M.Taijan: Men jurnalisterdıŋ qatysuymen ötetın aşyq sotqa daiynmyn

Qoǧam belsendısı Mūhtar Taijan  feisbuk paraqşasynda Marǧūlan Seisembaidy sotqa bergenın jariialady. Ol zaŋ aldynda bärımız teŋ boluymyz kerek deidı. Qūrmettı dostar! Mıne, qasiettı Ramazan aiy da aiaqtaldy. Ramazannan keiın Aşarşylyq jäne quǧyn-sürgın qūrbandaryn eske aldyq, balalarymyzdy olardyŋ qūqyn qorǧau künımen qūttyqtadyq. Karantin şekteulerı de aiaqtalyp, ädettegı ömırge oralyp jatyrmyz. Aldynda aitqanymdai, Marǧūlan Seisembaidyŋ Orazanyŋ alǧaşqy künınde özderıŋız körgen maǧan jäne menıŋ otbasyma qarata aitqan jalasy men jalǧan aqparatyn nazardan tys qaldyrmaimyn. Sondyqtan qazır men Marǧūlandy maǧan qatysty jūmsartyp aitqanda jalǧan sözderı üşın jauapqa tartudy bastadym. Özderıŋız bıletındei, ony debatqa şaqyrdym. Debatqa şyǧyp maǧan jäne barlyǧyŋyzǧa men turaly aqparatyn negızdep beruıne bolatyn edı. Mende de oǧan qatysty öz argumentterımdı aitatyn mümkındık tuuşy edı. Bıraq, ol debatqa şyqpady, sondyqtan advokattaryma ony sotqa şaqyrudy tapsyrdym. Endı ol sotqa kelıp, men turaly aitqandaryna jauap beruge mındettı bolady. Sotta ekı taraptyŋ da öz pıkırlerın däleldeuıne mümkındık bolady, kımnıŋ aq, kımnıŋ qara ekenın sot şeşsın. Men ärkım öz ısı men sözıne jauap beruı kerek dep sanaimyn. Post jazu, botfermalardy jaldap laik pen repost jinau oŋai, bıraq şyndyq laik sanymen ölşenbeidı. Sondyqtan da men jurnalisterdıŋ qatysuymen ötetın aşyq sotqa daiynmyn. Marǧūlan maǧan jariia türde jala japqan eken, onyŋ aitqandarynyŋ özım sotta joqqa şyǧaratyn negızgı bölıkterıne toqtala keteiın: 1. «...Sen kezınde öz anaŋ men apaŋdy sottattyŋ». Men eşqaşan tuystarymdy sottatpadym, eşkımdı, anam men apamdy da sotqa bermedım. Bıreudıŋ otbasyna qatysty ösek taratuşy jazalanuy kerek. 2. «Men senı qoldaǧym kelıp, piiaz satyp aluyŋa, keiın tüsken paidany 50/50 etıp bölısu üşın $95 000 investisiia jasadym». Menı eşqandai da ondai qoldau bolǧan emes, bolǧany – aldyn ala kelısım boiynşa bırlesken investisiialar ǧana. Būl jerde paidany 50/50 jolymen bölu turaly kelısım bolǧany ras. Ol kezde serıktesterımmen bız ekınşı jyl qatarynan piiaz biznesıne 1,3 mln AQŞ dollaryn investisiialadyq. Al, 95 myŋ dollar onyŋ janynda eşteŋe şeşpeidı. Odan bölek, sol 2014-2016 jyldary men azamattyq belsendılıkpen ainalyspadym, tolyqtai bizneske bet būrdym. Ol turaly 2014 jyldyŋ basynda baspasöz mäslihatyn ötkızıp, saiasattan ketetınımdı resmi mälımdedım. Sondai-aq, ol uaqytta jer dauy da bolmaǧany belgılı. Sondyqtan ol jyldary menı jer belsendısı retınde qoldaityndai sebepter bolǧan joq. Men saiasatqa tek 2016 jyldyŋ köktemınde, jerge qatysty daǧdarys tuǧanda oraldym. Sondyqtan, būl jerde eşqandai qaiyrymdylyq emes, ädettegı bırlesken biznes qana boldy. 