köne tarih qoinauynda qalyptasyp jetılgen türın tanyp bılmei, bügıngı abyz ūǧymynyŋ tüp maǧynasyna dendei aluymyz ekı talai. Zaman aǧymyn aldan boljap, körıpkeldık jasap, tūla boiy sinkrettık önerge tūnǧan, söz söilese tögılgen şeşen, oi oilasa körıpkel kösem, halqynyŋ ruhani älemınıŋ özegıne ainalǧan bıregei ketpen tūiaq kemeŋger tūlǧa ǧana abyzdyq deŋgeige jete alǧan. Mūndai tūlǧanyŋ bolmysyn b. z. b. däuırde ǧūmyr keşken Üisın memleketınıŋ bilık piramidasyndaǧy 9 satyly bilıktıŋ altynşy satysynan oiyp tūryp oryn alǧan abyzdy memlekettık joǧary bilık satysyndaǧy qyzmetten köre alamyz. Būl jaily naqtyly jazba derek közderı de b. z. d Qytai jylnamalarynda jazylǧan, resmi türde hatqa tüsken qūjattar qabatynan ūşyrata alamyz. Mysaly, Qytaidaǧy Ürımşı qalasynda 2005 jyly Qytai tılınen qazaq tılıne audarylyp basylym körgen «Ejelgı Üisın elı» dep atalatyn ǧylymi eŋbekte Abyz turaly az bolsa da saz ǧana öte sirek derek közderı ūşyrasady. Osy kıtaptyŋ 271-betınde «Üisın elınıŋ bilık jüiesı» degen taqyryppen berılgen Üisın memleketınıŋ memlekettı basqaru piramidasyndaǧy eŋ negızgı 9 satyly qabattan tūratyn, iaǧni olardy 15 lauazymdy ūlyq bırlestıgı eŋ biık bükıl memlekettık bilık oryndaryn meŋgeretını jazylǧan. Bırınşı orynda tūrǧan eŋ biık şeşuşı oryn – elbasy iaǧni ol Künbi dep atalady, 2- Duly (dūǧlu) – bas uäzır, 3- qolbasy, 4- taipa basşylary, 5- Dartu iaǧni bas jasauyl, 6-şy orynda – Abyz (bas baǧamdar) 2 adam taǧaiyndalǧan, 7-Ūlys begı, 8-Orda begı, 9-Atqosşy (ämır sarbazy). Toǧyz därejege bölıngen ökımettık ūiymdy ortalyqtanǧan 15 ūlyq bırlıgı meŋgerıp, basqaryp otyratyn bolǧan.
Osy bilık ielerınıŋ ışınde abyzǧa qoǧam ömırınıŋ dünietanymdyq, ideologiialyq ömırıne basşylyq etu tapsyryluy sebeptı, abyzdardyŋ özı özara «Bas aqylgöi abyz» (180 bet); «Sanatker abyz» (215 bet); «Töreşı abyz» (370 bet) dep atalyp, olar özderıne tiıstı salaǧa basşylyq etken. Bas aqylgöi abyz – Künbige keŋesşı aqylgöi bolumen bırge körıpkeldık qasietı basym, öner iesı, qoǧamnyŋ keleşek taǧdyryn barlap, qandai taǧdyrǧa ūşyraryn boljap otyrǧan. Sanatker abyz tabiǧaty şamasy sinkrettı öner ataulynyŋ bet alysyn, damu jolyn tanyp bılu jolynda boiyna bıtken önerdıŋ küşımen qalyŋ üisın elınıŋ ruhani ūiytqysyna ainalyp, qauymyn künbi saiasatynyŋ maŋyna süttei ūiytyp otyruǧa ūmtylǧan. «Töreşı abyz» – qoǧamnyŋ iuristprudensiiasyna jön sıltep, töreşılık etıp otyruyna qaraǧanda, qazaqtyŋ ataqty bilerınıŋ tüp törkını men bilık qyzmetı osy abyzdyqtan äuje alyp jatqandai. Ärine, būlardyŋ bärı de täŋırlık dünietanym negızıne süienıp, qoǧamdyq sanaǧa sol tūrǧydan baǧyt-baǧdar berse kerek. Öitkenı qoǧam müşelerın ruhani tūtastyqta ūstap, osy maqsatqa ūiytyp otyru mındetı olar üşın ärı qoǧamnyŋ saiasi-äleuettık müddesı üşın şeşuşı ärı basty paryzy retınde sanalǧan. Üisın tarihynyŋ b. z. b. 3-ǧasyrdan b.z-ǧy 10 ǧasyr arasyndaǧy 1200 jyldyq tarihy Qytai jazba derekterınde hatqa tüsıp saqtalyp, bızge jettı. Memlekettı basqarudyŋ 9 därejelı satysy özgerıssız dästür retınde jalǧasyn tauyp abyzdar atqaratyn täŋırşıldık dünietanym negızınde qoǧamnyŋ ruhani tūtastyǧyn saqtau paryzy özgerıssız saqtalyp, V-VIII ǧ-ǧy Türık qaǧanaty zamanynda abyzdyq qyzmetın Tonykök, Qorqyt Ata atqarǧan dep batyl türde boljam jasauǧa airyqşa dälelder jeterlıktei.
Öitkenı Tonykök qoǧamnyŋ aqylgöi körıpkelı boludyŋ üstıne Qytai men Türık elı arasyndaǧy ideologiialyq kürestıŋ däl ortasynda qyzu atsalysyp, jau jaqtyŋ qūityrqy ideologiialyq aila, täsılınıŋ şyrmauyna tüsıp qalmau jaǧyna eskertu jasap otyruynda köp maǧynaly syrlar jatyr.
Äz Jänıbek zamanynda hannyŋ abyzy retınde qyzmet etken Asan qaiǧyny köremız. Hanǧa aqylgöi bolumen bırge qazaq qauymynyŋ keleşegı turaly körıpkeldık pıkırın tolǧai otyryp:
Būdan soŋ qily-qily zaman bolar,
Zaman azyp, zaŋ tozyp jaman bolar.
Qaraǧaidyŋ basyna şortan şyǧyp,
Balalardyŋ ömırı tamam bolar, – dep hanǧa aitqan boljau sözınde bolaşaqta Resei imperiiasynyŋ otarlau saiasatyn şortan beinesı arqyly meŋzeitını bar. Būl qasıretten qūtyludyŋ joly jaŋa qonys ızdep, öz tanymyndaǧy Jidelı-Baisyn qonysyn Jelmaiasyna mınıp ızdeitın armany jäi qiial emes, şyndyqtyŋ özınen, iaǧni bodandyq lebın sezınuden tuǧan saryn edı.
Asanqaiǧy abyzdyŋ dästürın jalǧastyruşy Abylai han zamanynyŋ abyzy dep Būqar jyraudy aita alamyz. Būqar jyrau Abylai hannyŋ aqylgöiı, ärı körıpkel sūŋǧyla bılıktı, öleŋdı öner tūtynǧan jyrau ataluy – tarihi şyndyq. Asanqaiǧynyŋ äz Jänıbek hanǧa aitqan körıpkeldık maǧynadaǧy jūmbaǧy:
Tıl alsaŋ, ızdep qonys kör,
Jelmaia mınıp jer şalam
Tapqan jerge el köşır…
Äi, Jänıbek, oilansaŋ,
Qily, qily zaman bolmai ma?
Suda jüzgen aq şortan,
Qaraǧai basyn şalmai ma?
Mūny nege bılmeisıŋ…
dep Asanqaiǧynyŋ körıpkeldıkpen boljap aitqan jūmbaǧynyŋ şeşuın Būqar jyraudan sūraǧanda, Abylaiǧa bylaişa joryp taratyp jetkızetını bar:
Han Abylai, Abylai…
Qaraǧai sudan qaşyqtap
Şölge bıtken bır daraq.
Şortan – şölge şydamsyz,
Balyqtan şyqqan bır qaraq,
Oilama şortan ūşpas dep.
Künbatystan bır dūşpan
Aqyry şyǧar sol tūstan.
Jaiaulap keler jūrtyŋa!
