Taŋerteŋ oiandyŋ, oiatqyşty qosu üşın ary aunadyŋ. Keşegıden aiyrmasy joq bügınıŋ bastaldy. Taŋǧy as ta tura keşegıdei. Bır şynyaiaq kofenı jaŋa dämhanadan auyz tisem deisıŋ... A, joq jaŋa dämhananyŋ keregı joq. Eskı dämhana bola bersın. Sosyn jūmysqa barasyŋ. Neşe jyldan berı bır närsenı qaitalai beretın qūbylys.
Keşke şarşap kep, divanǧa jantaia ketesıŋ. Jaqsy köretın şoudy köresıŋ. Sosyn ūiyqtap ketesıŋ. Tura osylai bır apta boiy. Bügın jūma. Uh, demalys bastaldy. Sol baiaǧy barǧa baryp, būrynnan bıletın adamdarmen uaqyt ötkızesıŋ. Jeksenbınıŋ jetıp kelgenın baiqamai qalasyŋ. Ömır qaitadan qaitalanady.
Ne degen ötpeitın uaqyt. Küibeŋ tırlık. Ömırımde eş özgerıs joq. Uaqyt toqtap qalǧandai. Soŋǧy ret qaşan jūmysta jetıstıkke jetıp edıŋız? Jürek alyp-ūşyp, men bırdeŋe tyndyrdym dep quandy? Jaŋa närse jasap, şattanǧan sättı bastan keşkenıŋızge köp boldy ma?
Bala künımde bır tüstı qaitalap köre beretınmın. Türmege tüsıp qappyn. Onda ömırımnıŋ soŋyna deiın nömırlengen belgı soǧady ekenmın. Türlı ärıpter men sifrlardan qūrastyramyn. Eger qatelık jasasam, bärın basynan bastauym kerek. Maqsat joq. Mümkındık joq. Küibeŋ tırlık. Osyndai tüs.
Oiana ketsem, şylqyldap terlep jatatynmyn. Anamdy oiatyp, jaman tüs kördım dep aituşy em. Ol maǧan esınen auysqan adamǧa qaraǧandai qaraityn. Būl tüs menı nege sonşa şoşytatynyn aityp tüsındıre almauşy em.
Ol kezdegı qorqynyştyŋ sebebın tüsınbegen de şyǧarmyn. Bıraz jyl alǧa jyljyp keteiın. Bırde jūmystyŋ küibeŋımen osyndai qaitalana beretın ömır jolyna tüstım. Jūmys, üi. Jalǧasa beretın aptalar. Demalystar. Jūmysym ūnamady emes, ūnaityn. Men muzykalyq baiqaular men şaralar industriiasynda jūmys ıstep jürdım. Sonda da ömırım qobaljusyz, şattyqsyz ötıp jatty. Künde bır körınıs qaitala beretındei.
«Mynandai ışpystyrarlyq ömır qaşan bıtedı?» dep oilap jürdım. Men maqsatsyz ömır sürıp jatyr em. Älgı tüsımdegı jaǧdai şyndyqqa ainalǧan kez.
Sony tüsıngen sätte, jūmystan öz erkımmen şyǧyp, Oŋtüstık-Şyǧys Aziiaǧa bilet satyp aldym. Osy saiahatta köptegen ömırlık jaǧdaiattarddy bastan keştım. Sonyŋ bırı ömırdı tüsınuıme kömektestı.
Jaily ömır – menıŋ ruhani ösuıme kedergı keltırgen eken. Baqytty boluyma mümkındık bermeptı.
Adamnyŋ tänı jailylyqty qatty qalaitynyn ūqtym. Būl ruhani ızdenıstıŋ jolyn jabatyn jait eken. Jailylyqtan şyǧu bastapqyda jaisyzdyqty sezındıredı. Alaida onyŋ qūndylyǧy sol jaisyzdyqtan myŋ märte artyq. Sebebı, kelesı jaǧyn köru qiyn.
Jailylyqtan şyǧu är adamda ärkelkı desek te, meilı ol jūmystan şyǧu, basqa elge saiahat, söilesuge ūialatyn aqyldy adammen sūqbat bolsyn, sol adamdy özgertetın qūbylys. Jaily jerden şyǧu öte maŋyzdy qadam.
