Alash arystary qazaq shekarasyn qalaı bekitti?

Osydan 96 jyl buryn bir top alash azamaty qazaq eliniń jer kólemin belgileý úshin jan berip, jan alysty. Aqyry, degenderine jetti. Búgingi Táýelsiz elimizdiń memlekettik shekarasy sol alashtyń arda uldarynyń qajyrly eńbeginiń arqasynda belgilengen. Aıtar áńgimemizdiń álqıssasyn búgingi kúnnen bastap, keshegi ótken tarıhqa barlaý jasaýdy jón kórdik...

Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń elimiz­diń shekarasyn tas-túıin etip bekitken soń, «Tuńǵysh ret ta­rıhta bizdiń memleket halyqara­lyq dárejede tanylǵan naqty shekarasyn belgiledi. 14 myń sha­qyrym memlekettik shekara mejelendi» dep, aqjarma sózin halqyna arnaǵany bar. 
Ras, TMD keńistiginde ha­lyqaralyq quqyq normalarymen zańdy túrde bekitilgen memle­kettik shekaraǵa Qazaqstan ǵana ıe. Tipti osy TMD keńistiginde shekara syzyǵyn aıqyndamaǵan keıbir respýblıkalar biraz ter­rıtorııasynan aıyrylyp qalǵan jaıy bar... Qudaıǵa shúkir, Qa­zaqstan shekarasyna selkem túsirmeı, ýaqytynda shegendeı aldy. Ras, túıtkildi máseleler bolmaı qalǵan joq. Óıtkeni, 13400 shaqyrymǵa sozylǵan shekarany bekitý ońaı emes. Kór­shilermen kelise otyryp, beıbit jolmen sheshý, halyqara­lyq deńgeıge saı delımıtaııalaý, demerkaııalaý bir pármenmen sheshiletin dúnıe emes. Tipti ke­zinde KSRO sheshe almaǵan Qy­taımen shekaradaǵy daýly aımaq máselesin sheshý Qazaqstanǵa ońaı tımedi. Sondaı-aq, 7591 shaqyrymǵa sozylyp jatqan Reseımen eki aradaǵy shekarany delımıtaııalaý da qajyrly eńbektiń arqasynda keldi. Sony­men qatar, Qyrǵyzstan, Ózbek­stan, Túrkimenstanmen de beıbit kelisimder júrgize otyryp, shekara máselesin shı shyǵarmaı sheship alǵan jaıymyz bar. Árıne, bul jerde Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń eren eńbegin aıt­paı ketýge bolmaıdy. Memleket basshysynyń bet-bedeli bolma­ǵanda, áli de shekara máselesin ózgeler sekildi sheshe almaı júrer me edik, kim bilsin?! Qudaıǵa shúkir, qazir elimiz halyqaralyq quqyq norma­la­ry­men zańdy túrde bekitilgen mem­lekettik shekaraǵa ıe. Bul jerde eske sala ketetin bir jaıt, táýel­siz­dikke qol jetkizgen elimiz ta­rıhı muragerlik quqyǵy boıynsha Keńes Odaǵynyń qura­myndaǵy Qazaq KSR-iniń aýmaǵy men shekarasyna ıelik etkeni belgili. Al ol shekarany bekitý úshin úlken aıqas bolǵanyn ta­rıhtan bilemiz. Eń bastysy, alash arystary ıisi qazaq jeriniń tutastyǵyn saqtap qalý úshin jan berip, jan alysty. Endi, osy máselege keleıik. 
