Bügıngı taŋda bız bıletın aqparat közderınde «Qytai virusty auyzdyqtai bılgen alǧaşqy el jäne onyŋ adami şyǧyny da az, bar bolǧany 3300» dep körsetedı. Būl aqparatty Düniejüzılık Densaulyq Saqtau ūiymy da resmi mälımdedı. Ol jaǧy tüsınıktı de. Resmi Qytai bilıgı qandai aqparat beredı, sol aqparatty taratuy tiıs. Alaida "bır jarym mlrd halqy bar elde qalaişa üş myŋ adam ǧana köz jūmdy" degen sūraq tek bızdı emes, qytailardyŋ özderın de oilandyratyny anyq. Tıptı osy taqyrypty däp qazır Qytaidyŋ är provinsiiasynda milliondaǧan adam keşkı as barysynda talqylap otyrǧanyna da senımdımın. Tek aşyq aita almaidy. Öitkenı totalitarlyq elde auyzdy aşu qolǧa kısen, şekege tapanşa taqaumen aiaqtalatynyn jaqsy tüsınedı. Sonymen Qytaida rasymen qanşa adam köz jūmuy mümkın?
Qytaidyŋ Uhan qalasynda virus örşıp tūrǧan sätte, qoqys örteu zauyttary künı-tünı jūmys ıstedı. Būl jaǧdaidy Qytai bilıgı «üide karantinde otyrǧan halyqtyŋ qoqystaryn örtep jatyrmyz» dep tüsınık berdı. Alaida Uhan tūrǧyndarynyŋ mälımetınşe, qalada jetı türlı krematorii jūmys ıstegen. Būl turaly aǧylşyn tıldı saittar da, Qytai bilıgınıŋ özı de jazdy. Resmi Beijıŋ «qaladaǧy it pen mysyqty virus taratuy mümkın degen küdıkpen ekpe arqyly öltırıp, artynşa olardy osy krematoriilerde örtep otyrdyq» dedı. Al küdıkşıl Batys ärine ol aqparatqa sene qoimady. Sonymen qatar būl krematoriilerde virustan köz jūmǧan jandardy da jaqty. Būl hattamaǧa sai edı. Qytai bilıgı barlyǧy Uhanda 2570 adam köz jūmyp, denelerı otqa jaǧyldy deidı.
Endı mıne Uhan qalasynda virus toqtaǧannan keiın, virustan köz jūmǧandardyŋ tuystaryna olardyŋ külderı arnaiy qorapşaǧa salynyp, berıle bastady. Uhan qalasy men onyŋ janyndaǧy üş ırı Hankou, Uchan jäne Hanian qalalaryndaǧy jerleu bölımşelerınıŋ aldyna qaitys bolǧandardyŋ tuystary kelıp, kül salynǧan qorapşalardy alyp ketude.
Jergılıktı halyq kül salynǧan qorapşalar men resmi statistika arasynda säikessızdık baryn bırden baiqaǧan. Mysaly Caixin.com saity Hankou qalasyndaǧy jerleu bölımıne bır künde 5000 kül salu qorapşasy jetkızılgenın aitady. Būl jalpy epidemiiadan qaitys bolǧandardyŋ sanynan ekı ese köp.
Jergılıktı jurnalister jalpy Uhandaǧy jetı jerleu bölımşelerı künıne 3500 kül salynǧan qorapşalardy berıp jatqanyn aitady. Qytaidyŋ dästürlı merekelerınıŋ bırı sanalatyn Qing Ming meiramyna deiın, olar barlyq qorapşalardy taratyp ülgeretının mälımdedı. Iаǧni 23-nauryzda bastalǧan prosess 5-säuırde aiaqtalady. Būl aralyqta logikaǧa salsaq şamamen 42000 adam külı salynǧan qorapşalar taratylady dep kütılude deidı jurnalister.
Al ekınşı bır mälımetke süiensek, Uhan qalasyndaǧy 84 peş 24 saǧatta 1560 adamdy otqa jaǧa alady. Demek 46800 adam köz jūmdy degen tūjyrym jasaidy.
RFA (Azat Radio basylymy) bergen pıkırınde Sun Linan esımdı Uhan tūrǧyny qalada ondaǧan myŋ adam karantin sätınde em ala almai, öz üilerınde köz jūmǧanyn, qazır jerleu biurosynyŋ aldynda kül toly qorapty aluǧa halyqtyŋ myŋdap baryp jatqanyn jetkızgen.
Taǧy bır tūrǧyn Chen Iаohuei bilıktıŋ jerleu räsımın ötkızuşı tuystaryna 3000 iuan berıp, tıs jarmauyn talap etıp jatqanyn aitqan.
Jalpy Qytai qandai jaǧdai bolmasyn, özınıŋ adami şyǧynyn eselep azaityp körsetetın memleket. Jalpy būl tek Qytaiǧa ǧana emes, barlyq totalitarlyq elderge tän qūbylys. Şyǧynnyŋ köp boluy - memlekettık bilıktıŋ älsızdıgı retınde qabyldanatyn qaǧida dep tüsınedı. Sol sebeptı de Qytai Mädeni töŋkerıstegı, Azamat soǧysy men Ekınşı dj soǧystaǧy, Maonyŋ qatelıgınen oryn alǧan aştyqtaǧy, Tiananmen alaŋynda oryn alǧan oqiǧadaǧy, Korei soǧysy men Vetnamǧa basyp kırgendegı şyǧynyn naqty aitqan emes. Eselep azaityp körsetken. Tıptı konslagerlerdıŋ baryn küllı älem qinap, äreŋ moiyndatty. Onyŋ özınde "saiasi tärbieleu lagerlerı", "oqytu ortalyqtary" dep atady.
Qytai men şyndyq qarama-qaişy ūǧym. Sol sebeptı de asylynda bız būl ındetten Qytaida qanşa adam köz jūmǧanyn eşqaşan bıle almaspyz. On myŋ, jüz myŋ, tıptı million bolar. Anyǧyn bır Alla men Si Szinpin bıledı.
Ashat Qasenǧali
