Jahandaný dúnıejúzilik damýdyń shynaıy úrdisi retinde

4663
Adyrna.kz Telegram

HHI ǵasyrdyń sheginde adamzat óz taǵdyryn belgilep, ózi qalaǵan ómir saltyn tańdaıtyn, óziniń aınalasynda bolyp jatqan qandaı da bir qubylystarǵa óziniń saıası kózqarastaryn naqtylaı alatyn əlemdik keńistikte, sarp etkende, memleketter úshin zańdy ıntegraııalyq úrdis jaǵdaıynda damýdyń qaı jolymen júrýi kerektigi – dúnıejúzilik qaýymdastyqtyń damýyna baǵyttalǵan osyndaı ońtaıly betburystaryna jahandaný dep atalatyn qubylys septigin tıgizedi. Bizdiń keńistiktik ýaqyttaǵy joǵary tehnologııalardyń damýymen birge, tolyq dúnıejúzilik ınfraqurylymnyń qyzmet etýiniń damýy jeńildeı túsedi, al bul jahandaný úrdisin tereńirek uǵynýǵa septigin tıgizedi.

Jahandaný – sońǵy jyldary əlemniń zamanaýı damý qubylystarynyń ishinde neǵurlym kóp talqylanyp júrgenderiniń biri. Termınniń ózi ǵylymı aınalymǵa 1990 jyldary enip, qazirgi saıası əlemniń kúrdeliligi men alýantúrliligin sıpattaý úshin keńinen qoldanylyp kelgen «postmodernızm» uǵymyn kóp tustarynda shettetti. 1980 jyldardyń sońynda «jahandaný» sózi ǵylymı leksıkada əli kezdespegen. Məselen, amerıkalyq soıolog P. Robertson (R. Robertson) jahandaný məselelerin zertteýdi birinshilerdiń qatarynda bastaıdy, ol «jahandylyq» sózin óziniń «Obsýjdaıa globalnost» (Interpreting Globality) jumysynyń ataýynda qoldanady. Degenmen ekologııa men tehnologııalyq pənder aıasynda jahandaný jóninde 1960 jyldary basqa termındermen erterek aıtyla bastaǵan.

Búginde jahandanýmen baılanysty úrdisterdi sıpattaý úshin jıi basqa da uǵymdar qolda- nylady: postındýstrıaldy dəýir, aqparattyq revolıýııa ǵasyry, tehnojahandaný jəne t.b. Olardyń bəri de jahandanýǵa baılanysty mańyzdy ózgeristerdi bildiredi.

Jahandaný mənine qatysty túrli pikirler qalyptasqan. Bir zertteýlerde onyń ekonomıkalyq aspektilerine kóńil bólinse, basqalarynda biryńǵaı aqparattyq keńistikti qalyptastyrýǵa, úshinshi- lerinde jalpy standarttardy damytýǵa nazar aýdarylady. Sońǵy aıtylǵan, eń aldymen, óndiris, turmys, əleýmettik ómir jəne t.b. uıymdastyrýǵa qatysty.

Móldir Saǵymbaeva

Ál Farabı atyndaǵy qazaq ulttyq ýnıversıteti
Fılologııa jáne álem tilderiniń stýdenti.

F.Qozybaqova, ǵylymı joba jetekshisi,

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti tarıh jáne arheologııa, etnologııa fakýltetiniń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń professory.

Pikirler