Qazaqstannyŋ ekınşı Ūlttyq qory offşorlarda jasyrylǧan

7237
Adyrna.kz Telegram
https://adyrna.kz/content/uploads/2020/05/dosym.jpg
Saiasattanuşy, Täuekelderdı baǧalau tobynyŋ direktory Dosym Sätpaev elitalardy yǧystyru taqyrybyn talqylauda. FOTO: Andrei Lunin Düisenbı, 11 mamyrda Prezident Qasym-Jomart Toqaev Tötenşe jaǧdai jönındegı memlekettık komissiianyŋ qorytyndy otyrysynda söilegen sözınde, basqalarmen qatar «ūlttyq kompaniialarǧa tiesılı jekelegen qūrylymdardy şeteldık iurisdiksiialardan AIFC-ke kezeŋ-kezeŋımen köşıru boiynşa jūmysty bastau kerek» dep mälımdedı. «Eger özımızdıŋ kompaniialar şeteldık iurisdiksiialardy taŋdasa, bız şeteldık investorlardyŋ senımın jüzege asyra almaimyz» dedı prezident. Būl tezistıŋ kezdeisoq paida bolmaǧany anyq. Qazaqstan ekonomikasyndaǧy ösıp kele jatqan daǧdarys jaǧdaiynda ükımet «şeteldık iurisdiksiialarǧa» jatatyn qosymşa qarjy resurstaryn belsendı ızdeude. Bıraq būl taqyryp «öte ūzaq äŋgıme». Esımde, 2017 jyly Nūrsūltan Nazarbaev  qazaqstandyq biznes qūrylymdarynan, onyŋ ışınde keibır ūlttyq kompaniialardan aqşany elge qaitarudy jäne ony şeteldık şottarda saqtamaudy talap etken. Ol kezde äŋgıme şeteldegı 12,5 mlrd. dollarǧa ie 18 otandyq kompaniia turaly boldy. « Kömbege tyqqan aqşany joǧaltasyŋdar. Solai emes pe? Al, sanksiialar jaǧdaiynda saǧan eşkım kömektespeidı. Aqşany qaitaryp, ony Qazaqstanda saqtaŋdar. Saǧan qandai kepıldık qajet? Zaŋdar, jarlyqtar? Men ony ısteimın. Mūny jasamasaŋdar, bız ony özımız jasaimyz. Renjımeŋder », - dedı Nazarbaev sol kezde zıldı, būiryqty raida. Toqaevtyŋ qazırgı mälımdemesıne süiensek, bärı sol jerde äŋgıme küiınde qalǧan. Üş jyl būrynǧy «şeteldık iurisdiksiialarǧa» baǧyttalǧan ündeuler men qatqyl mälımdemeler jäne ūlttyq kompaniialardyŋ tyqqan aqşalarynan eş paida bolmady. Osyǧan bailanysty ūlttyq kompaniialardy baqylaityn jäne tapsyrmany oryndauşylardyŋ aldyŋǧy qatarynda boluy tiıs «Samūryq-Qazyna» ūlttyq äl-auqat qorynyŋ enjar ​​pozisiiasy taŋqalarlyq bolyp körındı. Eger Qasym-Jomart Toqaev bır närsenı sözben emes, ıs jüzınde däleldegısı kelse, ärdaiym «qara jäşıkterdıŋ» qyzmetın atqaratyn ūlttyq kompaniialardyŋ qyzmetın özgertkısı kelse, osy qordy ( «Samūryq-Qazyna» -avt.) retke keltıruden bastauy kerek. Būl jaǧdai tek ūlttyq kompaniialardyŋ «şeteldık iurisdiksiialaryna» qatysty emes. Bızde bilık ökılderı men biznes-elitanyŋ ökılderı bırneşe üide tūrudy jön kördı: bıreuı Qazaqstanda, al qalǧandary «şetelde». Nätijesınde olar myna jaqta qyryp aqşa tauyp, ony jasyryn araldarda saqtady. Mūnyŋ bırneşe sebepterı boldy. Bırınşıden, köleŋkelı ekonomika men sybailas rentanyŋ boluy, olar köleŋkelı kırıs äkelıp, tynyş offşorlyq aimaqtardy ızdeidı. Ekınşıden, ırı biznes pen ükımettıŋ tyǧyz bailanysy. Qazaqstanda biznestı jürgızu öte qauıptı  boldy, öitkenı bilıktıŋ Olimpınen soqqan küştı dauyl är türlı "jelkenderdı" toz toz qylyp, kez-kelgen jergılıktı bilıktegı «şatyryŋyzdy» ūşyryp äketıp, qiyn künderge saqtap otyrǧan aqşaŋyzdy şyǧaruǧa mäjbürleidı. Üşınşıden, aldaǧy uaqytta jartylai tranzittık bilıktıŋ tolyq tranzittık formasyna ötuı turaly belgısızdıktıŋ ösuı, kez-kelgen jaǧdaida Nazarbaevtyŋ saiasi sahnadan tüpkılıktı ketuı, eger ol qazır bolmasa da, keiınırek mülıktı qaita böluge äkeledı. Bos jerdıŋ toltyryluy ol tabiǧat zaŋdylyǧy. Keibır yqpaldy oiynşylardy beitaraptandyru olardyŋ basqalarmen almastyryluyna äkeledı. İslam Karimovtyŋ qyzynan basqa, tūŋǧyş prezidenttıŋ ainalasyndaǧy adamdardy  türmege japqan körşı Özbekstan bızge jaqsy sabaq bolady. Aitpaqşy, tötenşe jaǧdai kezınde Qazaqstan Prezidentınıŋ ökılettıkterınıŋ keŋeiuı, eŋ aldymen, ekonomikalyq qauıpsızdık salasynda boldy. Bıraq ädette saiasat - būl ekonomikanyŋ şoǧyrlanǧan körınısı, äsırese oligarhiialyq toptardyŋ qyzmetıne ekonomikalyq qūraldar arqyly äser etudıŋ qosymşa mümkındıkterı bolǧan kezde. Tötenşe jaǧdai - būl qaisysyn qoldaudy, qaisysyn bas tartudy şeşudıŋ yŋǧaily tetıgı. Virologtardyŋ boljamdary boiynşa jaŋa ǧalamdyq pandemiianyŋ paida boluy tek uaqytty talap etetındıgıne süiene otyryp, Qazaqstanda tötenşe jaǧdaidyŋ engızıluı būrynǧyǧa qaraǧanda jiı bolady. Eger bız offşorǧa oralsaq, onda, ärine, būl aqşanyŋ bır bölıgı offşorlyq kompaniialardyŋ şeteldık investisiialary arqyly elge qaitaryldy, bıraq köleŋkelı jäne sybailas kapitaldyŋ edäuır bölıgı Qazaqstannan tys jerde älı de saqtaluda. Olar qaitaryluy kerek, öitkenı bız el ekonomikasy üşın jūmys ısteitın ondaǧan milliard dollar turaly aityp otyrmyz. Tax Justice Network mälımetterıne sensek barlyq offşorlyq kompaniialarda  21-32 trln dollar aralyǧyndaǧy aqşa jasyruly. Būl törttyŋ bır bölıgı Qazaqstanǧa tiesılı. Iаǧni, ekınşı qazaqstandyq ūlttyq qor offşorlyq aimaqta jasyruly degen söz. Al offşorlyq kompaniialarmen jūmys ekı baǧytta jüruı kerek. Bırınşıden, basqa eldermen bırlese otyryp, offşorǧa jasyrylǧan Qazaqstannyŋ köleŋkelı kapitalyn anyqtau jäne oǧan oralu üşın maqsatty jäne qataŋ saiasat. «Panamageit» pen Paradise Papers tızımınen bastauǧa bolady. Şynynda da, «halyqtyŋ qyzmetşılerı» eldı özderınıŋ qarttyqtarynyŋ  demalysynyŋ yŋǧaily qainar közı retınde qarastyrudy jalǧastyra berse jäne Qazaqstandy balalary, nemerelerı men şöberelerı tūratyn Otany sanamaǧanǧa deiın, ekonomikany qaita qūrylymdau kömektespeidı, öitkenı bızdıŋ elitanyŋ sanasyn özgertuden bastau kerek. Ekınşıden, käsıpkerlerge memleketpen tyǧyz bailanysta bolatyn «qol jetpeitın» tızımge kırmegendıkten, biznesterın joǧaltyp aludan qoryqpai, Qazaqstanda jūmys ıstep, kapitaldy investisiialau tiımdı bolatyn el retınde ekonomikalyq jüienı tolyǧymen jaŋartu kerek. Öitkenı, bızdıŋ eldegı bailyq tek aktivterdıŋ, ırı jyljymaityn mülıktıŋ, kapitaldyŋ jäne aksiialardyŋ boluymen ǧana anyqtalmaidy. Resurstardy tıkelei nemese mesenat arqyly böluge ünemı qol jetımdılık bailyqty tūraqty sanatqa ainaldyrady. Bıraq mūndai jaǧdailarda,  eskı anegdotta aitqandai, «FPG-dan OPG - ǧa analuǧa jäne kerısınşe boluǧa bır ǧana qadam bar». Skandinaviia elderınıŋ täjıribesı körsetıp otyrǧandai, biznes tıptı joǧary salyqtar jaǧdaiynda da adal jūmys ısteuge daiyn: bastysy - bärı zaŋǧa säikes,taza jäne