Jaǧaly şekpen kigızıp,
Baldy mai jaǧar mūrtyŋa.
Jebırlerge jem berıp,
El qamyn aitqan jaqsyny
Söiletpei ūrar ūrtyna.
Bauyzdamai ışer qanyŋdy,
Öltırmei alar janyŋdy,
Qaǧazǧa jazar malyŋdy,
Esepke salar baryŋdy,
Elıŋdı alar qolyŋnan,
Äsker qylar ūlyŋnan!
Būl aitqanym, Abylai,
Bolmai qoimas artynan, –
dep köregendıkpen tolǧai söilegen öleŋ joldarynda tübınde Resei tarapynan otarşyldyqtyŋ bodandyq qamyty moiynǧa ılınerın meŋzep otyr.
Abylaidyŋ abyzy Būqar jyraudan keiın, handyq bilıktıŋ zamany ötıp, el bileu jüiesı otarşyldyq qalypqa tüsken soŋ-aq qasietı bar, aqylgöi önerpaz, aldyn boljai alar körıpkel abyzdar bolsa da, zamany özgerıp öz biıgıne örlei almai qaiǧyly oiǧa tūnşyǧyp armanda ketken daryndar da ömırden ötıp jatty. Osy qūbylysty eskere otyryp Abai «Ol kezde şala-pūla hat tanyǧan kısısı bolsa – ony «abyz» deidı eken. Ol «abyz» demek äuelde şaman dınındegılerdıŋ öz moldasyna qoiatyn aty eken» (Abai. Almaty, 1995, 2 tom, 222 bet), – dep oi jügırtuı arqyly abyzdyŋ köne bolmysy özgerıp, uaqytyna qarai evenkı tılındegı elergen, delebesı qozǧan şaman degen deŋgeige şeiın tüsıp ketken qalypty aŋǧartady.
Al, Resei patşalyǧy men Keŋestık zamanda abyz ataulynyŋ şyǧu mümkındıgı bolmaǧany kımge de bolsa anyq edı. Şäkärım qoldan bilık ketken Resei bodandyǧy zamanynda «El ǧaiyptan habar alyp, bolaşaqty boljaityn» dep tabynatyn aqyldy, oişyl, adal qariia Abyz bolǧan» (540 bet. 2 tom, 2007 jyl. Almaty), — dep körsetetını bar. «Eŋlık-Kebek» dastanynda Nysan abyz Kebektıŋ taǧdyryn boljap:
Ajalyŋ biık qabaq sūrlau qyzdan,
dep körıpkeldıgın bıldırdı. Şäkärımnıŋ aituynşa Nysan abyz:
Ol kezde balger bolǧan Nysan abyz,
Şyn däulesker baqsynyŋ özı naǧyz.
Jyny aita ma, kım bılsın, şyny aita ma,
Aitqany keledı dep qylady aŋyz. (Sonda 376 bet)
dep abyzdyŋ bodandyqqa tüsken elınıŋ kezındegı qyzmetı memlekettık deŋgeiden tömen tüsıp, ırı ru, taipa ömırındegı qalpyn suretteitını bar. M. Äuezov te «Eŋlık-Kebek» pesasynda Nysan abyz tobyqty ruynyŋ körıpkel, qobyzyn sarnatqan abyz retınde suretteledı.
Arabtar Tūranǧa VIII ǧ. ǧana aiaq basty emes pe? Abyz arab sözı emes, köne türık sözı. Etimologiiasy zerttelmeuı sebeptı, maǧynasy aşylmai keledı.
Bıraq täuelsızdık zaman jelı altyn kürek jeldei maŋdaiymyzdy jelpi soqqan tūsta gazet-jurnal betterı men kögıldır ekranda ataǧy şyqqan aqyn-jazuşy, ǧalymdardy pälenşe abyz, tügenşe abyz dep jamyratyp jatyrmyz. Bıraq bızdıŋ üstırt tüsıp jatqan būl maǧynasy auysqan jasampaz abyzdarymyz dästürlı abyzǧa müldem ūqsamasa da söz maǧynasyn būzyp «abyzdap» jatuymyzǧa jol bolsyn?
