Toqtar Äubäkırov: "Nazarbaev elge jariialap qoiypty"

NŪR-SŪLTAN, 12 säuır – Sputnik, Arman Asqar. Osydan jarty ǧasyr būryn qazaqtyŋ kielı jerınen adam balasy tūŋǧyş ret ǧaryşqa attandy. Al tura otyz jyldan keiın qazaqtyŋ tūŋǧyş ǧaryşkerı jūldyzdarǧa sapar şegıp, eldıŋ abyroiyn asqaqtatty. Ol – halyq qaharmany Toqtar Äubäkırov. Sputnik Qazaqstantılşısıne sūhbat bergen tūŋǧyş ǧaryşkerımız ǧaryşqa qalai köterılgenın, Qonaevqa ne üşın hat jazǧanyn jäne qazırgı karantindı qalai ötkızıp jatqanyn aityp berdı.

Ūşqyş boldym, mıneki!

Toqtar Äubäkırov bala kezınde öte alǧyr bolǧan. Üş jasynda äkesınen aiyrylsa da, qiyndyqqa moiymai, jıgerlı bolyp östı. Onyŋ aituynşa, sol kezdegı ömırdıŋ özı adamnyŋ mınezın qairap, eldıŋ qorǧany boluǧa ündedı. Soǧystan keiıngı jyldary tuǧan balalardyŋ bärı äskeri qyzmettı armandady, ūşqyş boluǧa ūmtylatyn. Bıraq kışkentai Toqtardyŋ kökke degen qyzyǧuşylyǧyn körşı auylda bolǧan bır jaǧdai oiatty. Nūrken Äbdırov atyndaǧy auylǧa "Li-2" markaly sanitarlyq ūşaq kelıp tūratyn. Ekı auyldyŋ balalary jinalyp, sonyŋ artynan jügıretın. "Balamyz ǧoi, qauıpsızdıktı oilamaimyz. "Ondaida propeller şauyp ötedı nemese doŋǧalaq basyp ketedı-au" degendı bılmeimız. Sol kezde ūşqyştar öte aqyldy bır şeşım jasady. Aspanǧa köterılmei tūryp, bızdı jolǧa şaşyrap şyqpasyn dep, ūşaqtyŋ ışıne şaqyrdy. Sonda balalardyŋ jartysy qorqyp, auylǧa qaşyp kettı. Bız bolsaq, esıkke syǧylysyp kırdık. Söitıp, ūşqyştar jermen bır ainalyp keldı, aspanǧa köterılgen joq. Sosyn "Al, endı sender ūşqyş boldyŋdar! Endı, bız senderge tapsyrma beremız!" dedı de, bızdı ūşaqtan alystau jerge küzetşı etıp qoidy. Bärımız tapsyrmany mültıksız oryndadyq", - dep eske aldy Äubäkırov. Oqi otyryŋyz: Qazaqtan şyqqan ǧaryşker Talǧat Mūsabaev turaly ne bılemız? Osylaişa, ūşqyştardyŋ sözıne ärı aqyldy şeşımıne riza bolǧan bala endı kökke köterıludı armandady. Ūşaqty basqaruǧa ūmtyldy. Alaida üidıŋ şaruasy köp boldy. Toqtar 8 synyptan keiın aqşa tabu üşın zauytqa tokar bolyp bardy. Al jūmystan keiın keşkı mektepte oqydy. Onsyz attestat bermeitın edı. Bıraq 14 jastaǧy bala özınıŋ arman-maqsatyn da ūmytqan joq. Şalǧai jerdegı aeroklubqa jazylyp, oǧan da baryp jürdı. "Söitıp, 15 jasymda alǧaş ret aspanǧa köterılıp, paraşiutpen sekırdım. Negızı 16 jastan bastap sekıruge rūqsat beretın. Bıraq men on altydamyn dep aita saldym. Ol kezde qatty teksermeitın, sözge senetın. Sodan "Iаk-12" ūşaǧynan alǧaş ret sekırdım. Şyny kerek, qorqynyş boldy. Bıraq paraşiut aşylǧasyn ürei seiıldı, özımdı keremet sezındım, än aittym, jerge jetkenşe bıraz uaqyt öttı. Ol kezde balamyn ǧoi, salmaǧym da köp emes. Jerge tüskennen keiın qaita-qaita sekırgım kelıp kettı", - deidı Äubäkırov.

