Ūlan ÜMITQALİEV, L.N. Gumilev atyndaǧy EŪU Arheologiia jäne etnologiia kafedrasynyŋ meŋgeruşısı, etnograf, arheolog:
Bozoq qalasy turaly alǧaşqy derektı orys ǧalymy İvan Şangin qaldyrǧan bolatyn. Keiın Altyn adam tapqan Kemel Aqyşev aǧamyz Bozoq qala jūrtyn tapqan.
Elordamyz Astana qalasynyŋ tūrǧan jerı myŋjyldyq tarihy bar oryn. Öitkenı Astananyŋ tarihy sonau erte ǧasyrlardan bastalady. Sonau 7-ǧasyrdan bastap tarihyn şejırelegen ien dalaǧa, halyq jai kele salyp ornyqpady. Būl jer myŋ jūrt kelıp, myŋ jūrt ketken jer boldy. Naqtyly tarihi jäne arheologiialyq zertteuler boiynşa būl jūrttyŋ aty – Bozoq qalasy dep ataldy.
Bozoq qalasy - bızdıŋ zertteulerımız boiynşa qola däuırınıŋ, köne tas däuırınıŋ keiıngı orta ǧasyr däuırlerınıŋ qalaşyǧy. Astana ırgesınen 17 şaqyrymy qaşyqtyqta jatqan qala Deştı Qypşaq handyǧynyŋ ordasy bolǧan. 1998 jyldan bastap, arheolog mamandar būl jerdı jıtı zertteu üstıne aldy. Alaida Astananyŋ tüp qazyǧy deuge laiyq qalaşyq älı künge deiın aşyq, eşqandai qorşausyz jatyr.
Bozoq qalasy turaly alǧaşqy derektı orys ǧalymy İvan Şangin qaldyrǧan bolatyn. Keiın altyn adam tapqan Kemel Aqyşev aǧamyz Bozoq qala jūrtyn tapqan. Arheolog ǧalym, Qorǧaljyn tas jolymen kele jatyp, oŋǧa qarai tüsıp ketetın joldy körıp, kölık jürgızuşısıne aityp, sol jerge tūraqtaǧan. Sodan Bozoqty kölınıŋ biıkteu ortasynda ornalasqan jerınen ortaǧasyrlyq qala jūrtynyŋ qaldyǧyn körgen. Kemekeŋ 10 jylǧa juyq arheologiialyq zertteu jūmystaryn jürgızıp, Saryarqa tösındegı Bozoq qalasyn qazaq tarihyna qosqan bolatyn.
Akademik Astana Almatydan Saryarqa tösıne köşkende, būl tügı joq qu dala dep, el ışınde aityla bastaǧan alyp-qaşpa äŋgımelerdı joqqa şyǧaru üşın Astananyŋ tüp-tamyry qaida jatqanyn zerdeleuge bel buǧan. Sol jolda erınbei eŋbektenıp, onyŋ ızın Kemel Aqyşev aǧamyzdyŋ şäkırtterı jalǧap, tarihi ordanyŋ qūndy jädıgerlerın, tarihi eskertkışterın topyraq astynan qaita tırılttı. Būl endı Astana qalasynyŋ tarihy tereŋde jatqandyǧynyŋ bır kuäsı.
Sondai-aq Bozoq qalasynyŋ bır erekşelıgı, oŋtüstık ölkelerdegı siiaqty keremet qamaldary, rabadtary men sitadelderı bar şahristannan tūratyn emes, dala mädenietıne tän, han sarailarynyŋ, köşpendı halyqtyŋ jaz jailauǧa şyqqan qalasy bolǧan. Būl negızınen erteden tabiǧaty qoŋyrjai salqyn, jaz jailauǧa qonatyn ölke. Qazaqstannyŋ Saryarqasynan, Jaŋaraqa ölkesınen, Baianauyl men Kökşetau öŋırlerınen ärbır taudyŋ qystauyn mekendegen tynyş jatqan halyq, ülken-ülken tektı äuletter osy jerge kelıp jaz jailauyn ötkızıp, Bozoqty siiaqty qala jūrtyna mekendegen. Üş-tört ai boiy osy jerde tört-tülıgın baǧyp, qymyzyn sapyryp, ülken eldık daulyq mäselelerdı osy jerlerde şeşken. Küzge qarai qalanyŋ ornynan ie bolatyn kedei-kepşıkter, jataqtardy qaldyryp ketetın bolǧan. Būnyŋ bärı bızdıŋ tūjyrymdarymyz boiynşa zerttelıp, tarazylandy. Bozoq ta ülken qamal salynbauynyŋ basty sebebı de osyda. Alaida būl müldem tükte, eşnärsesı joq, qūr kiız üiler ǧana tıgılgen qala deuge de bolmaidy. Arheologiialyq qazba jūmystary barysynda bırneşe or qazylǧan şūŋqyrlar bolǧan, olarǧa su toltyrylǧan, ışkı jäne syrtqy qamaldary bolǧan, ortasynda mūnara bolǧan, bırneşe meşıttıŋ oryndary tabylǧan.
Äŋgımelesken Altynbek QŪMYRZAQŪLY
