Jūmyrbasty pendenıŋ äuelı quanyşyn beineleuge asyǧatyn leptı söilemderdı ūnatatyny jasyryn emes. Symdai tartylǧan, tıp-tık, qasqaiyp, qaiqaiyp tūratyn, qoiylǧan jerınıŋ män-maŋyzyn arttyryp, aibynyn asyryp körsetetın būl aibarly, maŋǧaz taŋba bır qaraǧanda kerbez kısıdei körınedı. Ekı-üşeuı qatar kelgende söilemdı tıptı türlendırıp, dauysyŋdy erekşe köterıp aituǧa mäjbürleidı. Kez-kelgen jai söilemnıŋ özın ūran men ündeuge ainaldyra alady. Süisıngenıŋdı, süiıngenıŋdı süiınşılep tūrady. Bır närsenıŋ aiaqtalǧanyn jäne onyŋ joǧary deŋgeide oryndalǧanyn da aiqyndap beredı. Boiauy qanyq, bädenı bölek, abyroiy artyq. Sodan ba eken, kez-kelgen söilemnıŋ soŋyna lep belgısın qoiuǧa äuestene bastaǧandar bırte-bırte maqtanuǧa, artyq pafosqa berıluge, emosiianyŋ iırımıne tüsıp, qiqulap qolpaştauǧa beiımdele ketedı.
Qairan Aqaŋ, «lep belgısı» dep qalai däl tauyp qoiǧan. Ekpındep keletın, örekpıp şyǧatyn, lepesınde erekşe lebı bar būl belgınıŋ aidarynan rasynda, jel esıp tūrady. Al jelı sözdıŋ jelökpege jelık bıtıretını taǧy bar. Keide ol közdıŋ jauyn alatyn syŋǧyrlaǧan siqyrly syldyr sözderdıŋ mınsız saltanatyn somdap, oraşolaq odaǧai oidyŋ artynan sıresıp tūra qalady. Ondaida symbaty saiypqyran körıngenımen boiynda täkapparlyq būǧyp jatqan belgı maqtanşaqtyq auylyna jetelep, kiızkökırek kısınıŋ keudesıne qiial qondyrady. Sondyqtan, mınberdıŋ sänıne ainalǧan būl sūrapyl belgıge bylaiǧy jūrttan görı, basşylar yntyq keledı.
Şynynda maǧynaly-mazmūndy söilemge bei-bereket lep belgısın jalǧasa, ol ūranǧa ainalyp, aldy-arty tüiındeledı de qalady. Sol arqyly sözdıŋ qadırı qaşyp, ǧūmyry kelte kesken jıptei qysqa, kürmeuge kelmeidı. Sondyqtan soŋyna sūraq ılesedı.
Sūraq belgısı... Osy bır közge qoraştau körınetın, basy iılgen, belı bügılgen belgı bazbıreulerge ūnamaityn da şyǧar. Sondyqtan sansyz saual arqalap jüretın siyqsyzdau belgınıŋ keide syiy da bolmaidy.
Degenmen, sūraq belgısınıŋ pışınıŋde ülken kışıpeiıldılık jasyrynyp jatqandai ädemı taŋbalanǧan. Qūddy saǧaǧy dänge tolǧan bidaidai maiysyp, qarttyq alqymdaǧan aqyly dariia aqsaqal qariiadai iılıp tūrady. Täŋır aldynda tıze bükken taquaǧa da ūqsaidy. Dana halqymyz «jemıstı aǧaş jerge iılıp taǧzym etedı, jetelı jıgıt elge iılıp taǧzym etedı» dep tegın aitpasa kerek. Sondyqtan sūraq belgısı taqylettes tūlǧalar ömır boiy jauap ızdep jüredı. Ūlylyqtyŋ qarapaiymdylyqta ekenın eskersek, ızettılık iıle bılude, kısılık te kışılık arqyly keledı. Tūnyǧyn lailamaǧan, tereŋ de tegeurındı keiıpte.
Sūraqtar ülken örkeniettı tudyrady. Ol – ǧylymnyŋ anasy ıspettı. Sūraq qoiylmaityn qoǧamda bılık tejeledı, tanym ortaiady. Qarapaiym sūraqtar ūly jauaptar kütedı. Sondyqtan sūraq belgısı – damudyŋ qainar közı. «Nege?» degen saual bırte-bırte «qalai?» jäne «qaşanǧa?» ainalady. Osylai sūraq qoimasa, ǧylym damymaidy. Jurnalist sūraq qoimasa, qoǧamdaǧy tüitkılderdıŋ şimaiy şeşılmeidı. Balabaqşadaǧy büldırşın sūraq qoimasa, tılı jetılmeidı. Qyzmetker sūraq qoimasa, ūjym ılgerılemeidı. Ärine, būl rette, dūrys sūraq qoia bılu de ülken bılıktılıktıŋ belgısı. Adamzat sūraqqa jauap ızdegen saiyn ışkı örımı şeksızdıkpen şektese beredı. Al bız balamyz sūraq qoisa nemqūraily jauap beremız. Büldırşın sūraq qoisa, tärbieşısı tyiyp tastaidy. Sūraq qoiǧyş şäkırt ūstazyna jaqpaidy. Jurnalist qalam ūşynda qalqyǧan san saualdyŋ jauabyn tappai dal. Qyzmetker basşysyna sūraq qoiuǧa qaimyǧady...
Bır sūraq kelesı bır sūraqqa säulesın tüsırıp, jauaptyŋ jügın arqalap tūrady. Adam atadan berı mäŋgılık taqyrypqa ainalǧan sūraqtar qanşama. Ūrşyqqa oralǧan jıptei ūzyn ömırdıŋ bırte-bırte maişamdai eritındıgı aian. Sol qaraŋǧylyqty qaq aiyrǧan maişamnyŋ özı säl janǧannan keiın iılgış keletını qyzyq. Alǧaşynda lep belgısıne ūqsaǧanymen, boiyna jylu taraǧan soŋ bır jaǧyna qarai qisaiyp, sūraq belgısıne ainalyp şyǧa keledı...
Sözdıŋ syry maǧynasynda emes, äuezınde dep qoŋyraulatyp söileuge de bolar edı. Alaida aidar-kekılın jaŋa ǧasyrdyŋ jelı tartqan jas tolqyn artyq maqtannyŋ buyna semırıp kete me degen küdık te joq emes. Bügınde kışkentai ǧana jetıstıktıŋ astyn ülken syzyqpen syzyp körsetıp, söilemnıŋ soŋyna lep belgısın qoiatyndar köbeidı. Dabyralyq pen daŋǧoilyq dendep barady. Ras, saual sansyz, jauap mänsız. Ūly Abaidyŋ aptasyna ne aiyna özıŋe bır ret bolsa da esep ber deitını sondyqtan. «Men kımmın, qaidan keldım, qaida baram?» taqylettes adamzatty ruhaniiat şyŋyna alyp şyǧatyn qanatty sūraqtar qaida?
Äsılı, kez-kelgen pendenıŋ ǧūmyry lep belgısımen tämamdaluy üşın, adam aldymen taǧdyr jolynda kezdesken san saualǧa jauap beruı kerek şyǧar. Sonda sūraq belgısımen bastalǧan söilem lep belgısımen aiaqtalady...
Darhan Qydyrälı,
"Egemen Qazaqstan"
