Jumyrbasty pendeniń áýeli qýanyshyn beıneleýge asyǵatyn lepti sóılemderdi unatatyny jasyryn emes. Symdaı tartylǵan, tip-tik, qasqaıyp, qaıqaıyp turatyn, qoıylǵan jeriniń mán-mańyzyn arttyryp, aıbynyn asyryp kórsetetin bul aıbarly, mańǵaz tańba bir qaraǵanda kerbez kisideı kórinedi. Eki-úsheýi qatar kelgende sóılemdi tipti túrlendirip, daýysyńdy erekshe kóterip aıtýǵa májbúrleıdi. Kez-kelgen jaı sóılemniń ózin uran men úndeýge aınaldyra alady. Súısingenińdi, súıingenińdi súıinshilep turady. Bir nárseniń aıaqtalǵanyn jáne onyń joǵary deńgeıde oryndalǵanyn da aıqyndap beredi. Boıaýy qanyq, bádeni bólek, abyroıy artyq. Sodan ba eken, kez-kelgen sóılemniń sońyna lep belgisin qoıýǵa áýestene bastaǵandar birte-birte maqtanýǵa, artyq pafosqa berilýge, emoııanyń ıirimine túsip, qıqýlap qolpashtaýǵa beıimdele ketedi.
Qaıran Aqań, «lep belgisi» dep qalaı dál taýyp qoıǵan. Ekpindep keletin, órekpip shyǵatyn, lepesinde erekshe lebi bar bul belginiń aıdarynan rasynda, jel esip turady. Al jeli sózdiń jelókpege jelik bitiretini taǵy bar. Keıde ol kózdiń jaýyn alatyn syńǵyrlaǵan sıqyrly syldyr sózderdiń minsiz saltanatyn somdap, orasholaq odaǵaı oıdyń artynan siresip tura qalady. Ondaıda symbaty saıypqyran kóringenimen boıynda tákapparlyq buǵyp jatqan belgi maqtanshaqtyq aýylyna jetelep, kıizkókirek kisiniń keýdesine qııal qondyrady. Sondyqtan, minberdiń sánine aınalǵan bul surapyl belgige bylaıǵy jurttan góri, basshylar yntyq keledi.
Shynynda maǵynaly-mazmundy sóılemge beı-bereket lep belgisin jalǵasa, ol uranǵa aınalyp, aldy-arty túıindeledi de qalady. Sol arqyly sózdiń qadiri qashyp, ǵumyry kelte kesken jipteı qysqa, kúrmeýge kelmeıdi. Sondyqtan sońyna suraq ilesedi.
Suraq belgisi... Osy bir kózge qorashtaý kórinetin, basy ıilgen, beli búgilgen belgi bazbireýlerge unamaıtyn da shyǵar. Sondyqtan sansyz saýal arqalap júretin sıyqsyzdaý belginiń keıde syıy da bolmaıdy.
Degenmen, suraq belgisiniń pishinińde úlken kishipeıildilik jasyrynyp jatqandaı ádemi tańbalanǵan. Quddy saǵaǵy dánge tolǵan bıdaıdaı maıysyp, qarttyq alqymdaǵan aqyly darııa aqsaqal qarııadaı ıilip turady. Táńir aldynda tize búkken taqýaǵa da uqsaıdy. Dana halqymyz «jemisti aǵash jerge ıilip taǵzym etedi, jeteli jigit elge ıilip taǵzym etedi» dep tegin aıtpasa kerek. Sondyqtan suraq belgisi taqylettes tulǵalar ómir boıy jaýap izdep júredi. Ulylyqtyń qarapaıymdylyqta ekenin eskersek, izettilik ıile bilýde, kisilik te kishilik arqyly keledi. Tunyǵyn laılamaǵan, tereń de tegeýrindi keıipte.
Suraqtar úlken órkenıetti týdyrady. Ol – ǵylymnyń anasy ispetti. Suraq qoıylmaıtyn qoǵamda bilik tejeledi, tanym ortaıady. Qarapaıym suraqtar uly jaýaptar kútedi. Sondyqtan suraq belgisi – damýdyń qaınar kózi. «Nege?» degen saýal birte-birte «qalaı?» jáne «qashanǵa?» aınalady. Osylaı suraq qoımasa, ǵylym damymaıdy. Jýrnalıst suraq qoımasa, qoǵamdaǵy túıtkilderdiń shımaıy sheshilmeıdi. Balabaqshadaǵy búldirshin suraq qoımasa, tili jetilmeıdi. Qyzmetker suraq qoımasa, ujym ilgerilemeıdi. Árıne, bul rette, durys suraq qoıa bilý de úlken biliktiliktiń belgisi. Adamzat suraqqa jaýap izdegen saıyn ishki órimi sheksizdikpen shektese beredi. Al biz balamyz suraq qoısa nemquraıly jaýap beremiz. Búldirshin suraq qoısa, tárbıeshisi tyıyp tastaıdy. Suraq qoıǵysh shákirt ustazyna jaqpaıdy. Jýrnalıst qalam ushynda qalqyǵan san saýaldyń jaýabyn tappaı dal. Qyzmetker basshysyna suraq qoıýǵa qaımyǵady...
Bir suraq kelesi bir suraqqa sáýlesin túsirip, jaýaptyń júgin arqalap turady. Adam atadan beri máńgilik taqyrypqa aınalǵan suraqtar qanshama. Urshyqqa oralǵan jipteı uzyn ómirdiń birte-birte maıshamdaı erıtindigi aıan. Sol qarańǵylyqty qaq aıyrǵan maıshamnyń ózi sál janǵannan keıin ıilgish keletini qyzyq. Alǵashynda lep belgisine uqsaǵanymen, boıyna jylý taraǵan soń bir jaǵyna qaraı qısaıyp, suraq belgisine aınalyp shyǵa keledi...
Sózdiń syry maǵynasynda emes, áýezinde dep qońyraýlatyp sóıleýge de bolar edi. Alaıda aıdar-kekilin jańa ǵasyrdyń jeli tartqan jas tolqyn artyq maqtannyń býyna semirip kete me degen kúdik te joq emes. Búginde kishkentaı ǵana jetistiktiń astyn úlken syzyqpen syzyp kórsetip, sóılemniń sońyna lep belgisin qoıatyndar kóbeıdi. Dabyralyq pen dańǵoılyq dendep barady. Ras, saýal sansyz, jaýap mánsiz. Uly Abaıdyń aptasyna ne aıyna ózińe bir ret bolsa da esep ber deıtini sondyqtan. «Men kimmin, qaıdan keldim, qaıda baram?» taqylettes adamzatty rýhanııat shyńyna alyp shyǵatyn qanatty suraqtar qaıda?
Ásili, kez-kelgen pendeniń ǵumyry lep belgisimen támamdalýy úshin, adam aldymen taǵdyr jolynda kezdesken san saýalǵa jaýap berýi kerek shyǵar. Sonda suraq belgisimen bastalǵan sóılem lep belgisimen aıaqtalady...
Darhan Qydyráli,
"Egemen Qazaqstan"
