- Asanälı aǧa, sız jas kezıŋızden bastap synnyŋ ötınde jürdıŋız. «Şäken Aimanovtyŋ küieubalasy» degen ataudyŋ özı köp jaittan şekteluge mäjbürlegen şyǧar...
- Az qazaqty ǧana emes, adamzatty bır-bırınen bölıp-jaru Şäkennıŋ tabiǧatyna jat bolatyn. Ol tabiǧatta sirek kezdesetın som altyn edı. Künı bügınge deiın özımdı onyŋ şäkırtı sezınemın. Qinalǧan, kıbırtıktep qalǧan sätte aruaǧymen syrlacamyn. Bırazyna jauap alǧandai bolamyn.
- Şäken aǧa keiın bır äŋgımesınde «Menıŋ eŋ basty jaŋalyǧym - Asanälı» deptı. Al keşegı Saǧi Äşımovtıŋ tölqūjaty Şoqan Uälihanov rölı boldy. Sız Saǧidy Şäken atamyz tärızdı menıŋ jaŋalyǧym der me edıŋız?..
- Mümkın. Öner adamynyŋ tabysy ömırımen ölşenbeidı. Mümkın, Saǧi menıŋ aşqan jaŋalyǧym boluy da mümkın. Onyŋ kinoǧa keluı de tosyn qūbylys boldy. Şoqandy tüsırmek bolyp, kasting jariialaǧanbyz. Ümıtkerlerdıŋ bırde-bırı oidan şyqpai, bıraz uaqyt jürıp aldyq. Özım syilaityn Säbira Maiqanovanyŋ «Alystan ızdeme. Saǧi tūr ǧoi. Türı kelıp tūr Şoqanǧa» degen sözıne män bergen joqpyn. Sözden qoryqtym. Bırde operatorlar menıŋ joqtyǧymdy paidalanyp, Saǧidy daiyndapty. Aŋdap qarasam, mūrty qiylyp, Şoqannyŋ özınen aumai qalypty. Ortalyq Komitet te Saǧiǧa toqtady. Bar bolǧany 16 jasta general-gubernatordyŋ adiutanty bolǧan, Dostoevskiimen dos bolǧan Şoqandy somdau - Saǧiǧa da oŋai tüspedı.
- «Şoqan Uälihanov» Memlekettık syilyqqa ūsynyldy. Bıraq osy tūsta «äkelı-balaly Äşımovter özderın-özderı ūsynyp jatyr» degen äŋgımeler şyqty.
- «Şoqandy» tüsıru kezınde akter mäselesı köp oilandyrdy, men olarǧa tüsınıstıkpen qarauǧa tyrystym. Jaqsy aktermen serıktes boludyŋ özı - baqyt. Rejisserdıŋ aitqanyna ärkez bas şūlǧi beretın akter şahmat oiynyndaǧy peşkamen teŋ. Akter öz rölınıŋ avtory bolmai, keiıpker jasauy mümkın emes. Akterge taǧylar mın de, aitylar syn da köp, önerpaz bolyp ǧūmyr keşu oŋai emes.Film tüsırıp bolǧannan keiıngı kezder esıme tüsse - keudem örtenıp ketkendei bolady. Ortalyq Komitettegıler «Ekı Äşımovtı ūsyna almaimyz» dep talap qoidy. Ras, «Şoqan» ūsynylǧan eken, basty keiıpkerdı somdaǧan Saǧiǧa nege berılmeidı? Qoiuşy rejisser retınde maǧan da berıluı kerek. Bıraq men özımdı syzdyryp tastadym. Saǧiyma söz kelmesın dedım.Sodan keiın de bıraz rölderge tüstı. Bıraq halqynyŋ zerdesınde Şoqan bolyp taŋbalanyp qaldy ǧoi. Ekeuınıŋ taǧdyry da ūqsas. Keide maǧan Saǧidyŋ Şoqandy oinauy - taǧdyrdyŋ qalauy tärızdı äser etedı. Şoqannyŋ kelbetı arǧy atasy Abylaiǧa köbırek ūqsasa, men ūzaq ǧūmyr keşıp, 94 jasynda dünieden ötken Şyŋǧys törege ūqsaidy ekenmın. Soǧan qaraǧanda kinodaǧy taǧdyr adamnyŋ ömırıne de äser etedı eken.