1920 jyldyń 26 tamyzynda Qazaq avtonomııasyn qurý jáne onyń jer kólemin belgileý jó­ninde dekret dúnıege keldi. Kremlde ótken uzaq tartystan soń, qyzyl proletarıattyń kósemi – Lenın arnaıy qaýlyǵa qol qoıdy. Bul – jeke azat el bolýdy ańsaǵan Alash arysta­rynyń janqııarlyq eńbeginiń arqasy edi. Sol tartysy mol alqaly májiliste bolashaqta quralatyn Qazaq memleketiniń shekarasy mejelendi. Negizgi tartys «Qazaq avtonomııasyna qaı jerler kiredi?» degen máse­lege kelgende, qatty ýshyqqany belgili. Biraq Alash arystary alǵa qoıǵan maqsatyna jetti. Álıhan Bókeıhanov, Ahmet Baıtursynov, Álimhan Ermekov Qazaq memleketi aldyndaǵy tarıhı mıssııasyn osylaısha oryndap shyqty. Sol kezde bar-joǵy 29 jastaǵy Álimhan Ermekov Álıhan men Ahmettiń dem berýiniń arqasynda azýly toptyń aldynda Qazaq jeriniń shekarasy jaıynda baıandama jasady. 
Ol baıandamada Astrahan, Oral, Torǵaı, Aqmola, Semeı, Syrdarııa, Zakaspıı, Samarqan, Ferǵana oblysy men gýbernııala­ryn qamtıtyn, jalpy kólemi 3 467 922 sharshy shaqyrym jerdi Qazaq respýblıkasynyń qura­myna berýdi surady. Kórsetilgen jerdiń 81 paıyzyn jan sany 5,5 mıllıon bolatyn qazaqtar paıdalanatyn. Bul sol aımaq­tardaǵy turǵyndardyń 54 paıyzy edi. Sol májiliste otyrǵandar Er­mekovtiń aıtqandaryna to­lyqtaı bolmasa da qosylatynyn bildirdi. Biraq muny jeńis deýge erterek bolatyn. Óıtkeni, endigi kezek avtonomııanyń aýmaǵy men turǵyndary týraly usynystardy Lenınniń aldynda qorǵap shyǵý kerek edi. 
12 tamyz kúni Lenınniń tóraǵa­lyq etýimen ótken má­jiliste Álimhan Ermekov baryn saldy. Óıtkeni ol ıisi qazaqtyń taǵdyr-talaıy sheshiletin kez dál osy tus ekenin jan dúnıesimen sezindi jáne jaǵdaıdy asa jetik biletindigi hám sheshendigi arqa­synda óz aıtqandarymen Lenındi ılandyra aldy. Tipti kózbe-kóz sóılesýden keıin, qazaqtyń ýysynan shyǵyp bara jatqan Atyraý óńirin de alash jurtyna máńgige qaıtaryp berdi. 
Ras, Sibir revkomy 1922 jylǵa deıin soltústik oblystardy Qazaqstanǵa qospaýǵa tyrysyp baqty. Biraq aqyry kóngen edi. Osylaısha, Alash arystary tuńǵysh ret Alash jurtynyń shekarasyn resmı túrde bekitip aldy. Bul – olardyń halyq aldyndaǵy asa úlken eńbegi boldy. Al osy aı­týly data búginde kóptiń naza­rynan tys qaldy. Eskerilmedi. Sondyqtan muny biz aıtyp, ha­lyqtyń esine túsirip qoıý – pary­zymyz.