şeneunıkterdıŋ qalauymen oiyn erejelerınde özgerıs bolmasa boldy Mūndai jaǧdailar köbınese demokratiialyq jüielermen qamtamasyz etıletını tüsınıktı. Singapur mysalynda Li Kuan Iý öz reformasyn däl elita tazartudy onyŋ adaldyǧy nemese senımsızdıgın anyqtau tūrǧysynan emes, ükımet ökılınıŋ öz elı üşın jūmys ısteuge degen şynaiy nietı tūrǧysynan anyqtady. Aitpaqşy, AIFC-tıŋ Qazaqstanda aǧylşyndyq nūsqamen boluy elde investorlar üşın jūmaq jaǧdailary bar rezerv paida bolǧan kezde taŋǧajaiyp jaǧdai tuǧyzady, al onyŋ syrtynda qalǧan qazaqstandyq biznes jemqorlyq, zaŋsyzdyq, ädılettılık pen şynaiylyqtyŋ bolmauy, memlekettıŋ ekonomikadaǧy üstemdıgı jaǧdaiynda da ömır süru üşın kürestı jalǧastyruda. Jaqynda qazaqstandyq offşorlyq şottar men qymbat şeteldık jyljymaityn mülık ielerı de qiyn jaǧdaiǧa tap boldy. Köptegen elderdıŋ offşorlyq, qūpiia banktık şottary, köleŋkelı kapitaly jäne balanstyq aktivterımen küresınıŋ küşeiuı elitanyŋ jüikesıne şi jügırtude. Ūlybritaniianyŋ qymbat jyljymaityn mülıktıŋ şeteldık ielerıne qatysty saiasatyn qataŋdatu turaly eske tüsırgen jön, olardan satyp aluǧa jūmsalǧan aqşany qalai tapqanyn däleldeudı talap etuı mümkın. Osydan bırneşe jyl būryn älemnıŋ 300-den astam ekonomisterı memleket basşylaryna «älemdegı sybailas jemqorlyq deŋgeiın arttyryp, halyqaralyq korporasiialarǧa basqalardyŋ esebınen qarjylyq paida aluǧa kömektesetın offşorlyq aimaqtardy toqtatuǧa» ündedı. Saiyp kelgende, Batysta offşorlyq kompaniialardyŋ ainalasyndaǧy "ūrys-kerıster" barlyq aşyqtyqty arttyryp otyrdy, sonymen qatar jahandyq qarjy-ekonomikalyq daǧdarys saldarynan köptegen ükımetter öz azamattary men kompaniialarynyŋ köleŋkelı qarjylyq jaǧdaiyn ızdeuge mäjbür boldy. Batystaǧylardan aiyrmaşylyǧy, olar Aqordada ūzaq uaqyt boiy kım, qaida jäne qanşa jasyrǧanyn bıldı. Eŋ bastysy - bölısu. Mūndai şottardyŋ ǧūmyry ūzaq boldy, sondai-aq ielerın kerek jaǧdai üşın qarmaqta ūstauǧa öte jaqsy syltau boldy.  Bıraz uaqyttan keiın bilık tek qaşqyn oligarhtar men saiasi elitanyŋ būrynǧy ökılderı offşorlyq esepşottarǧa ie bola alady dep uäj aita bastady. Eger qazır elımızde modernizasiialau maqsatymen reformalar jariialanatyn bolsa, onda aqiqat aityluy tiıs. Miftık obrazdaǧy «köleŋkelı» jäne oligarhiialyq ekonomika, «sahna artyndaǧy», memlekettık emes saiasattaǧy, ekonomikalyq «favoritterdıŋ» qatysuymen jäne bäsekelestıktıŋ bolmauymen qūrylǧan ekonomika emes.  Tıptı būl qysqa tızım ekonomikany qaita qūrylymdau men sanany qaita qūrylymdaudyŋ naqty äreketı oiynnyŋ barlyq eskı erejelerın jaŋartudyŋ auyr jäne qaişylyqty täsılı bolatynyn körsetedı. Bıraq onsyz alǧa jylju bolmaidy, öitkenı keibır şeşılmeitın tüiınderdı «baltamen şabuǧa» tura keledı. Jarty ölşemder men jeŋıldetılgen mälımdemeler kömektespeidı. Äitpese, bilık tranzitı auysu kezınde eskı «qol jetımdılerdıŋ» tızımı jaŋa «qolmen ūstalmaityndardyŋ» tızımımen auystyrylady jäne "Panamageitpen" pen Paradise Paper-dıŋ jaŋa nūsqasy paida bolǧanşa bärı būrynǧydai ainala beredı.

Dosym Sätpaev,

Forbes.kz

Audarǧan "Adyrna" ūlttyq portaly

 
Pıkırler