3. «Sen menen aqşa aldyŋ, bıraq keiın men Şeŋgeldı auylynyŋ fermerlerı sen olarmen eseptespegenıŋdı aityp jürgenın bıldım. Keiın sen maǧan ol fermerlermen sottasyp, jeŋgenıŋdı jazdyŋ. Sol sözıŋe sendım de qarym-qatynasymyzdy jalǧastyrdyq. Būl menıŋ kezektı jäne ülken qatelıgım boldy!». Būl jerde men Şeŋgeldı şarualarymen piiaz üşın eseptespeptı-mıs degen emeurın baiqalady. İä, maǧan qarsy äleumettık jelıde jäne bilıkşıl BAQ-ta sol kezde, däl Jer komissiiasynyŋ jūmysy kezınde osyndai aqparattyq kompaniia boldy. Bıraq, naqty fakt joq. Onyŋ üstıne biyl aqpanda fermerler maǧan jala japqan sözderı üşın jariia türde keşırım sūrady. Mümkın olardy bıreuler maǧan qarsy paidalanǧysy kelgen şyǧar. https://www.facebook.com/mukhtar.taizhan/posts/2767109376707209 https://www.facebook.com/mukhtar.taizhan/posts/2914668988617913 4. «2016 jyldyŋ säuırınde bükıl el boiynşa jer mitingılerı öttı. Halyq şeteldıkterge jer satylmauyn talap ettı. Sen būǧan belsendı türde qosylyp, menen kömek sūradyŋ. Sol kezde sen maǧan piiaz biznesınde bar aqşaŋdy joǧaltqanyŋdy, ūlyŋnyŋ Amerikadaǧy oquyn töleuge jäne otbasyŋdy asyrauǧa aqşaŋ joǧyn aittyŋ. Men saǧan jer mäselesımen ainalysuyŋ üşın kömektesetınımdı aittym». Bırınşıden, men tek ūlymdy, ǧana emes, qyzymdy da älemnıŋ üzdık universitetterıne Marǧūlanmen tanysqanǧa deiın, 2015 jyldyŋ qyrküiegınde jıberdım. Olardyŋ oquy 5 jylǧa sozyldy, iaǧni mende Marǧūlanmen qarjylyq qarym-qatynastar bolǧan merzımnen äldeqaida ūzaq. Mende balalarymdy oqytuǧa zaŋdy qarajat, zaŋdy qarajat közderı boldy, ony men sotta däleldep bere alamyn. Osy jerde men 2003 jyldan bastap biznespen sättı ainalysqanymdy, 2008 jyly bırınşı million dollarymdy, dälırek aitsam ekı million dollarymdy jinaǧanymdy basa aitqym keledı. Jäne būl qarajatty men memleket menşıgın jymqyru jolymen emes, memlekettık subsidiialardyŋ, tenderler men memlekettık baǧdarlamalardyŋ kömegımen emes, kredit alyp, sol arqyly käsıpkerlık täuekelge baryp jinadym. 5. «Men belsendınıŋ otbasyn asyrap, ūlyn Amerikada oqytuyna, özı alaŋsyz Jer komissiiasynyŋ jūmysyna qatysyp, miting kezınde qabyldanǧan şeşımderdı jüzege asyruyna kömektestım». «Al endı maǧan jauap berşı, soŋǧy 2 jylda senı, senıŋ otbasyŋdy men asyrap, ūlyŋnyŋ oquyn men töledım emes pe?». Sotta men osy jerde söz bolyp otyrǧan 2015 jyldan 2019 jyldy qosa alǧanǧa deiıngı aralyqtaǧy menıŋ jeke şottarymdaǧy aqşa ainalymyn aşyp körsetemın. Sol jerde menıŋ jyl saiynǧy aqşa ainalymym balalarymdy oqytuǧa jetkılıktı bolǧany aiqyndalady. Naǧyz kömek, sol kezde de, qazır de menen basqa jer janaşyrlaryna, basqa da azamattyq belsendılerge äldeqaida qajet ekenıne senımdımın. Al, Marǧūlan ekeumızde qaşan da biznes jäne ıskerlık kelısımder ǧana boldy. 