HHI ǧasyrdyŋ şegınde adamzat öz taǧdyryn belgılep, özı qalaǧan ömır saltyn taŋdaityn, özınıŋ ainalasynda bolyp jatqan qandai da bır qūbylystarǧa özınıŋ saiasi közqarastaryn naqtylai alatyn əlemdık keŋıstıkte, sarp etkende, memleketter üşın zaŋdy integrasiialyq ürdıs jaǧdaiynda damudyŋ qai jolymen jüruı kerektıgı – düniejüzılık qauymdastyqtyŋ damuyna baǧyttalǧan osyndai oŋtaily betbūrystaryna jahandanu dep atalatyn qūbylys septıgın tigızedı. Bızdıŋ keŋıstıktık uaqyttaǧy joǧary tehnologiialardyŋ damuymen bırge, tolyq düniejüzılık infraqūrylymnyŋ qyzmet etuınıŋ damuy jeŋıldei tüsedı, al būl jahandanu ürdısın tereŋırek ūǧynuǧa septıgın tigızedı.
Jahandanu – soŋǧy jyldary əlemnıŋ zamanaui damu qūbylystarynyŋ ışınde neǧūrlym köp talqylanyp jürgenderınıŋ bırı. Terminnıŋ özı ǧylymi ainalymǧa 1990 jyldary enıp, qazırgı saiasi əlemnıŋ kürdelılıgı men aluantürlılıgın sipattau üşın keŋınen qoldanylyp kelgen «postmodernizm» ūǧymyn köp tūstarynda şettettı. 1980 jyldardyŋ soŋynda «jahandanu» sözı ǧylymi leksikada əlı kezdespegen. Məselen, amerikalyq sosiolog P. Robertson (R. Robertson) jahandanu məselelerın zertteudı bırınşılerdıŋ qatarynda bastaidy, ol «jahandylyq» sözın özınıŋ «Obsujdaia globalnost» (Interpreting Globality) jūmysynyŋ atauynda qoldanady. Degenmen ekologiia men tehnologiialyq pənder aiasynda jahandanu jönınde 1960 jyldary basqa termindermen erterek aityla bastaǧan.
Bügınde jahandanumen bailanysty ürdısterdı sipattau üşın jiı basqa da ūǧymdar qolda- nylady: postindustrialdy dəuır, aqparattyq revoliusiia ǧasyry, tehnojahandanu jəne t.b. Olardyŋ bərı de jahandanuǧa bailanysty maŋyzdy özgerısterdı bıldıredı.
Jahandanu mənıne qatysty türlı pıkırler qalyptasqan. Bır zertteulerde onyŋ ekonomikalyq aspektılerıne köŋıl bölınse, basqalarynda bıryŋǧai aqparattyq keŋıstıktı qalyptastyruǧa, üşınşı- lerınde jalpy standarttardy damytuǧa nazar audarylady. Soŋǧy aitylǧan, eŋ aldymen, öndırıs, tūrmys, əleumettık ömır jəne t.b. ūiymdastyruǧa qatysty.
Möldır Saǧymbaeva
Äl Farabi atyndaǧy qazaq ūlttyq universitetı Filologiia jäne älem tılderınıŋ studentı.
F.Qozybaqova, ǧylymi joba jetekşısı,
Äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetı tarih jäne arheologiia, etnologiia fakultetınıŋ Qazaqstan tarihy kafedrasynyŋ professory.