- Tıptı Bekejandy da jaqsy köresız be?
- Men Bekejannan jüregı bar, ädemı qyzdy berılıp süie bıletın, elın qorǧai alatyn bılegı bar, oily, mınezdı dala rysary beinesın jasadym. Äzırge onyŋ Qazaqstandaǧy jalǧyz qorǧauşysy, advokaty - menmın. Qorǧaimyn. Ony jaǧymsyz emes, kerısınşe, jaǧymdy keiıpker etıp, ömırge jaqyndatyp körsetuge tyrystym. Bälenıŋ bärı qyzǧanyştan tuady ǧoi, qandai qazaqqa da namys qymbat, namysyna tigen soŋ, ol da et pen jürektıŋ iesı.Bır joly Fransiiadaǧy «Qyz Jıbektıŋ» körsetılımınde fransuz bikeşterınıŋ «anau Qyz Jıbektıŋ özı aqyly azdau boluy kerek, äitpese ǧaşyq boluǧa Tölegen emes, Bekejan laiyq» degenderı bar. Olardyŋ közqarastary, tüsınıkterı basqaşa ǧoi, bızdıŋ eposymyzdy qaidan bılsın?!
- Akter üşın röldıŋ ülken-kışısı bolmaidy deidı. Sız kinoda da, teatrda da bas keiıpkerdıŋ obrazyn somdadyŋyz, būl kezdeisoqtyq emes şyǧar?
- Demek, basty rölderdıŋ bärı maǧan laiyq bolǧany da. «Qyz Jıbek», «Atamannyŋ aqyrynan» keiın körermenımdı joǧaltyp nemese «ökpeletıp» alǧym kelmeidı. «Otyzyŋda orda būzbasaŋ, qyrqyŋda qamal almaisyŋ» deidı ǧoi, osy küngı jetıstık pen jemıstıŋ bärı menıŋ sol 30 ben 40-tyŋ arasynda ıstegen jūmystarymnyŋ nätijesı.
- Bızdıŋ qazaq tūlǧadan kende emes. Qazır olardyŋ qatary seldırep barady. Keide qorqynyş bileidı. Solardyŋ közı ketse qazaq kımdı tūlǧa dep tanidy? Kımder tūlǧa bolady? Saiasattyŋ salqyny tūlǧa degen ūǧymdy tym alasartyp alǧan joq pa?
- Qazır qatarymyz azaiyp qaldy Raiymbek Seiıtmetov pen Änuar Moldabekov, Nūrmūhan Jantörinder barda qandai edık? Özımdı tasqa salsa da mūqalmaityndai sezınuşı edım. Qazır dostarymnyŋ bärı tastap kettı. Asyǧyp kettı. Soŋǧy bırer jylda Aqseleu, Qadyr, Tūmanbailardan da köz jazyp qaldym. Äbdıjämıl aǧam da öz älemınde tūnşyǧyp qaldy. Onyŋ da dauysy şyǧa bermeidı. Qazır men solardyŋ amanaty tärızdı sezınemın özımdı. İä, tırşılıkte talailarmen ūzaq jyldar sahnada teatrdyŋ qyzyǧy men şyjyǧyn bırge kördık. Endı bıreulermen ömır jolynda tabysqan jan dostar edık, al endı bırazy öner jolynda özımız qadır tūtyp, qasterlegen tūlǧalar bolatyn. Mūhtar Äuezov, Ǧabit Müsırepov, Ǧabiden Mūstafin, Säbit Mūqanov syndy asqaraly jazuşylar teatrdan bır sät qol üzıp körmegen naǧyz tūlǧalar. Olar - özderıne deiıngı ūltym dep ötken Alaş azamattarynyŋ jalǧasy. Özımızben qatar jürgende qandai tūlǧa bolsa da «e, sony qoişy» deimız. Talai ūly tūlǧalardy mensınbedık qoi kezınde. Halyqtyŋ talǧamy, uaqyttyŋ süzgısı şyn asyldy asyqpai taŋdaidy eken.