6. «Sen menen myna somalardy alǧanyŋdy joqqa şyǧarasyŋ ba: 24.06.2016 Mūhtardyŋ kelınşegı Aigülge 43500 AQŞ dollary berıldı. Tapsyru orny Markov-Papov qiylysy. 11.07.2016 Mūhtardyŋ kelınşegı Aigülge 43600 AQŞ dollary berıldı. Tapsyru orny Marov-Papov qiylysy. 24.02.2017 Mūhtardyŋ kelınşegı Aigülge 50000 AQŞ dollary berıldı. 29.05.2017 Mūhtardyŋ kelınşegı Aigülge 50000 AQŞ dollary berıldı. 27.07.2017 Mūhtardyŋ kelınşegı Aigülge 50000 AQŞ dollary berıldı. Sen osy ekı jylda saǧan 237 100 AQŞ dollaryn bergenımdı joqqa şyǧarasyŋ ba?». Menıŋ elektrondy poştamda «Alel Agro» mamandarymen Salyq kodeksınıŋ 448-baby boiynşa hat almasular (prezentasiialar, olardyŋ negızdemelerı) saqtalyp qalypty. Däl osy bap Marǧūlanǧa basqa firmalarynan auylşaruaşylyǧyna investisiia qūiuǧa affelirlıgıne bailanysty kedergı keltırgen bolatyn. Būl turaly Marǧūlan özı de FB paraqşasynda jazdy. https://www.facebook.com/seimargulan/posts/10208469550890775 Onyŋ postynan körıp otyrǧanymyzdai, onyŋ kompaniialary 2016 jyldyŋ basynda auylşaruaşylyǧy sektoryna jüzdegen million dollar investisiia qūiǧylary kelgen. Bıraq, «affelirlık» dep atalatyn ūǧym onyŋ kompaniialaryn arnaiy salyq rejimınen aiyrdy, Salyq kodeksınıŋ 448-babynda sol turaly aitylǧan. Bızdıŋ bır jyl boiǧy jūmysymyz nätijelı bolyp, ol bap özgertıldı. Būl aityp otyrǧandarymdy tekseru de, däleldeu de oŋai. Men būl jūmyspen ainalysuǧa kelısım berdım, öitkenı osy bap şynymen de bızdıŋ auylşaruaşylyǧyna investisiia qūiuǧa kedergı keltırıp keldı jäne korrupsiialyq sipatqa ie boldy. Men ol turaly jazǧan bolatynmyn. https://www.facebook.com/mukhtar.taizhan/posts/1183393085078854 https://www.facebook.com/mukhtar.taizhan/posts/1533438110074348 Bız osy kürdelı mäselenı 1,5 jyl ışınde şeştık. Bız 2018 jylǧy 1 qaŋtardan bastap Marǧūlannyŋ nemese onyŋ firmalarynyŋ ülesı bar basqa kompaniialar arnaiy salyq rejimın paidalana bastaǧanyn, sodan berı ol kompaniialar qanşa qarjy ünemdegenın teksere alamyz. Sot būl aqparatty sūratady dep ümıttenemın. Jalpy, bızdıŋ aramyzda osy uaqytqa deiın eşqandai aqşaǧa bailanysty dau bolmaǧanyn aitu kerek. 