Adamnyŋ damuy jaily ortanyŋ syrtynda, ol mındettı türde sätsızdıktermen bailanysty. «Bärımız de sätsızdıkke ūşyraimyz, aramyzdaǧy eŋ myqtylar jeŋılıstıŋ dämın tatyp körgender ekenı anyq» deidı Djeims Metiu Barri.
Basynan bastaiyn. Adamdar küres pen jaisyzdyq ruhani ösudıŋ baspaldaǧy ekenın ūmytyp barady. Eske tüsırşı: bala kezde är kün bır erlıkke şaqyratyn; är kün saiyn jaŋa bırdeŋe bıletınsıŋ. Ata-anaŋ är närsege jūmsaityn, jasatqyzatyn. Qorqatyn, qalamaityndy ıstetkızetın. Sony dūrys ısteseŋ de, jerıne jetkıze almasaŋ da, sen jetılıp, ösetınsıŋ.
Uaqyty kelgende ata-anamyz bızdı jūmsaǧandy doǧarady. Sen basyŋmen jaily ortaǧa süŋgisıŋ. Tūraqtylyq qajet dersıŋ. Moinyŋa jüktegen mındettıŋ bärı ömırıŋdı bırsaryndy etedı. Tūraqtylyqqa boi üiretken adam batyldyǧynan aiyryla beredı. Olar jaily ortadan tys artyq qadam jasauǧa qorqady.
Tüpsanamyzda «bılım aludy» tek balalyqpen bailanystyryp qoiamyz. Külkılı ǧoi. Bılım quu eşqaşan tolastamaidy. Öskısı kelgen adam ärdaiym mümkındık tabady. Oǧan adamnyŋ jasy, jaǧdaiy äser etpeidı.
Qazırgı adamdar jaŋa närsenı jasap köruge qorqady. Sätsız şyqsa, qaitem deidı. Sätsızdık – bärı bıttı degen söz emes. Ol bärı endı bastaldy degendı bıldıredı.
Adam qatelık jasai jürıp üirenedı. Keide sätsızdıktıŋ paidasy sättılıkten artyq. Nar täuekelge bel bumaǧan qūr alaqan qalady.
Bastaǧan ısıŋ paida kletırse de, keltırmese de – būl täjıribe adamǧa bır saty ılgerıleuge kömektesedı. Tük bıtırmegennen jaqsy ǧoi.
Jattyǧudan keiın aiaq-qolyŋnyŋ saldyrap auyrǧany bolsyn, jūmysty jürgızu üşın tünımen ūiyqtamaǧan sätter, aldaǧy belgısızdık aldyndaǧy ürei, sätsızdıkke ūşyrap qalam-au degen qorqynyş – bärınıŋ aitpaǧy, janyŋ auyrmasa, ösu joq, nätije joq. Ne ösesıŋ, damisyŋ, sol arqyly jetıstıkke jetesıŋ, qatelık jasaisyŋ, qūlaisyŋ, qaita tūrasyŋ. Ne sol tūrǧan jerıŋde tūra beresıŋ.
2. Maŋyzdy äuestıkterge jol aşasyŋ
Būryn bılmegen dünielerge den qoiu adamdy damytady. Jaŋa äuestıktı adam ömırge degen qūştarlyqty qaita sezınu üşın üirenedı. Bıraq köp adam jaŋany jasap köruge qorqady. Qaidan ne ızderın bılmeidı. Kündelıktı küibeŋnen asa almai ömırın ötkıze beredı. Sol jaŋa onyŋ ömırıne özdıgınen kele salatyndai ümıttenedı.
Ümıttı öşırgım kelmeidı, bıraq ol jaŋa senı özı ızdep kelmeitının aitqym keledı. Sol üşın jaily ortadan şyǧu kerek. Aspannan syi tüspeidı. Şyndap ızdeseŋ, būryn oiyŋ tügılı tanazaryŋa kırmegen närselerdı tabasyŋ. Aziiaǧa attanǧanymda maqala jazǧym keletının tüsındım. Köŋılım soqty. Būrynnan berı mazalaǧan köŋıl küiımdı aq paraqqa töktım. Ol kezde ömırge qūştarlyq oiatatyn äuestıgımdı tapqanymdy bılmegen em.
