( Qordaidaǧy qaqtyǧys)
Qazaq qaşannan el basyna kün tuǧanda jūmyla jūdyryqtai bır tudyŋ astyna bırıge bılgen ūly halyq. Ejelden qazaq qonaǧyn törge şyǧarsa da töbesıne şyǧarmaǧan. Jer betınde ruhy ör,tänı bekem qaisar bır ūlt bolsa ol qazaq dep bılsın. İia, Qazaqstan köpūltty memleket. Bıraq osy ūly dalada ejelden berı ömır sürıp kele jatqan ata -babalarymyz, tuǧan jerdıŋ ärbır oi-şūqyry üşın qanyn tögıp, janyn qiǧan. Osynşam keŋ baitaq jerdı jaularynan qorǧap, dın aman-saqtap alyp qalyp bügıngı ūrpaqqa tabys etken sol batyr da bahadür babalarymyzdyŋ aldynda taǧzym etuımız kerek. Qazaqstanǧa aldymen reseiden sonau 1914 jyldary jer qonystanuşylar kelıp kırdı. Sodan keiın, 1945 jyldara mälımet boiynşa 2mln 464 myŋ adam deportasiialanu arqyly kelıp kırgen. Ūly Otan soǧysy aiaqtalǧan kezderı köşıp keluşıler tasqyny eselei tüsken. Mysaly, keibır derekter boiynşa 1897 jyly qazaqtyŋ sany 85% bolsa,1962 jyldary būl san 29% paiyzǧa azaiǧan eken.
Sonau soǧys bastalǧan jyldary Reseidıŋ Edıl jaǧalauynan 360 myŋ nemıster köşılırıp alyp kelıp, sol ata-babamyzdyŋ jerıne nemıster avtonomiiasyn qūrmaqşy bolǧanda namysşyl qazaq elı atqa qonyp, eldıŋ tūtastyǧyn saqtap alyp qalǧan eken. Mıne, būl keşegı küngı tarih. Qazaq eşbır ūltqa zorlyq-zombylyq jasamaǧan beibıt jatqan halyq. Qaz dauysty Qazybek bidıŋ qalmaq qoŋtaişysyna aitqany : «Bız qazaq degen özıŋızdei mal baqqan elmız,eşkımge soqtyqpai jai jatqan elmız. Elımızden qūt- bereke qaşpasyn dep, jerımızdıŋ şetınen jau baspasyn dep, naizamyzǧa ükı taqqan elmız. Eşbır dūşpan basynbaǧan elımız, basymyzdan söz asyrmaǧan elmız. Dosymyzdy saqtai bılgen elmız, däm-tūzymyzdy aqtai bılgen elmız. Asqaqtaǧan han bolsa, han ordasyna taptai bılgen elmız. Atadan ūl tusa, qūl bolyp tumaidy, anadan qyz tusa küŋ bolamyn dep tumaidy. Ūl men qyzdy qamatyp otyra almaityn elmız. Sen qalmaq bolsaŋ, bız qazaq qarpysqaly kelgenbız, sen temır bolsaŋ, men kömır-erıtkelı kelgenbız. Qazaq , qalmaq balasy tabysqaly kelgenbız. Maǧan tanys saǧan jat jerde tanysqaly kelgenbız. Tabysuǧa könbeseŋ, şabysqaly kelgenbız. Sen qabylan da men arystan, alysqaly kelgenbız. Jaŋa üiretken jas tūlparmyn-jarysqaly kelgebız, tūtqyr sary jelımmın-jabysqaly kelgenbız. Bıtıser bolsaŋyŋz jöndep bıtımıŋızdı aityŋyz, ne ūrystan jerıŋızdı aityŋyz-degen eken. Aibyndy qazaq elı közınıŋ jasymen boiynan aqqan qanymen tarih betterıne jazdy.
Qazaqstanda bügın tūryp jatqan 100 den asa ūlt pen ūlystyŋ qazaq halqyna sırä ökpesı joq şyǧar. Bır ūltty kemsıtıp, bır ūltty kemıtkenının esıtıgen emespız. Köşıp kelgen-auyp kelgen qanşama etnos ökılderın bauyryna basyp, soŋǧy dämın aldyna jaiǧandyǧyn jaqsy bılemız. Özderı aş qalsa da qonaǧynynyŋ toq jatqanyny tıleitın qairan qazaq osyndai. Qazaqtyŋ osynşama meiırımdılıgın, märttıgın, ülken adamgerşılıgın, keibır ūlt ökılderı asqandyqtan, toiynǧandyqtan öz paidalaryna qoldanyp zūlymdyq äreket jasaityndar joq emes. Mıne bügınde, sol qazaqtyŋ keŋpeiıldılıgı, asqan qonaqjailylyǧy özıne kesırın tigızıp jatqan sekıldı. Qaşannan qonaǧyn qūdaidai syilaityn qazaq jūrty eşqaşanda özge ūlttyŋ jaǧasynan alyp soqtyqqan el emes. Alaida keiıngı jyldardaǧy el ışındegı ūltaralyq jaǧdailar köŋılge küptı oi äkeledı. Mūndai jaǧdailarǧa el bolyp toqtatyp, yntymaq, bırılıkke şaqyrudyŋ maŋyzy zor.