2018 jyly men Nomad Eksplorer ekspedisiiasyna qūrmettı qonaq retınde qatystym. Maǧan eşqandai şaǧym bolǧan joq. Odan bölek 2019 jyly bız Marǧūlan ekeumız ıskerlık qatynastardy jalǧastyryp, jaŋa ıs – el boiynşa tualetizasiia jäne qoqys jinau jobasyn bastauǧa talpyndyq, tıptı bırlesken JŞS tırketudı de bastadyq. Mūnyŋ barlyǧy bızdıŋ qarym-qatynasymyzdyŋ ıskerlık sipatyn aiǧaqtaidy. Būl jerde qaiyrymdylyq kömek turaly eş äŋgıme joq. Taǧy qadap aitamyn, bızdıŋ biznes qarym-qatynasymyzda nemese jeke qarym-qatynasymyzda eşqandai tüsınbeuşılık bolmady. Onda būl şielenıs ne närsege bailanysty? Men ony 2019 jyldyŋ jazynda äleumettık jelıde dostyqtan şyǧaryp tastadym. İä, ol odan keiın bırneşe ret menımen kezdesuge sūranyp, tıptı Almaty qalasy boiynşa jaŋa biznes joba da ūsyndy. Bıraq, menıŋ onymen ortaq şaruamen ainalysuǧa degen nietım joǧaldy. Men onyŋ jazǧandarynan myna qoǧamdy damytuǧa sanaly türde qarsylyq, kesır tigızu belgılerın baiqadym. Ol bır qaraǧanda dūrys närse jazyp jürgendei körınedı, bıraq şyn mänınde onyŋ posttary bızde bastalyp jatqan jüienı reformalauǧa baǧyttalǧan kürdelı prosesterge haiptyŋ kömegımen kedergı keltırıp, osy prosestı toqtatuǧa baǧyttaldy. Men oǧan būl jüienıŋ auysqany tiımsız ekenın tüsındım. Öitkenı ol bügıngı jaǧdaiyn osy jüienıŋ arqasynda jasady. Eger jüie auyssa onyŋ barlyq şaruasy, onyŋ ışınde 90-jyldary Alel Agro qūs fabrikalaryn jekeşelendıru boiynşa, jyl saiynǧy milliardtaǧan memlekettık subsidiialar (127 mln dollar ekenı belgılı bolyp otyr), Alians banktıŋ ekı eselengen paiyzdary, basqa da şarualary boiynşa ıs qozǧalar edı. Men Marǧūlan ekeumızdıŋ kememız bır emesın, maǧan naǧyz reforma kerek ekenın, oǧan būrynǧy jüienıŋ saqtalǧany kerek ekenın tüsındım. Adamnyŋ közqarasy onyŋ däuletı men sol däulettı qandai jolmen jinaǧanyna bailanysty qalyptasady ǧoi. Mysaly, ol jerdı tek Qazaqstan azamattaryna ǧana berudı qoldaǧandai bolyp söilep jüredı de, köp adam, qoǧam belsendılerı qatyspaityn döŋgelek üstelderde jerdı tıptı 49 paiyzǧa deiın şeteldıkterdıŋ ülesı bar firmalarǧa beruge şaqyrady. https://www.facebook.com/uais.rakhmetov/posts/1990241404455003 Men onyŋ sözı bır basqa, ısı bır basqa ekenın tüsındım. Jüienıŋ jemqorlyǧyn aityp otyrady, bıraq soǧan qaramastan onyŋ biznesı osy jüieden qoldau köredı jäne öte ırı kölemde. Būl jerde eşqandai körealmauşylyq joq. Men FB-nyŋ, äleumettık jelınıŋ basqa jūldyzdaryn köre almai jatqan jerım joq. Qandai da bır tapsyrys ta joq. Eger tapsyrys alatyn bolsam, men rejimdı öte radikaldy türde synap jürgen, naǧyz rejim qarsylastaryna «şabuyl» jasaityn edım ǧoi. Bar bolǧany men qoǧamdyq-saiasi alaŋdy qauıptı paidakünemderden, saiasattaǧy şarik-malikterden tazartuǧa mındettımın. Men būryn da solai jasaǧam, alda da jalǧastyramyn. Qaşan da men ondai qauıptı elementter turaly der kezınde eskertıp jürmın. 