- Al qazır, qazaq kinosy bızdı älemge qai qyrynan tanytyp jür? Ol ideologiia qūralyna ainala aldy ma?
- Qazaqstannyŋ syrt elderdegı imidjın qalyptastyratyn - qazaq kinosy. Amerikany alpauyt elderdıŋ qataryna qosuǧa jol aşqan onyŋ kinosy. Özbekstan öz elın kino tılımen jarnamalai bastady. Oǧan sener bolsaq, Orta Aziiada Özbekstannan artyq jūmaq joq. Al bızde mädeniet jaŋalyqtary - aua raiy biurosynyŋ aldynda bır ekı sekundtyq aqparatpen şekteledı. Qazaqtyŋ mädeni qory qandai jaŋalyqtarmen tolysyp jatyr degen saualdyŋ jauaby aspanda ılınıp tūrǧanyna jiyrma jyl boldy. Bız mädeniet, ruhaniiat mäselesın tabaldyryqqa tastadyq.
- Sız kıtaptaryŋyzda Saǧi men Mädidı erkelete almadym, ınım, bauyrym tärızdı qaradym deisız. Al kışkentai Asanälı qalai ösıp kele jatyr?
- Men onyŋ artist bolǧanyn qalamaimyn. Al mamasy keibır keiıpkerlerımnıŋ sözın jatqa aitady deidı.
–Bolaşaqtyŋ enşısıne qaldyrǧan dünielerıŋız bar körınedı.
- Solai bolǧany. Jügı auyr bolǧandyqtan keleşektıŋ enşısıne qaldyrdym. Keiın menı ızdegender bolsa, oilarymnyŋ mäiegın sol kıtaptan kıtaptan tabady dep ümıttenemın. Onda qazır aituǧa bolmaityn, eşbır iırımge könbeitın oqşau oilarym baiandalady.
- Sızdıŋ şyǧarmalaryŋyz turaly köpşılıktıŋ pıkırı oŋ. Jazuşylar arasynda «Asanälınıŋ aforizmderı» degen paida boldy.
– Qazır jazuşylarmen köbırek kezdesemın. «Qazaqta synyqtan basqanyŋ bärı jūǧady» degen söz bar. Qadırbek 60 jasqa tolǧanda «Ūrymen joldas bolsaŋ, ūry bolasyŋ, jazuşymen joldas bolsaŋ, jazuşy bolasyŋ » degenmın.
- Qazaqstandyq kinoindustriiada qomaqty qalamaqy alu mümkın be?
- Körşı Reseimen salystyrǧanda jaǧdai mäz emes. Mysaly, «Qyz Jıbek» pen «Atamannyŋ aqyry» bır jylda şyqty. Qalamaqysy da onşalyqty qomaqty bolǧan joq. Al endı gollivudtyq akterlerge qaraŋyz. Sauatsyz triuk jasaǧan bozbalalarynyŋ özı milliondardy qaltasyna basyp kettı. Al Gollivud degen ne? Būl öner emes, qyryq ūlttan jiylǧan akterlerdıŋ şoǧyry, ädemı jasalǧan gül destesı. Ol tek amerikalyq armanǧa ǧana baǧynady. Būl milliondap qarjy qūiylǧan, sonyŋ tabysy eselenıp qaityp jatqan biznes-joba, AQŞ-tyŋ qyryq qūraq mädenietın älemge jarnamalap jatqan ideologiialyq qaru. Onyŋ avtorlary közdegen maqsatyna jettı. Al otandyq kinematograftarda prokat mäselesı künı bügınge deiın şeşılgen joq. Men jürgen jerımde kinoǧa baryŋdar deimın. Bızdıŋ qoǧam kinoteatrdy emes, DVD-ny qalaidy. Bıraq televizor kinonyŋ «duşasyn» jetkıze almaidy. Memlekettıŋ kinoǧa degen közqarasy özgermese, osylai bolyp qala bere me dep qorqamyn.
Rauan ILİIаSOV
«Adyrna» ūlttyq portaly