Maqalany bırınen soŋ bırın jazyp, oiymdy ortaǧa salyp otyrdym. Jol-jönekei neşe türlı suretterdı köbırek tüsırıp, maqalamdy öŋdep otyrdym. Keiın mūnyŋ bärı saiahattarym turaly beine baian jasauǧa paidasyn tigızdı. Men būryn oilap bılmegen tört närsenı üirendım. Osynyŋ bärı maǧan ūnaidy dep kütpep em. Jaily ortadan şyǧa salyp jaŋa äuestıkterımdı taptym. Jai kütu eşteŋege jetkızbeidı. Jaily ortadan şyqsaŋ, bıttı, ömır özgerıp kete salatynyn köresıŋ.
3. Būrynǧydan aqyldy, aşyq-jarqyn, tüsınıgı mol bolyp, danalyq jolyna tüsesıŋ
Ömırde erekşe adamdar öte köp. Alaida küibeŋ tırlık keşken adam özıne ūqsas adamdarǧa tartyla bermek. Būlai bolu adamdy şekteulerge bailap qoiady. Adamdar arasyndaǧy özgeşelıkterdı baiqaudy doǧaramyz.
Eger ainalaŋda senıŋ ömırlık közqarasyŋdy bölısetın adamdar tola bolsa, endeşe tek bır pıkırmen ömır süruge beiımdelıp ketesıŋ. Eldıŋ bärı osylai oilaidy eken dep qalasyŋ.
Jaily ortadan şyqqan soŋ erekşelıkterdı tüsınuge, är tarapta oilanuǧa beiımdelesıŋ. Tüsınıksız pıkırlerdı qabyldap üirenesıŋ. Basynda bır türlı jaisyz bolady. Bıraq kelesı de özıŋ kelıspeitın pıkırdı estıgende kerısınşe daulaspai, mūndai oiǧa nelıkten kelgenın tüsınuge tyrysasyŋ.
Adamnyŋ oiy bai täjıribe men myŋdaǧan özgerısterden qalyptasady. Desek te, kei adamnyŋ pıkırıne aq-qara közıldırıkpen qaraimyz. Nege basqaşa emes, däl osylai oilaitynyn turaly ärkımnıŋ öz sebebı bolmaq. Köp sebep bız oilaǧannan da tereŋ. Böten adamnyŋ mädeniet jaiyndaǧy közqarasyn tüsınu, onyŋ ideologiiasynyŋ qalyptasuyn aŋǧaru danalyqqa bastaityn alǧaşqy qadam.
4. Jaily ortanyŋ maǧynasyz oiyn-sauyǧynan qūtylsaŋ, sanaŋ tūnyq bola bastaidy
Kündelıktı bır körgen närsenı qaitalap körıp, bır qosymşany ǧana qoldanyp daǧdylansaq, midy öşırıp qoiamyz. Qaitalanatyn dünie midy ısten şyǧarady. Teledidar men telefondy söndırıp, basqa närsenı zertteuge otyrǧanda özıŋ de taŋ qalasyŋ. Ondai kezde mi jeŋıl jūmys ıstep ketedı. Telefonyŋdy söndır, kelesı joly bır künge söndır. Solai uaqytyn ūzarta ber.
5. Aşyq ärı senımdı bola tüsesıŋ
Beitanys adamdarmen tıldesu köp jandar üşın yŋǧaisyz qylyq. Bıreu synar, bıreu söger dep qorqamyz. Bırdeŋenı büldırıp qoiam ba dep qorqa beremız. Mūndai kezde eldıŋ bärı özın yŋǧaisyz sezınedı. Osyny bılgelı berı elmen emen-jarqyn aralasatyn boldym. Dūrys söilespei qalsam degen üreidı jeŋdım.
