Oŋtüstık Qazaqstan oblysyndaǧy «Sairam-Ögem» ūlttyq tabiǧi parkı aumaǧynan 2 myŋ jyldyq tarihy bar köne qalanyŋ orny tabyldy dep habarlaidy 24kz. Arheologtar arşyp alynǧan jädıgerler tarihy az zerttelgen qaŋly taipalaryna tiesılı dep otyr. Bır qyzyǧy, qazba jūmystary jeke käsıpkerdıŋ qoldauymen jürgızılıptı. Arheologtar köpşılıktıŋ közınşe topyraq astynda kömılıp qalǧan qol oraqty arşyp aldy. Qanşama ǧasyrlar ötse de temır būiym qaz qalpynda saqtalypty. Tıptı jüzı de qaitpaǧan. Ony jauyngerler ärtürlı zat kesu üşın qoldanǧan. Bölmenıŋ taǧy bır būryşynan qairaq tastan jasalǧan qol diırmen de şyqty. «Tarihşylar būl jädıgerler köşpendı halyqtyŋ aŋşylyqpen qatar egınşılıkpen de ainalysqan dep aituymyzǧa tolyq negız bola alady», - deidı
Aleksandr Poduşkin, Oŋtüstık Qazaqstan memlekettık pedagogikalyq institutynyŋ professory:
- Bız qaŋly zamanyna tiesılı eŋ ülken ǧimarattyŋ ornyn taptyq dep aituǧa bolady. Mynadai diırmen jalpy būǧan deiıngı qazba jūmystary kezınde eş jerde kezdesken emes. Al eŋ negızgısı onyŋ qasyndaǧy qol oraq bolyp tūr. Būl jerdıŋ tabiǧaty öte qatal. Qysy alty aiǧa sozylady. Soǧan qaramastan jūrt bidai egıp, ony jinap, ūntaqtap tartyp alǧan.
Bölmedegı qyş qūmyralar men oşaq peştıŋ orny anyq körınıp tūr. Üidıŋ ırgesı taspen qalanyp, edenıne qiyrşyq tas töselgen. Köne būiymdardyŋ arasynda jebenıŋ ūşy men türlı aŋdardyŋ süiegı, tıptı maraldyŋ müiızı de bar. «Eskı qalaşyq bızdıŋ däuırımızge deiın jäne osy ǧasyrdyŋ bas kezınde ömır sürgen tarihy az zerttelgen Qaŋly taipalaryna tiesılı», - deidı mamandar.
Ainalasyn Tian-Şan taulary qorşap tūrǧan tabiǧaty äsem Ögem şatqalynda osyndai köne qalalardyŋ orny öte köp. Bır qyzyǧy, qazba jūmystary jeke käsıpkerdıŋ qarjylai qoldauynyŋ arqasynda jürgızılıptı. Isker azamat qaltaǧa tüser paidasy bolmasa da, tabylǧan qūndy jädıgerler ūly dala tarihynyŋ kökjiegın keŋeitetınıne senımdı.
Vladimir Bysov, «Spektr» öndırıstık kompaniiasynyŋ basşysy:
- Menıŋ özım 80-jyldary arheologtar üiırmesıne qatysqanmyn. Qyzyǧuşylyǧym sol kezden bar. Ǧylymǧa qoldan kelse kömektesken jaqsy, ärine. Öitkenı būl – küllı qazaq elınıŋ tarihy.
Arheologiialyq top jetekşısı «tūrǧyndar qaladan üi-jaiyn tastap, aiaq astynan köşıp ketken boluy mümkın», - deidı. Öitkenı bölmedegı ydys-aiaqtardyŋ bırlı-jarymy bolmasa, basqasy sol küiı saqtalǧan. «Oǧan taipalar arasynda jiı oryn alyp tūratyn soǧys ta sep boluy mümkın», - deidı ǧalym. Ögem şatqalyndaǧy üş bas töbede qazba jūmystaryn jürgızıp jatqan arheologtar qazır ortaŋ beldegı qalaşyq ornyn qazyp ülgergen. Ol jerde, mamandardyŋ sözıne qaraǧanda, ru ne taipa kösemderı tūrǧan boluy mümkın. Al sol jaq betkeidegı jazyqta qarapaiym adamdar tūrǧan, iaǧni sauda-sattyqtyŋ qyzǧan ortasy boluy mümkın. Bolaşaqta būl jerlerde de qazba jūmystary jürgızıledı. «Al negızı üş bas töbenıŋ eŋ biık jerı qarauyl töbe bolǧan boluy mümkın», - deidı arheologtar. Öitkenı būl jerden ainala alaqandaǧydai körınedı. Qazba jūmystary aiaqtalǧannan keiın köne qalaşyqtyŋ ornynan arşyp alynǧan jädıgerler qaita qalpyna keltırılıp, ortalyq mūrajaiǧa ötkızıledı. «Būl Qazaqstan tarihy üşın taǧy bır jaǧymdy jaŋalyq bolmaq», - deidı mamandar
Qanat JÜNISBEKOV,
Nūrmahan BEKMŪRATOV
