Avstraliianyŋ premer-ministrı Skott Morrison älem köşbasşylaryn Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ (DDSŪ) qyzmetın özgertuge şaqyrdy. Ol koronavirustyŋ taralu sebepterın zertteudı talap etedı. Ötken aptada eŋ kışkentai qūrlyqtaǧy saiasatkerler DDSŪ men resmi Pekinge qarsy ülken syni nauqan bastady. Būl turaly "Adyrna" Novaia gazetaǧa" sılteme jasap habarlaidy.
Morrison öz ükımetınıŋ Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymyn reformalau jönındegı ūsynystaryn AQŞ, Fransiia, Germaniia jäne Jaŋa Zelandiia basşylarymen kelıssözder barysynda jariialady. Ol älemnıŋ kez-kelgen jerınen medisinalyq aqparatty aşyq türde aluǧa qūqyǧy boluy kerek deidı. Tek Morissonnyŋ paiymdauynşa, qazırgıge ūqsas pandemiia qaitalanbaidy. Sondyqtan epidemiologtar kez-kelgen eldıŋ medisinalyq mekemelerı men mälımetter bazasyna kez-kelgen eldıŋ sūranysy boiynşa şeksız qol jetımdılıktı qamtamasyz etuı kerek. DDSŪ 1948 jyly qūrylǧan kezden bastap onyŋ erejelerıne säikes qol jetımdılık tiıstı memlekettıŋ bilık organdarynyŋ şeşımı bolǧan jaǧdaida ǧana berıluı mümkın.
ABC News Avstraliianyŋ ūsynysyn keŋınen qoldau DDSŪ-nyŋ joiyluymen de aiaqtaluy mümkın ekenın aitady. Öitkenı, 194 müşenıŋ ärqaisysyna veto qoiatyn ūiymdy reformalau qiynǧa soǧady. Morrison ükımetınıŋ özı būl mäselenıŋ şeşımı DDŪ-nyŋ ornyna jaŋa qūrylym qūru boluy mümkın ekenın jasyrmaidy. Avstraliia halqy premer-ministrdıŋ ūsynystaryn qūşaq jaia qarsy aldy. Morrisonnyŋ ideialary tıptı oppozisiiada da qoldau tapty: "köleŋkedegı" syrtqy ıster ministrı Penni Vong densaulyq saqtau salasyndaǧy halyqaralyq tärtıptı nyǧaitu jaqsy ideia ekenın aitty. Bıraq premer-ministrge tek odaqtas Amerika Qūrama Ştattarymen ǧana emes, basqa da dostas memlekettermen kelısu üşın köp uaqyt pen küş jūmsauǧa tura keledı, dedı ol. DDSŪ reformasy Avstraliia parlamentınde būrynnan talqylanuda. Būrynǧy diplomat jäne Avstraliianyŋ bileuşı liberaldy partiiasynyŋ deputaty Deiv Şarma 15 säuırde el būl ūiymnyŋ maŋyzdy donory jäne onyŋ jūmysyndaǧy özgerısterdı talap etuge qūqyly ekenın aitty. Şarmanyŋ ärıptesı jäne partiianyŋ müşesı Andriu Husti DDSŪ-ny Qytai Kommunistık partiiasynyŋ müddelerıne sai jūmys ıstemeidı dep aiyptady. Ol Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ basşylaryn qyzmetınen bosatuǧa şaqyrdy.
Avstraliia premer-ministrınıŋ ūsynystary Parijde ǧana qoldau taba qoimady. Fransiia prezidentı Emmanuel Makron qazır reformalar men tergeulermen ainalysatyn uaqyt emes, öitkenı älem qazırgı uaqytta pandemiia zardaptaryn tıkelei joiu üşın küş bırıktıruı kerek dedı dep habarlaidy Reuters. Berlin men Londonda Avstraliiany qoldauǧa asyqpauda. Osyǧan qaramastan, avstraliialyqtar özderınıŋ talaptaryn 17 mamyrda DDŪ Assambleiasynda aituǧa daiyn.
Alaida, kez-kelgen reformalar men tergeulerdı Qytaidyŋ qoldauynsyz jüzege asyru mümkın emes, deidı Avstraliia ūlttyq universitetınıŋ halyqaralyq qūqyq professory Don Rotvell. BŪŪ pandemiia sebepterın zertteu üşın komissiia qūra alady, bıraq būl jaǧdaida QHR būl şeşımge veto qoiuǧa qūqyly. Sarapşy, balama retınde, pandemiiaǧa eşkımdı jauapkerşılıkke tartudy maqsat etpeitın halyqaralyq şarttardyŋ jobalaryn jasaudy qarastyrady. Osyǧan ūqsas mysal retınde Rotvell Chernobyl atom elektr stansiiasyndaǧy apatqa bes aidan keiın iadrolyq avariia turaly jedel eskertu turaly konvensiia jasalǧan kezde älemnıŋ reaksiiasynyŋ qalai bolǧanyn mysalǧa keltırdı.
Tūtastai alǧanda, avstraliialyq saiasatkerler Qytai bilıgın synauda aitarlyqtai jetıstıkke jettı. Avstraliia saiasi jüiesınıŋ būndai tūtastyǧyna qūrmetpen qarauymyz kerek. Öitkenı, kontinenttık el Qytaiǧa ekonomikalyq jaǧynan täueldı deuge bolady. Qytai onyŋ negızgı sauda serıktesı. 17 säuırde Avstraliianyŋ ışkı ıster ministrı Piter Dennett QHR halyqaralyq qoǧamdastyqtyŋ sūraqtaryna jauap beruge jäne älemge COVID-19 distribusiiasy turaly aqparat beruge mındettı ekenın aitty. Būǧan jauap retınde Kanberradaǧy Qytaidyŋ diplomatiialyq ökıldıgı Dennetttı AQŞ-tyŋ ügıt-nasihattyq "uaǧyzyn" qaitalaidy dep mälımdedı, al Pekindı synǧa alǧan avstraliialyq saiasatkerlerdı Donald Tramptyŋ "popugaiy" dep atady.
Aita ketu kerek, Amerika Qūrama Ştattary DDSŪ-ny reformalau bastamasyn qoldaityn sanauly elderdıŋ bırı. Osylaişa, Avstraliianyŋ Auyl şaruaşylyǧy ministrı Devid Litlproud beisenbıde G20 köşbasşylaryn Qytaida tanymal jabaiy januarlardyŋ "qara" bazarlaryna tyiym saluǧa şaqyrdy, öitkenı olar adam densaulyǧyna jäne basqalarǧa qauıp töndıredı. AQŞ memlekettık hatşysy Maikl Pompeo būǧan bırden qoldau bıldırdı.
Avstraliiada koronaviruspen 6 674 adam auyryp, 5 095 adam jazylyp şyqty. 78 nauqas qaitys boldy.
Oŋǧar Qabden,
"Adyrna" ūlttyq portaly
