Bıyl elimizden kóshken 45,2 myń halyqtyń 40,9 myńy, ıaǵnı 90%-y TMD elderin tańdaǵan. Al qalǵan 10 paıyz, naqtyraq aıtsaq, 4,3 myń adam basqa elderge kóship ketken kórinedi. Ashyǵyn aıtqanda, shet elge kóship jatqan halyqtyń basym kópshiligi memlekettik tildi meńgermegen. Al separatıstik kózqarastaǵy azamattyń elde qalǵany jón be, joq álde óz otanyna kóshkeni durys pa?
Bir qyzyǵy, orys tildi BAQ «Qazaqstannan jappaı qazaq kóship jatyr» dep baıbalam salyp jatyr. Shyn mánisinde, shet elge ketip jatqan qazaqtardyń úles salmaǵy 5 paıyzdan (2,2 myń adam) aspaıdy.
Árıne orys tildi BAQ-nyń «Qazaqstannan jappaı qazaq kóship jatyr» dep baıbalam salýy belgili jáıt. Alaıda keıbir zııaly qaýym ókilderiniń «Tipti elden slavıandar da kóshpesin» degen oıyn túsinbeımin.
Birinshiden, árbir azamat óziniń qalaǵan eline baryp turýǵa quqyly. Sondyqtan da shet elge kóship jatqan orystardyń quqyǵyn aıaq asty etpeýimiz kerek. Onyń ústine, Qazaqstan demokratııaly memleket bolǵannan keıin azamattardyń óz tańdaýy qatań saqtalýy kerek.
Ekinshiden, elimizdegi dıasporlardyń basym kópshiligi memlekettik tildi meńgermegen. Ózge ult ókilderin aıtpaǵanda ózimizdiń qazaqtarymyzdyń ózi ana tilin bilmeıdi. Al Karl Marks «Ózi turyp jatqan memlekettiń tilin ne aqymaq, ne qonaq, ne basqynshy bilmeýi múmkin» dep tekten-tek aıtpaǵan.
Qazaq elin meken etip jatqan ózge ult ókilderi Karl Marks aıtqan qaı topqa jatady? Elimizdegi dıasporalardy «aqymaq» dep aıta almaısyń. Óıtkeni olardyń ishinde joǵary bilim alyp, tipti aǵylshyn tilin úırenip jatqan azamattar barshylyq.
Sondaı-aq Qazaqstanda turyp jatqan azamattardy qonaq nemese qonaq emes dep te ataı almaıyń. Qonaq deıin deseń osynda kásibin dóńgeletip jap-jaqsy turyp jatyr, al qonaq emes deıin deseń elimizden kósh toqtamaı tur.
Budan bólek, Karl Marks aıtqandaı «Ózi turyp jatqan memlekettiń tilin bilmegen» azamattardy «basqynshy» dep te kesip aıta almaımyz. Alaıda separatıstik kózqarasta bolmasa 30 jylda memlekettik tildi úırenip alar edi ǵoı degen zańdy suraq týyndaıdy.
Belgili saıasattanýshy Ázimbaı Ǵalı «orys tildi BAQ jazyp jatqandaı Qazaqstan ózge ult ókilderine qysym kórsetip jatqan joq» degen pikirde. Qaıta elimiz dıasporalardyń elde emin-erkin turýyna qolaıly jaǵdaı jasap otyr.
«Qazaqstannan Reseıge kósh 1970 jyldary bastaldy. Ol kezde orysqa qysym jasamaq turmaq, óz-ózimizdi durystap qorǵaı almaı júrgen bolatynbyz. Negizi oıy buzyq azamattar 1990 jyldary óz tańdaýyn jasap, údere kóship ketti. Al búginde kósh burynǵymen salystyrǵanda áldeqaıda saıabyrsyp qaldy. Qazirgi tańda elimizdegi orystardyń úles salmaǵy 18-19 paıyzdyń kóleminde. Orystardyń úles salmaǵy kóshý jáne qart adamdardyń qaıtys bolýynnan jyldan jylǵa azaıyp jatyr. Sebebi jastar elden kóship, olardyń qart áke-sheshesi elde qaldy. Negizi ulttyq qaýipsizdik turǵysynan alǵanda oıy buzyq azamattardyń elden kóshkeni jón. Óıtkeni Qostanaı men Soltústik Qazaqstan oblystarynda qazaqtardyń úles salmaǵy óte az. Alaıda Kreml Qyrym oqıǵasynan sabaq alyp, Qazaqstanǵa qaýip tóndirmeýi múmkin» – deıdi ol.
Statıstkaǵa sensek, 2018 jyly Qazaqstannan 41,9 myń adam ketip, 12,8 myń adam kóship kelgen kórinedi. Shet elge ketkenderdiń 37,7 myńy TMD, al 4,1 myńnan astam zalyq óge elge qonys aýdarǵan. Jalpy aldaǵy ýaqytta Reseıge kóshetinderdiń sany artpasa, kemimeıdi. Óıtkeni Reseı prezıdenti Vladımır Pýtın Federaldy jıynǵa joldaýynda eldegi demografııalyq daǵdarys týraly aıtyp, odan shyǵý jolyn usyndy. Mysaly, 2020 jyldan bastap memleket dúnıege birinshi bala kelgende 2 841 697 teńge (466 617 rýbl), eki balasy bar otbasyǵa jalpy 3 755 197 teńge (616 617 rýbl) beriledi. Bul elimizdegi analarǵa beriletin aqshadan 28 ese artyq. Demek aldaǵy ýaqytta Reseıge kóshetin halyqtyń qarasy áldeqaıda joǵary bolmaq.
Serik Joldasbaı,
"Adyrna" ulttyq portaly