"Qonaevqa hat jazdym"

Toqtar Äubäkırov mektepte matematika men fizikany jaqsy köretın. Öz betımen köp kıtap oqydy. Reseidegı Armavir joǧary äskeri aviasiia uchilişesıne tüstı. Ony üzdık bıtırıp, Qiyr Şyǧysqa jıberıldı. Sol jaqta joiǧyş ūşaqtardyŋ tür-türın meŋgerdı. Tört jyldyŋ ışınde üzdık ūşqyş atandy. "Men uchilişede jürgende "L-29" reaktivtı ūşaǧyn basqarǧanmyn. Al "MiG-15" pen "MiG-17"-ge otyrǧannan keiın müldem özgeşe äserge bölendım. Aiyrmaşylyǧy jer men köktei, joiǧyş ūşaqtar adamnyŋ ärbır qimylyn sezedı. Boiyma daryǧan bır qasiet şyǧar, men de ärbır ūşaqty sezdım, şturvalǧa otyrǧanda bütın bır denedei qosylyp ketetınbız. Osy qasiet ūşaqtardy synaqtan ötkızu kezınde maǧan qatty kömektestı", - dedı Äubäkırov. Alaida KSRO kezınde äskeri ūşaqtardy synaqtan ötkızuge özge ūlttardy jaqyndatpaityn. Sebebı ondai jūmystar memlekettık qūpiia bolyp sanalǧan. Bıraq Toqtar Äubäkırov qaitpady. Qiyr Şyǧystan Almatyǧa ūşyp bardy. Negızgı maqsaty – bırınşı hatşy Dınmūhamed Qonaevqa kıru.

"Ökınışke qarai, tura men barǧan künı tünde Dınmūhamed Ahmetūly Brejnevpen bırge Delige ūşyp kettı. Al menıŋ uaqytym tyǧyz boldy. Sebebı ıssapar kuälıgın ekı künge ǧana bergen. Bıraq Qonaevtyŋ kömekşısı maǧan qatty kömektestı. Älı künge deiın onyŋ aty-jönın bılmeidı ekenmın. Bıraq myŋ da bır alǧys aitqym keledı. Maǧan öte jaqsy keŋes berdı", - deidı Äubäkırov.

Qonaevtyŋ kömekşısı respublika basşysyna hat jazudy ūsyndy. Al özı sol hatty Dınmūhamed Ahmetūlyna oqytamyn dedı. "Ol menı zaŋger mamandarǧa jıberdı. Resmi hatty aqyǧa jazyp beredı eken. Söitıp, 10 somǧa üş bettık hat jazdyrtyp aldym. Bıraq oilana kele, Qonaevtyŋ üş bettık hatty oqyp otyrmaitynyn tüsındım. Ony jyrtyp tastadym da, özım bärın bır betke syiǧyzdyrdym. Ūşqyş-synaqşy bolǧym keledı dep anyq öz ötınışmdı jazdym", - dep eske aldy Äubäkırov. Dınmūhamed Qonaev jas jıgıttıŋ hatyn oqyp şyǧady. Qorǧanys ministrıne tapsyrma beredı. Sonyŋ nätijesınde Toqtar Äubäkırov synaqşy ūşqyştar mektebıne qabyldanady. Bıraq emtihanǧa ülgere almaidy. Sebebı demobilizasiiadan şyǧarmai qoiypty. Degenmen qazaqtyŋ alǧyr jıgıtı osy belestı de baǧyndyryp, ūşqyş-synaqşy därejesın alyp şyǧady.

Ştattan tys jaǧdailar

Toqtar Äubäkırov bırınşı bolyp eş jerge qonbai, soltüstık poliuske baryp keldı. Sol kezde ūşaqqa äuede ekı ret janar-jaǧarmai qūiǧan. Osydan keiın "MiG-29K" joiǧyş ūşaǧyn tūŋǧyş ret aviakreiserdıŋ palubasyna qondyrdy. Äskeri kemenıŋ alaŋynan ūşty. Ştattan tys jaǧdailar da boldy.

"Mysaly, avikreiserdıŋ palubasynan ūşatyn kezde tramplinnen asyp ketıp, suǧa qūlap kete jazdadym. Sosyn basynda täjıribe jasaǧanda köp närsenı bılmeimız ǧoi. Tüngı uaqytta kemenıŋ projektorlaryn jaǧyp qoidyq. Ūşaqpen köterıleiın dep jatqanda jaryq tablodan şaǧylysyp kettı de, tük körınbei qaldy. Men teŋızdıŋ suyn körgennen keiın ǧana ūşaqty köterıp kettım. Basşylyq katapulttı paidalanuǧa būiryq bergen. Bıraq ony bırde-bır ret qoldanǧan joqpyn", - deidı Äubäkırov.

