Biyl elımızden köşken 45,2 myŋ halyqtyŋ 40,9 myŋy, iaǧni 90%-y TMD elderın taŋdaǧan. Al qalǧan 10 paiyz, naqtyraq aitsaq, 4,3 myŋ adam basqa elderge köşıp ketken körınedı. Aşyǧyn aitqanda, şet elge köşıp jatqan halyqtyŋ basym köpşılıgı memlekettık tıldı meŋgermegen. Al separatistık közqarastaǧy azamattyŋ elde qalǧany jön be, joq älde öz otanyna köşkenı dūrys pa?
Bır qyzyǧy, orys tıldı BAQ «Qazaqstannan jappai qazaq köşıp jatyr» dep baibalam salyp jatyr. Şyn mänısınde, şet elge ketıp jatqan qazaqtardyŋ üles salmaǧy 5 paiyzdan (2,2 myŋ adam) aspaidy.
Ärine orys tıldı BAQ-nyŋ «Qazaqstannan jappai qazaq köşıp jatyr» dep baibalam saluy belgılı jäit. Alaida keibır ziialy qauym ökılderınıŋ «Tıptı elden slaviandar da köşpesın» degen oiyn tüsınbeimın.
Bırınşıden, ärbır azamat özınıŋ qalaǧan elıne baryp tūruǧa qūqyly. Sondyqtan da şet elge köşıp jatqan orystardyŋ qūqyǧyn aiaq asty etpeuımız kerek. Onyŋ üstıne, Qazaqstan demokratiialy memleket bolǧannan keiın azamattardyŋ öz taŋdauy qataŋ saqtaluy kerek.
Ekınşıden, elımızdegı diasporlardyŋ basym köpşılıgı memlekettık tıldı meŋgermegen. Özge ūlt ökılderın aitpaǧanda özımızdıŋ qazaqtarymyzdyŋ özı ana tılın bılmeidı. Al Karl Marks «Özı tūryp jatqan memlekettıŋ tılın ne aqymaq, ne qonaq, ne basqynşy bılmeuı mümkın» dep tekten-tek aitpaǧan.
Qazaq elın meken etıp jatqan özge ūlt ökılderı Karl Marks aitqan qai topqa jatady? Elımızdegı diasporalardy «aqymaq» dep aita almaisyŋ. Öitkenı olardyŋ ışınde joǧary bılım alyp, tıptı aǧylşyn tılın üirenıp jatqan azamattar barşylyq.
Sondai-aq Qazaqstanda tūryp jatqan azamattardy qonaq nemese qonaq emes dep te atai almaiyŋ. Qonaq deiın deseŋ osynda käsıbın döŋgeletıp jap-jaqsy tūryp jatyr, al qonaq emes deiın deseŋ elımızden köş toqtamai tūr.
Būdan bölek, Karl Marks aitqandai «Özı tūryp jatqan memlekettıŋ tılın bılmegen» azamattardy «basqynşy» dep te kesıp aita almaimyz. Alaida separatistık közqarasta bolmasa 30 jylda memlekettık tıldı üirenıp alar edı ǧoi degen zaŋdy sūraq tuyndaidy.
Belgılı saiasattanuşy Äzımbai Ǧali «orys tıldı BAQ jazyp jatqandai Qazaqstan özge ūlt ökılderıne qysym körsetıp jatqan joq» degen pıkırde. Qaita elımız diasporalardyŋ elde emın-erkın tūruyna qolaily jaǧdai jasap otyr.
«Qazaqstannan Reseige köş 1970 jyldary bastaldy. Ol kezde orysqa qysym jasamaq tūrmaq, öz-özımızdı dūrystap qorǧai almai jürgen bolatynbyz. Negızı oiy būzyq azamattar 1990 jyldary öz taŋdauyn jasap, üdere köşıp kettı. Al bügınde köş būrynǧymen salystyrǧanda äldeqaida saiabyrsyp qaldy. Qazırgı taŋda elımızdegı orystardyŋ üles salmaǧy 18-19 paiyzdyŋ kölemınde. Orystardyŋ üles salmaǧy köşu jäne qart adamdardyŋ qaitys boluynnan jyldan jylǧa azaiyp jatyr. Sebebı jastar elden köşıp, olardyŋ qart äke-şeşesı elde qaldy. Negızı ūlttyq qauıpsızdık tūrǧysynan alǧanda oiy būzyq azamattardyŋ elden köşkenı jön. Öitkenı Qostanai men Soltüstık Qazaqstan oblystarynda qazaqtardyŋ üles salmaǧy öte az. Alaida Kreml Qyrym oqiǧasynan sabaq alyp, Qazaqstanǧa qauıp töndırmeuı mümkın» – deidı ol.
Statistkaǧa sensek, 2018 jyly Qazaqstannan 41,9 myŋ adam ketıp, 12,8 myŋ adam köşıp kelgen körınedı. Şet elge ketkenderdıŋ 37,7 myŋy TMD, al 4,1 myŋnan astam zalyq öşge elge qonys audarǧan. Jalpy aldaǧy uaqytta Reseige köşetınderdıŋ sany artpasa, kemımeidı. Öitkenı Resei prezidentı Vladimir Putin Federaldy jiynǧa joldauynda eldegı demografiialyq daǧdarys turaly aityp, odan şyǧu jolyn ūsyndy. Mysaly, 2020 jyldan bastap memleket düniege bırınşı bala kelgende 2 841 697 teŋge (466 617 rubl), ekı balasy bar otbasyǧa jalpy 3 755 197 teŋge (616 617 rubl) berıledı. Būl elımızdegı analarǧa berıletın aqşadan 28 ese artyq. Demek aldaǧy uaqytta Reseige köşetın halyqtyŋ qarasy äldeqaida joǧary bolmaq.
Serık Joldasbai,
"Adyrna" ūlttyq portaly