Tursyn JURTBAI alashtanýshy ǵalym,jazýshy:

Bul kún ulttyq merekemiz bolýǵa tıis

–  Álimhan Ermekov óz sózinde my­nadaı pikir aıtypty: «Qazaq­stan shekara­syn anyqtaý bary­synda muqym ólkeniń etnıkalyq, ekonomıkalyq jáne mádenı erek­shelikterin erekshe eskerý kerek. Eger qazaqtardyń osy ýaqytqa deıin kósh­peli ómir salty men mal sharýashy­lyǵyn basty kásip re­tinde saqtap qal­ǵanyn nazarǵa ilsek, onda bul oblystar­dyń ózara tyǵyz baılanysy kózge anyq kórinip tur. Son­dyqtan da Qazaq avto­no­mııaly respýb­lıkasyn qurý tek soltústik jáne ońtústik oblystardyń arasyndaǵy shekara­lyq tutastyqty saqtaǵan jaǵdaıda ǵana múm­kin ári naqty ómirlik sıpat alady. 
Bul másele kerisinshe sheshil­gen jaǵ­daıda avtonomııa tirshilik kózinen aıyrylady. Sonymen qatar, mádenı, ekonomıkalyq jáne aralas oblystyq ortalyq­tarda talap etip otyrǵan terrı­torııanyń quramynda qalyp qoıady. Bul ortalyqtarsyz oń­tústik oblystar ekono­mıkalyq, sharýashylyq, mádenı ashar­shy­lyqqa ushyrap, tiri ólikke aı­nalady. Osy paıymdaýlardy eskere otyryp, Qazaq avtono­mııa­synyń shekarasyn kórsetilgen shekara boıynsha bekitý qajet. Orynbor qalasy ýaqytsha ortalyq retinde qarastyrylýy kerek». 
Ermekovtiń aıtqany shyndyq edi. Eger de Sibirrevkomynyń yrqyna kó­ne­tin bolsaq, búgingi Qazaqstannyń bes obly­sy: Shy­ǵys Qazaqstan, Semeı, Aq­mola, Qyzyljar, Kókshetaý Reseıdiń terrıtorııasynda qalýy kerek boldy. Eger sol astrahandyq delegaııanyń sózi­ne senetin bolsaq, onda qazirgi Oral, Atyraý, Mańǵystaý oblystary Reseıdiń quramyna ketýi kerek bolatyn. Turar Rys­qulovtyń ótinishi ótip ketip, Túr­kistan memleketi qu­ryla qalǵan jaǵdaıda, onda qa­zirgi Almaty, Jambyl, Ońtústik Qazaqstan, Qyzylorda oblys­tary Túr­kistan memleketiniń, ıaǵnı qazirgi Ózbek­stannyń qura­myn­da qalyp qoıatyn edi. 
Mine, osy máseleni qoıyp, ony zań­dastyrý, qazaq jeriniń ár pushpaǵyna deıin anyqtap, on­daǵy turǵyndar men olardyń kúnkórisine deıin naqtylap aıqyndaý Álıhan Bókeıhannyń keńe­simen Álimhan Ermekovtiń moınyna júktelgen bolatyn. Olar senimdi aqtady. 
Májiliste Álıhan Bókeıhan­nyń, Álimhan Ermekovtiń, Le­nınniń tikeleı yqpaly bolma­ǵanda jáne osy sózdi Lenınniń nusqaýyna tirep, «Lenınniń nus­qaýyn oryndaısyńdar ma, joq pa!» degen Ahmet Baıtur­synuly­nyń qatty aıtqan sóziniń nátı­jesinde ǵana qazaq avtonomııasyn qurý týraly másele she­shilgen. Ol daýǵa túspeıdi. Endi, osy bel­gilengen terrıtorııanyń naqty sheka­rasyn anyqtaý kerek degen sheshim tústi. Qazaq avtonomııasyn qurý jáne onyń terrıtorııasyn belgileý týraly jumys ýshyǵyp bara jatqanyn sezgen Lenın 12, 14, 18 jáne 19 tamyzdaǵy komıs­sııa otyrystaryn ózi basqarady. 24 tamyzda Lenın: «Qaýly daıyn. Álimhan Erme­kov­tiń qaıta baıan­dama jasaǵany durys. Osy boıynsha zańdastyrý kerek» dep sheshim shyǵarady. Osy sheshim qabyldanyp shyq­qannan keıingi sátti Álimhan Er­mekov esteli­ginde bylaı jazady: «Ózimniń taby­syma masattanyp, rıza bolyp shyqtym. Ol kezde bar-joǵy 29 jasta edim. Bizdiń delegaııa da qolymdy alyp jatty. Qarasam, Bókeıhanov joq eken. Bárimiz dálizge shyqtyq. Qazaqstannyń delegaııa quramy on besteı adam bolatyn. Bárimiz Álıhan Bókeı­hanovty tostyq. Álekeń Lenın­men pikirlesip, áńgimelesip qal­ǵan bolatyn. On bes, jıyrma mınýttan keıin ol kisi de shyqty. Álıhan Lenınge bekitilgen shekaraǵa tezdetip qol qoıýǵa ótinish etipti, Lenın oryn­daýǵa ýáde beripti». 
Sonymen, jalpy otyrysta bekitilgen terrıtorııany qazaq avtonomııasynyń terrıtorııasy etip bekitken buıryq 26 tamyz kúni baspasózde jarııalandy. Mine, sodan bastap búgingi Qazaq­stannyń terrıtorııasy qalyp­tasty. 
Biz – táýelsiz memleketpiz. Táýelsiz memlekettiń shekarasy bekitilgen. Sonyń bekitilgenine toqsan alty jyl bolyp otyr. Táýelsizdiktiń ózi sonyń negizinde paıda boldy. Osyny aqparat quraldary nege aıtpaıdy? Bizdiń ulttyq merekemiz ǵoı. Ulttyq táýelsizdigimizdiń negizi ǵoı. Nege úndemeımiz? Biz tarıhymyzdy, tarıhtaǵy oqıǵalardy ulyqtaı bilýimiz kerek. Men úshin 1920 jyldyń 26 tamyzy – Alla jazsa, máńgilik azat Qazaqstan terrıto­rııasynyń máńgilikke bekigen kúni, máńgilik saltanaty.