Būryn söilesıp körmegen adamdy äŋgımege tartu jaily ortadan şyǧudyŋ bır amaly. Tanymaityn adamǧa maqtau söz ait. Onyŋ ne ziiany bar? Taǧy bır amaly – basqa adamdardy ūmyt. Būryn ıstep körmegen närsege den qoiǧanda jaily ortadan şyǧyp, osyny ısteudı maqsat qylmasaŋ da, özıŋe onyŋ nätijesı ūnauy mümkın. Özıŋe degen senım paida bolady. Būryn ıstep körmegen närsenı ısteuge batyldyq qajet. Qorqynyşty jeŋu kerek. Batyldyq beitanystarmen söilesudıŋ üreiın jeŋedı. Senımdılık pen äleumetpen aralasu küibeŋ tırlıkten qūtyludyŋ bır amaly.
6. Eş qinalmai myqty sūqbattas bolu
«Bırde bır adam sätsızdıkke ūşyramai özgenı qyzyqtyra almas. Neǧūrlym jiı sürınıp, sodan nätije şyǧarsaŋ, soǧūrlym özıŋ jetıle tüsesıŋ. Eşbır küressız dıttegenıne qol jetkızgen adamdy körıp pe edıŋder? Mūndailar mülde joq ne şalşyǧy tereŋ bolǧany» deidı Kris Hardvik.
Senımdılık pen äleumetpen aralasu jaily ortadan şyqqan soŋ kele bastaidy. Dūrys söilesu daǧdylaryn da meŋgere bastaisyŋ. Jaily ortadan şyqqan soŋ qanşama qyzyqty, kezdeisoq, tüsınıksız jaittar bola bastaitynyn baiqaisyŋ. Qyzyqty hikaialaryŋ köbeie tüsedı. Bükıl sätsızdıkter men jetıstıkter bölısuge laiyq deŋgeige köterıledı. Öz ömırıŋnen tarihi oqiǧa jasai bıl, mümkın kino tüsırıp qalarsyŋ.
7. Būryn bılmegen älemdı tanisyŋ
Būryn-soŋdy oilamaǧan qyzyqqa boi aldyrasyŋ. Är türlı top, mädeniet baryn bılesıŋ. Ne ūnaitynyn oilan. Mäselen, golf. Onyŋ amaly, täsılı, türlı elementı qyzyqtyrady.
Mūndai äuestıkter jetıp artylady. Muzykany jaqsy köretınder. Janküierler. Är ıstıŋ maitalmandary. Myŋdaǧan mädeniet pen qoǧamdastyqtyŋ ökılderı. Izdegen adam qalauyn tabady.
Alǧan äserlermen bölısu, qazırgı jaŋa äuestıkke qatysty pıkırlestermen aralasu, oi bölısu ömırdegı eŋ ülken jan raqaty. Mümkındıkter şeksız. Jaŋa älemdı däl qazır aşyp, däl qazır özgerseŋ de bolady. Küibeŋ tırlıktıŋ jalyqtyratyny ras. Adamdy tejeidı. Ömırıŋ alaqandaǧydai bolǧany – eş jaŋalyq oryn almai, tek bır şeŋberdıŋ boiymen jüre beru. Ondai da jürek sazyp ketedı.
Endeşe, ömır tızgınıŋdı öz qolyŋa alyp, erkındık, qyzyǧuşylyq, şattanuǧa esık aş. Alǧaşqy qadamdy jasau qiyn. Al jasaǧan soŋ būryn nege qoryqqam deisıŋ. Būl fänide ötkızgen är sätıŋ baǧaly. Sondyqtan, mynany ıstesem be, joq pa dep oilanba. Iste. Ömır ötıp bara jatyr.
Qūlqyn särıden oianyp, men ısteitın şarua köp dep quanatyn bolasyŋ. Bükıl älemdı jaulap aluǧa daiynsyŋ. Jūmysqa oiyŋ tūnyq, jaŋa ideimen jönelesıŋ. Jūmys künıŋ lezde öte şyǧady. Üige kele jatyp kelesı kündı josparlap, demalysta qaida baratynyŋdy oilap jüresıŋ. Ömır qaitadan qyzyq, ǧajaiypqa toly bola bastaidy.
Nömır jazylǧan belgı soǧudy ūmyt.
Djek Kenfild
Audarǧan: Şynar Äbılda
"Adyrna" ūlttyq portaly