2012 jyly Mämbetalin turaly, 2018 jyly «Jaŋa Qazaqstan» turaly, byltyrǧy sailauda olardyŋ liderı Qosanov turaly da alǧaş bolyp aittym. Men üşın biznestıŋ saiasatqa qatysy bolmauy kerek. Ärine, künkörıs üşın biznespen ainalysu kerek. Bıraq būl eger men bıreumen bırlesıp biznes bastasam, ol öz biznes serıkterımnıŋ halyqty aldauyna köz jūmuym kerek, ony jasyruym kerek degendı bıldırmeidı. Eger ondai şarualar bop jatsa, men olarmen bırge bizestı jalǧastyrudan bas tartamyn, myna jaǧdaida da sondai qadamǧa baryp otyrmyn. Kımmen, qandai adammen bailanysqanymdy men 2019 jyldyŋ jeltoqsanynda Seisembaidan "Alians Bank turaly jazuyŋdy toqtatpasaŋ alaiaqtyq jasady dep qylmystyq jauapqa tartqyzamyn" degen qoqan-loqqy bastalǧanda naqty tüsındım. Bızdıŋ aramyzda bizneske bailanysty jürgen barlyq qarajatty ol maǧan qaryz retınde ılıp, kerı sūratamyn dep qorqytpaq boldy. Kuälärımen, hat almasularmen, zaŋgerlermen, taǧy basqalarmen qorqytty. Sonda men kelısımderdı oŋai ūmyta salatyn naǧyz klassikalyq bankir-ösımqormen bailanysqanymdy tolyq tüsındım. Iаǧni byltyr jeltoqsanda dörekı türde menıŋ auzymdy jappaq boldy. Bırlesken biznespen satyp alu mümkın bolmaǧan soŋ, auzymdy qorqytyp jabuǧa talpyndy. Bıraq, Marǧūlan būl müldem basqaşa jaǧdai ekenın tüsınbedı. Men oligarhtardan, latifundisterden, t.b.qoryqpaimyn. Öitkenı olar öte täueldı adamdar. Olardyŋ arty taza emes, kez kelgen uaqytta qolynan jetektep prokuraturaǧa alyp baruǧa bolady. Ony būlar jaqsy bıledı. Odan bölek olardyŋ ärqaisynyŋ naqty qojaiyndary bar, al mende qojaiyn joq. Post ūzaqtau, bıraq tolyq şyqty dep oilaimyn. Men būl jerde dau şyǧarudy maqsat etpeimın. Maǧan soŋǧy jyldary arnaiy alynǧan botofermalardyŋ, Marǧūlannyŋ tanymal tanystarynyŋ, jai ǧana aqşaǧa satyp alǧan jurnalisterı men saittarynyŋ şabuyldary da qyzyqsyz. Quanyştysy, aqiqat laik, repost sanymen ölşenbeidı. Tanymal adam retınde qarapaiym azamattardyŋ menıŋ tūlǧama qyzyǧuşylyq tanytyp, talqylaǧanyna tüsınıstıkpen qaraimyn. Būl – qalypty jaǧdai. Bıraq, myna jaǧdaida jai adam emes, Forbs tızımındegı adam aiyp taǧyp otyr. Mūny men bei-jai qaldyra almaimyn. Joǧaryda menıŋ jäne otbasymnyŋ atyna aitylǧan barlyq aiyptar boiynşa aşyq proseske qol jetkızetın bolamyn. Öz ar-namysyn otbasyn qorǧau – är er azamattyŋ, şaŋyraq iesınıŋ mındetı. Eger bız öz oşaǧymyzdy qorǧai almasaq, onda bız halyqtyŋ jerın qalai qorǧaǧaly jürmız? Sondyqtan da būl – bızdıŋ mındetımız. Sol sebeptı men qaindai adamnyŋ bolsyn märtebesıne qaramastan ädıldık saltanat qūruyn qamtamasyz etetın bolamyn. Zaŋnyŋ aldynda bärımız teŋ boluymyz kerek.