Saıyn BORBASOV, saıası ǵylymdarynyń doktory, professor:

Qazaq jerin jınaqtaǵan quryltaı

– Qazirgi Qazaqstan Res­pýblıkasynyń memle­kettiliginiń tarıhı dástúrleri XV-XVIII ǵasyrlardaǵy Qazaq handyǵynan bastalady. Al, onyń qazirgi shekaralarynyń naqty belgilenýi Keńestik dáýirdegi saıası ózge­risterge baılanysty qalyptas­qany aqıqat. Azamat soǵysy aıaqtala salysymen, Alash par­tııa­synyń kósemderi jáne ult­shyl zııalylar Keńes Odaǵy  quramynda júrgizilgen ult­tyq-aımaqtyq mejeleý ju­mystaryna belsene atsa­lysty. Qazaq hal­qy­nyń ta­rıhı qalyptasqan jerle­rin onyń ıeliginde alyp qalýǵa kúsh saldy. Reseı Federa­ııasy quramynda qazaq avtono­mııasyn qurý jo­lynda quramynda Alash qaırat­kerleri men bol­shevıkter kirgen Qazrevkom jumys istedi. Keńester men bolshe­vıktik partııanyń kósemi V.I.Lenınniń dekretimen quryl­ǵan Qazrevkom 15 aıdaı qyzmet etip, Qazaq­stan­nyń aýmaq­tyq tutastyǵyn qal­pyna keltirý maqsatyn birinshi orynǵa qoıdy. Sebebi, qazaq jeriniń ońtústik aı­maqtary Túr­kistan avto­nomııasy quramynda qalyp qoıýy, al soltústik aımaq­tary Bashqurt-qazaq avtonomııasy quramynda qalýy, soltústik-shyǵys aımaǵy­nyń Reseı Fede­raııasynyń quramyna enip ból­shek­tenýi qaýpi turdy. Son­dyqtan, Qazrevkom múshe­leri qataryndaǵy ultshy­ldar patsha ókimeti bólshek­tep tastaǵan qazaq jerlerin birik­tirý jolynda Qazaq­stan Keńes­teriniń Quryl­taı sezin ótkizýdi qolǵa aldy. Quryl­taıǵa daıyndyq ba­ry­synda bolashaq Qazaq respýb­lıkasynyń shekaralaryn anyq­taý jónindegi komıssııa Ahmet Baıtursynovtyń basshy­ly­ǵy­men zor qyzmet at­qardy.
Imperııalyq pıǵyldaǵy bol­she­­vıktik basshylar ult­jandy qaıratker­lerdiń qazaq jerin biriktirý jolyndaǵy qyzmetine bóget jasap baqty. Tarıhı ádilettilik úshin aıtýǵa kerek shyndyq bul iste Keńes úkimetiniń basshysy V.I.Lenın qazaq halqynyń ókilderin qol­dady. Qazaq jeriniń birtutas avto­nomııa quramyna jınalýyna A.Baıtur­synovpen birge Álimhan Ermekov, Álıhan Bókeıhanov, Seıitqalı Meń­deshev, Smaǵul Sádýaqasov, Sáken Seıfýllın, Álibı Jankeldın, Halel Ǵabbasov t.b. qaıratkerler úles qosty. Sonymen birge, bul ju­mystar saıası-taptyq tartystar jáne qaıshylyqtar jaǵdaıynda júrdi. Jetisý, Syrdarııa, Oral, Torǵaı, Semeı, Aqmola, Bókeı ordasy, Túrkistan, Astrahan qa­zaqtary bir avtonomııa quramyna enýge nıet etti. Qazaq halqynyń maqsatyna oraı 1920 jyly 26 tamyzda V.I.Lenın men M.I.Kalının qol qoıǵan Keńes­tik federaııalyq soıa­lıstik memleket RKFSR qura­mynda Qyr­ǵyz (Qazaq) Avto­nomııaly Keńes­tik Soıalıstik Respýblı­kasyn qurý týraly Dekreti shyq­ty. Astanasy bolyp Orynbor qalasy bekitildi. Qaz­revkom quramy qaı­tadan qara­lyp, oǵan V.­A.­­­Ra­­­­­dýs-Zen­kovııa, I.D.­­Mar­­tynov, V.Pok­ro­vs­kıı, S.Avdeev, A.Baıtur­synov, S.Seı­­fýllın, H.Ǵab­basov t.b. endi.
