Kıiz úıdiń túrleri

4107
Adyrna.kz Telegram

Kıiz úıge baılanysty qazaq turmysynda qoldanylǵan salttar, ǵuryptar men yrym-tyıymdar az bolmaǵan. Olar — qazaq halqynyń mentalıtetinen syr shertetin etnomádenı aqparattar kózi. Burynǵy ýaqytta qaryndasyn, ıakı jıen qyzyn t.b. uzatqanda qyzdyń aǵaıyn-týystary: «Men qaryndasymnyń bolys úıin alamyn», — deıdi eken.

Onyń mánisi — sol adam óz úıinde kelgen qonaqtar men aýyldaǵylardy shaqyryp, bir kesh oıyn-saýyq ótkizip, as-aýqat, qonaqtardyń kólikterine qaraý mindetin moınyna alady. Bul dástúr — uzatylyp jatqan qyz úıine járdem berip qoldaýdyń, toıǵa qyzmet etýdiń bir joly. Osyndaı qyzyqty kesh ótkiziletin úıdi «bolys úı» dep ataǵan. Baıyrǵy qazaq dástúri boıynsha oń jaqta otyrǵan qalyńdyqtyń uzatylýyna jarty jyldaı ýaqyt qalǵanda qyzdy bir jeńgesimen bólek tigilgen úıge shyǵarǵan. Bólek shyqqan boıjetken qyz osy úıde jeńgesimen birge turyp, jeńgesiniń kúndelikti isteıtin jumystaryn istep úırengen, ıaǵnı erte turyp, kesh jatyp úı tirshiligin atqarý, qazan-oshaq jumysyna aralasyp tamaq isteý, kir jýý, qonaq kútý t.b. atqaryp, otbasylyq ómirge «daıyndyq mektebinen» ótken. Qyzdyń jeńgesimen birge turǵan osyndaı úıdi halyq tilinde «doǵalań» dep ataǵan.
Qazaq dástúrinde otyryp qalǵan qyzǵa da arnaıy úı tigiletin jaǵdaılar bolǵan. Mundaı úı barlyq jasaýymen jabdyqtalady. Alys-jaqyn jerlerden qyz kórýge shyqqan jigitter mundaı úıge kelip, qyzben tanysyp-bilisýge múmkindik alǵan. Ondaı arnaıy tigilgen úıdi «bóde úı» dep ataǵan.
Qazaq tanymynda qyzyl oramal (ony keı jerde qyzyl sharqat deıdi) turmysqa shyqpaǵan qyzdyń belgisi ekendigi málim. Jalpy, qyzyl oramal baılap, qyzyl kıingen qyzy bar úıdi jurt «qyzyl úı» dep ataǵan. Bul, árıne, qyzyl shatyr ıakı qyzyl tústi kıizben jabylǵan úı emes. Onyń halyq túsiniginde qandaı úı ekeni jergilikti til erekshelikterinde saqtalǵan: Qyzyl úı — qyzy bar úı (Qostanaı óńiri qazaqtary tilinde kezdesedi). Boıjetken qyzy bar úıdi osylaı ataýǵa baılanysty el aýzynda «qatyny ólgen qyzyl úıge qarap jylaıdy» degen mátel saqtalǵan. Qazaqta áıeli qaıtys bolǵan erkekti «úı synyq» dep beınelep aıtqan. «Orta jolda atyń ólmesin, orta jasta qatynyń ólmesin» degen maqal otbasynyń uıytqysy bolǵan áıeldiń qaza bolýy úlken baqytsyzdyq ekenin bildiredi. Eger osyndaı úıi synyq adam qyzyl úıdiń qyzyn aıttyrsa, ony qyz jaǵy kemsitý dep túsinip, qatty namystanǵan. Baıyrǵy dástúr boıynsha qyzy bar úıdi áspettep qyzyl úı dep ataý Áset pen Yrysjannyń aıtysynda da kezdesedi. Úıge alystan qonaq kelse, aýyl adamdary oǵan mindetti túrde sálem beredi jáne úıine shaqyrady. «Alystan alty jasar bala kelse, alpystaǵy shal sálem beredi» degen sóz osyǵan baılanysty shyqqan eken.


Nazym ERMEK,

"QAZAQSTAN ZAMAN"

 

 

Pikirler