Bükıl qazaq baspasözı parsylardyŋ äşkereleimın, masqaralaimyn degen «paş» sözın terıs qoldanyp, ony maqtan etu, madaqtau maǧynasynda qoldanysqa tüsırıp jıberdı. Är söz qoldanysyn ülgı tūtatyn «Egemen Qazaqstan» gazetı osy «paş» sözınıŋ tūtqynynan şyǧa almai-aq qoidy. Qasterlı ata sözımız «abyz» sözın de osy «paş» sözı siiaqty maǧynasyn būzǧan qalpynda qoldana bastadyq.
Ötken tarihymyzǧa nazar salyp, dästürlı el bileu jüiesınen tuyndaityn lauazymdyq qyzmet satylary qalyptasyp, zaman özgerıp, täuelsız memleket retınde älemge tanylyp jatqan zamanda eldıŋ dünietanymy men ruhani älemın bırtūtas ruhani bırlıkke keltıruge ūiytqy bolatyn bügıngı täuelsızdık zamanymyzdyŋ abyzyn ızdeudemız. Älem tanyǧan köregen prezidentımız bar. Onyŋ premer ministrı bastaǧan lauazymdy oryndarǧa taǧaiyndaǧan ondaǧan ministrlerı bar. Solardyŋ bırı – köne zamandaǧy üisın memleketındegıdei erekşe män berıp taǧaiyndalatyn resmi lauazymdy abyzdyq dästürdı jalǧastyratyn qajettılık tuyp-aq tūr.
Keŋestık zamanda KPSS OK-nıŋ ideologiialyq hatşysy saiasi biuronyŋ beldı müşesı retınde sanalyp, kommunistık müddesı tūrǧysynan ol bükıl Odaq halqynyŋ dünietanymy men közqarasyn bırtūtas, bır qalypta qalyptasuyn qalt jıbermei qadaǧalap otyratyn. Bıraq ol hatşynyŋ boiynan körıpkeldık aldyn boljai alatyn köregendıktı körgen emespız. Tek saiasi-ideologiialyq joldan auytqymaudy sauysqannan da saqtyqpen qadaǧalaityn qatygezdık bolmysynan ziialy atauly seskenetının Ş. Aitmatovtyŋ «Kassandra taŋbasy» romanynda keŋınen surettep, oi tanymy jaǧynan bır standartqa tüsken mäŋgırt ūrpaq qalyptastyruǧa jan sala kırısken sekseuıldei sıresken Suslov obrazyn körsetuı KPSS OK ūstanǧan qūpiia syrdy aşqandai sezımge oraltatyny bar.
Täuelsız Respublikamyzdyŋ senımdı bolaşaǧy üşın bilık satysynda abyzdyŋ jauapty qyzmettın atqarar körıpkel, tūla boiyn öner qūdyretı bilegen ūlttyq ideologiianyŋ körıgın jaǧatyn abyzdyq lauazymnyŋ orny kün ötken saiyn sezılude. Öitkenı köp diasparaly halqymyzdyŋ dünie tanymy qyryq qyrau körpedei şūbarala qalypqa tüsıp barady. Osy arada b.z.b. VI-V ǧasyrda ötken parsy patşasy Dariidıŋ (b.z.b., 522-486 j) jartasqa jazdyrǧan «Baiandy memleket bolu üşın halyqtyŋ bır tılde, bır dınde boluyn qamtamasyz etu qajet», – dep körgendıkpen aitqan ösietı däl bızge arnalyp aitylǧandai estıletını bar. Ūlttyq dılımız, tılımız, dınımız bırtūtas monolittık qalyptan auytqyp, qazaqtyŋ qūraq körpesındei qyryq qūrau alabajaq bolyp jatuy – asa qauıptı qūbylys. Oǧan samarqaulyqpen qarau – qylmys, jai qylmys emes memlekettık qylmys. Olai bolsa osy osal jerımızdı tüzetıp, qoǧamdyq sanamyzdy süttei ūiytatyn memlekettık deŋgeidegı ideolog-abyz qajet bolyp-aq tūr!
(«Jas qazaq» gazetı, №21, 29.05.2009)