Eń bastysy, qazaq ultynyń tarıhı ıelik etip kelgen jer­leriniń basym bólshegi QazAKSR quramyna engizilgeni jarııa etildi. Qyrǵyz (Qazaq) AKSR qara­maǵyna 1917 jylǵa deıingi shekara belgisindegi Aqmola oblysynyń Aqmola, Atbasar, Kókshetaý, Petropavl ýezderi jáne Omby ýeziniń bir bóligi, Semeı obly­synyń Zaısan, Semeı, Pavlodar, Óskemen, Qarqaraly ýezderi, Torǵaı oblysynyń Aqtóbe, Yrǵyz, Torǵaı ýezderi, Oral oblysynyń Gýrev, Lbishin, Temir, Oral ýezderi endi. Sonymen qatar, Mańǵystaý ýezi, Bókeı ordasy, Astrahan gýbernııasynyń Sınemore oblysy, birinshi, ekinshi Prımorskıı okrýginiń qazaqtar qonystanǵan ýezderi de kir­gizildi. 1920 jyly kúzde el aýmaǵy 1 mln 871 myń sharshy versti qamtyp, halqynyń sany 5 mln 46 myń adam boldy. Bul ha­lyqtyń 46 paıyzdan astamy qazaqtar bolatyn.
Aıta ketetin jaǵdaı, Jetisý men Syrdarııa oblystary QazAKSR qura­myna tek 1924 jyly Túrkistan KASR quramynan shyǵarylyp qaıtaryldy. Al, Aqmola men Semeı oblystary Sibir revkomynyń quramynan tek 1921 jyldyń basynda qaı­taryldy. 1925 jylǵa deıin QazKASR astanasy Orynbor qalasy bolyp, 1920-1925 jyldar aralyǵynda Qazaqstandaǵy ulttyq-aýmaqtyq mejeleý ju­mys­tary aıaqtalady. Qazaq jeriniń Qazaq KASR quramyna qosylýy qazaq halqynyń paı­dasyna sheshilgenin ataǵan joq. Azamat soǵysy, 1921-1922 jyl­dardaǵy asharshylyq, qýǵyn-súrgin jaǵdaıyndaǵy alapat qıynshylyqtarǵa, qyrylýǵa qara­­mastan, qazaq ultshyl qaı­rat­­kerleri qazaq jerin jınaqtaý maqsatynda zor tarıhı mańyzy bar jumys jasady. Qazaqstannyń ulttyq-memlekettik terrıto­rııasyn  8  gýbernııanyń quramyn­da bolǵan 41 ýezd jasady. Olar: Bókeı gýbernııasynan Talovka, Orda, Jańaqala, Teńiz ýezderi; Oral gýbernııasynan Oral, Elek, Jympıty, Kamykov, Gýrev, Azat ýezderi; Aqtóbe gýbernııa­synan Aqbulaq, Aqtóbe, Temir, Yrǵyz, Shalqar ýezderi; Qostanaı gýbernııasynan Fedorov, Borovskıı, Qostanaı, Ýrıkıı, Denısov, Torǵaı ýezderi; Aqmola gýbernııasynan Petropavl, Cherlakskıı, Kókshetaý, Atbasar, Aqmola ýezderi; Semeı gýbernııa­synan Semeı, Pavlodar, Óske­men, Buqtarma, Zaısan, Qar­qaraly ýezderi; Syrdarııa gýber­nııasynan Qazaly, Aqmeshit, Túrkistan, Áýlıeata, Shymkent ýezderi; Jetisý gýbernııasynan Almaty, Taldyqorǵan, Lepsi, Jarkent ýezderi endi.
Gýbernııalar men ýezder ataýlaryna qarap otyrsaq, Qazaq KASR qurylýymen bastalǵan tarıhı mańyzy bar úrdis búgingi Qazaqstannyń terrıtorııalyq-aýmaqtyq jáne memlekettik shekarasyn jasap bergen úrdis ekendigin anyq baıqaımyz. 1920 jylǵy 26 tamyzda Qazaq KASR qurylýynyń qazaq halqynyń damýyna tıgizgen eń basty tarıhı yqpaly – osynda.