El ışınde ūlt aralyq dürbeleŋder tua qalsa, qaşanda būǧyp qalmai şauyp jetıp baratyn ol jeltoqsan oqiǧasyna qatysşuy qairatkerler ekenının esten şyǧarmaimyz. Syndarly sätte, sen timeseŋ men time dep jatyp aludy ülken qatelık dep bıletın Patriottyq qozǧalys «Jeltoqsan Aqiqaty» respublikalyq bırlestıgı qoǧamynyŋ qairatty, qaisar batyrlary qazaq elıne eşkımnıŋ basynyp, tösteuıne jol bermeitın ūlttyŋ janaşyrlary.
Öitkenı olar, 1986 jyly kommunistık rejimge qarsy tūryp, alaŋdaǧy qantögıste erlık körsetıp, qandy oqiǧany basynan keşırgen qazaq jıgıtterı. Maǧjan Jūmabaiūly aitqandai, arystandai aibatty, jolbarystai qairatty, qazaqtyŋ batyrlary. Jaqynda Qordaida bolǧan qaqtyǧysty estıgen boida elımızdegı Patriottyq qozǧalys «Jeltoqsan Aqiqaty» respublikalyq bırelstıgı qoǧamynyŋ töraǧasy Bolat Qūrymbaev pen müşelerı Ermek Aituarov, Erbol Qydybaev , Mūrat Malaevtar ūltjandy azamattar Jambyl oblysy Qordaidaǧy dungendermen qazaq bauyrlamyzdyŋ arasyndaǧy qaqtyǧys bolǧan eldı-mekenge baryp qaitty. Masanşy, Sortöbe, Auqatty auyldarynda oryn alǧan jappai qaqtyǧystyŋ zardabynan öz közderımen körıp, jergılıktı tūrǧyndardyŋ oqiǧaǧa qatysty oi-pıkırlerın tyŋdap qaitqan jeltoqsan qaharmandarynyŋ öz tüigenderı bar edı. Patriottyq qozǧalys «Jeltoqsan Aqiqaty»- » respublikalyq bırelstıgı qoǧamynyŋ müşelerı sapar barysynda Qordai audany äkımşılıgı men Qarakemer auylynyŋ tūrǧyndarymen kezdesıp mäselenıŋ män-jaiyn bılıp, jergılıktı el-jūrtty sabyrǧa şaqyrdy. Atalǧan jaǧdai bilek jäne qūqyqtyq organdary tarapynan ūltaralyq qatynas mäselesınde jıberılgen qatelıkter bar ekenın anyqtady. Mysaly, elımızdegı barlyq diasporalardyŋ memlekettık tıl-qazaq tılın megermeuı jäne olarǧa ondai talaptyŋ qoiylmauy –diasporalardyŋ memlekettıŋ negızın qūruşy qazaq ūltynyŋ ūlttyq mınezı men qūndylyqtaryn jete bılmeuıne, sonyŋ nätijesınde-özara syilastyqtyŋ bolmauyna ūştasatanyn anyq körsetıp berdı. Būl memlekettegı, äsırese ideologiialyq saladaǧy jūmystardyŋ älsız, tıpten müldem joq ekendıgınıŋ belgısı. Bolaşaqta mündai oqiǧa qaitalanbas üşın şoǧyrlana ornalasqan diasporalar arasynda qazaq mädenietı men önerın, onyŋ salt-dästürın därıpteitın ıs-şaralardy meilınşe köbeitu qajet syŋaily.
Qazaqta "Aralaspasaŋ jat bolarsyŋ" -degen söz osyǧan kelıp saiady. Endıgı kezekte būl ıs-şaralarǧa öner adamdary men jazuşylardy, änşıler men aqyndardy t.b qairatkerlerdı köbırek arlastyru qajet siiaqty. Sonymen bırge, qoǧamdyq ūiymdar da osyndai şilenısken jaǧdaidy köre otyryp, bei-jai qalmai belsene aralsulary tiıs. Jeltoqsandyqtar būl mäselenı qoǧamdyq ūiym retınde nazarda ūstaimyz dep şeşıtı. "Bırlık qaida barasyŋ dese-yntymaqqa baramyn,"- degen eken. El bırlıgı-yntymaqta. Qazaqstan täuelsız memleket. Onyŋ täuelsızıdıgıne qauıp töndıretın kez kelgen oqiǧalar men mälımdemelerge jol joq. Ärkım egemende Qazaqstan zaŋyn qūrmetteuı kerek, zaŋdy oryndauy kerek. Patriottyq qozǧalys «Jeltoqsan Aqiqaty» respublikalyq bırlestıgı qoǧamynyŋ būl sapardan köŋılge tüiıp qaitqandaǧy qortyndy şeşemı osy.. "Ūrys yrysty qaşyrar, yntymaq halyqty asyrar" –degen dana halqymyz, endeşe yntymaǧyz berık bolsyn aǧaiyn.
Aqyn ORDABAIŪLY
"Adyrna" ūlttyq portaly