Onyŋ aituynşa, kez kelgen jaŋa bastamany qolǧa alǧanda qorqynyş bolady. Bıraq "sabaqty ine sätımen" jürgende senım paida bolady. Toqtar Äubäkırov ūşaqtyŋ 50-den astam türın meŋgerıp şyqty. Jaŋa äskeri tehnikany synaqtan ötkızu kezınde körsetken erlıgı üşın sol kezdegı eŋ joǧary marapat – KSRO batyry ataǧyna ie boldy.

"Ǧaryşqa ūşudan ekı ret bas tarttym"

Qyran qūstai kök aspanda qalyqtaudy ǧana armandaǧan ūşqyş ǧaryşqa deiın köterıletının bılgen joq. Tıptı ondai ūsynystan ekı ret bas tartqan. Sebebı joiǧyş ūşaqtarmen qoştasqysy kelmedı. "1985 jyly Nūrsūltan Nazarbaev ǧaryşqa ūşudy ūsyndy. Men bas tarttym. Sebebı ol kezde joiǧyş ūşaqtardy synaqtan ötkızıp jürdım. 1990 jyly taǧy şaqyrdy. Men qaitadan bas tarttym. Uaqytym tyǧyz, şaruam köp dedım. Al bır jyldan keiın qysta şaŋǧy teuıp jürsem, tanysym "bızge nege aitpai jürsıŋ, senı ǧaryşqa daiyndalyp jür deidı" dep töbemnen qoiyp qalǧandai boldy. Qaidaǧy ǧaryş dedım. Söitsem, Nazarbaev menı ǧaryşqa ūşady dep elge jariialap qoiypty", - deidı Äubäkırov. Bolaşaq ǧaryşker bırden memleket basşysyna barady. Kabinetıne kırıp, özımen nege kelısıp almaǧanyn sūraǧan. "Sol kezde Nūrsūltan Nazarbaev saǧan kerek emes bolsa, maǧan da kerek emes. Bıraq halyqqa kerek, el kütıp otyr. Osy sözden keiın bırden kelıstım. Söitıp, qyzu daiyndyqqa kırısıp kettım. 1991 jyly 2 qazanda "Baiqoŋyrdan" ǧaryşqa attandyq. Sonda eliuminatordan keremet bır körınıs aşyldy. Jerdı ǧaryştan körgende tamaşa sezımge bölendım. Ony sözben jetkızu mümkın emes", - deidı Äubäkırov.

Ūşqyştardyŋ yrymyn būzuǧa tura kelgen

Ǧaryşta Toqtar Äubäkırov ärıptesterımen bırge bırqatar zertteu jürgızdı. Al qazaqstandyq ǧaryşker Aral teŋızınıŋ problemasyn zerdeledı. Atap aitqanda, teŋızdıŋ tartyluy, sor topyraqtyŋ ūşuy jäne taǧy basqa maŋyzdy mäseleler boldy. Käsıbi ūşqyş özımen bırge şaǧyn ūşaqtyŋ modelın alyp barǧan. Al ǧaryşqa ūşarda ūşqyştardyŋ yrymyn būzuǧa tura keldı deidı.

"Ūşqyştarda bır yrym bar. Aspanǧa köterılerdıŋ aldynda fotoǧa tüsuge bolmaidy. Bıraq ǧaryşkerler üşın fotoǧa tüsu mındet eken. Sodan zymyranǧa otyrǧanǧa deiın fotoǧa tüstık", - dep eske alady Äubäkırov.

Qazaqtyŋ tūŋǧyş ǧaryşkerı özımen bırge otbasynyŋ fotosyn, bır uys topyraq pen bırneşe tūmardy ǧaryşqa alyp barypty. "Men Qorqyt ata jatqan jerden bır uys topyraq aldyrttym. Sosyn premer-ministrdıŋ orynbasary bolǧan Myrzatai Joldasbekovke ötınış bıldırıp, üş tūmar jasatyp aldym. Üşeuın de ǧaryşqa alyp kettım. Qaityp kelgesın ekeuın balalaryma berdım, bıreuı özımde, älı künge deiın üide jatyr", - deidı Äubäkırov. Ǧaryşkerdıŋ aituynşa, maqsat qoia bılgen adam öz armanyna jetedı. Eŋ bastysy, sol armanǧa jetudıŋ jolyn bılu kerek. Sosyn tabandylyq tanytqan jön. Söz soŋynda Talǧat Oŋǧarbaiūly qazırgı karantindı qalai ötkızıp jatqanyn aityp berdı. "Men özım qalada emespın. Qazır auylda jürmın. Balam auyl şaruaşylyǧymen ainalysady. Onymen bırge köktemgı egıstık jūmystaryna daiyndalyp jürmız", - dedı ol.