Talas OMARBEKOV, tarıhshy:

Alǵysty alash qaıratkerlerine aıtaıyq

– Qazir keıbir ǵalymdar, zııaly qaýym ókilderi istiń baıy­byna barmaı, tarıhtyń uńǵyl-shuńǵylyna úńilmeı jatyp, «Qazaqtyń shekarasyn Lenın syzyp bergen, alǵysty soǵan aıtaıyq» dep jatady. Shyndyǵy solaı ma edi? Joq. Eń birinshi, raqmetti alash qaıratkerlerine, bolshevıkterdiń arasynda júrse de, «ultym, elim, jerim» degen qa­rakóz azamattarymyzǵa aıtýǵa tıispiz. Alǵash qabyldanǵan dekretke Orynbor gýbernııasy enbeı qaldy. Qazir kóp eshkim bile bermeıtin sol kezde Ahmet Baıtursynovtyń Lenınge jazǵan haty bar. Hat Elbasynyń muraǵatynda saqtaýly. Ol hatta Ahmet Lenınge Orynbordy Qazaq avtonomısynyń quramyna berýdi suraǵan. Nege deseń, ol aımaqta qazaqtar asa kóp shoǵyrlanǵan edi. Osyndaı usynys bolǵan­dyq­tan, Ahańnyń bul hatyn áli kúnge jarııalaı alǵan joqpyz. Óıtkeni, el arasynda túsinispeýshilik týyn­dap ketýi múmkin. Tipti táýel­sizdikke ıe bolǵan soń, keıbir orys tarıhshylary «sizderdiń Baıtursynovtaryńyz Soltústik Qazaqstannyń biraz jerin Re­seıge bereıik dep usynys ja­saǵan» degendi shyǵaryp alyp, iritki salýǵa deıin bardy emes pe? Shyndyǵynda, Ahań «Orynbordy bizge ber» dep, onyń óteýine Petro­­pavldiń mańaıyndaǵy keı­bir jerdi alýyn ótingeni ras. Bul – jeke Ahmet Baıtursynovtyń pi­kiri emes, sol kezdegi alash qaı­ratkerleriniń ortaq pikiri edi. Eger de Orynbor qazaq eline qa­rasa, sol óńirdegi túrki tektes eldermen tyǵyz baılanys or­naıtyn edi. Ortada shekara bol­maıdy. Túrki tektes elder (bash­qurt, tatar t.b.) qarym-qatynasy kúsheıedi. Salmaǵy artar edi. Osy Ahmettiń hatynyń áseri boldy ma, álde ózge de alash qaıratker­leriniń pikiri yqpal etti me, arada aı ótpeı jatyp, sol 1920 jyldyń qyrkúıeginde Qazaq avtonomııasy men onyń aımaqtyq-terrıto­rııa­lyq mejesine ózgertý engizilip, oǵan Orynbor kirgizildi. Tipti Orynbor Qazaq avtonomııasynyń astanasy bolyp bekitildi. Alaıda, qazaq avtonomııasymen Edil boıynda jatqan ózge túrki jur­tynyń yntymaǵy artyp bara jatqanyn kórgen ári bolshaqta bul óte qaýipti ekenin sezgen bol­shevıktik bılik 1925 jyly Orynbordy qaıtadan Reseı qura­myna engizip jibergeni belgili. Jalpy, qazaq avtonomııasyn qurýda, onyń aımaqtyq-terrıto­rııasyn belgileýde qazaq zııaly­larynyń orny erekshe. Ózge máselede olardyń pikiri qaq ja­ryl­ǵanymen, jer máselesine kel­gende, ortaq kózqarasqa toqtady. Sondaı aýyzbirshiliktiń arqa­synda qazaqtar mekendegen jerlerdiń bári Qazaq eliniń quramyna engizildi. Al endi «osy máseleler búgingi kúnge deıin nege ashyq aıtylmady?» degenge kelsek, sol kezdegi hattamalardyń kóbi qupııa bolyp keldi. Alashorda basshylarynyń aıtqandaryn, jazysqan hattaryn jarııalaýǵa tyıym salyndy. Sondyqtan tarıhshylarymyz oılaryn ashyq aıta almady. Endi ǵana qupııa hattamalarǵa qol jetkizip jatyr­myz. Aldaǵy ýaqytta 1920 jyl­dyń shilde-tamyz aılarynda Qa­zaq elin qurýǵa talpynys jasap, basyn qaterge tikken alash qaı­ratkerleriniń eńbekteri talaı aıtylady dep oılaımyn.

"Aıqyn"