«Jaqsy äke jaman balaǧa qyryq jyl azyq» deidı. Däl osynyŋ dūrys söz ekenıne bıldei bır universitettıŋ jurnalistika fakultetınıŋ studentı atanǧan künı közım jetken edı.
Sözımnıŋ syqpytyna qarap bızdıŋ äkeidı dökeilerdıŋ bırı eken demeŋız. Joq, äkem älıptı taiaq dep bıletın şyǧar, bıraq sanaly ǧūmyrynyŋ 4 jylyn qozy baǧuǧa, qalǧan 44 jylyn qoi baǧuǧa jūmsaǧan şopan-tūǧyn. Baiaǧy sapqozdyŋ köp qoiynan tıgerge tūiaq qalmai jūrt aiǧa qarap qalǧanda, äkem paiǧa balap jüz toqty aldy. Jüz toqty bas-aiaǧy bes jylda on esege ösıp, dürkıregen direktorlar tezek terıp ketuge şaq qalǧanda, bız tılıne tıkenek kırgır Köktüinek auylynyŋ aituynşa «millioner» bolyp şyǧa keldık. Auylǧa kım keledı, myŋ bolǧyr audan äkımı jetelep Köktüinekke, Kärıbai şaldyŋ qaraqosyna süireidı. Audandyq «Araily aimaq» pen «Öskeleŋ öŋır» gazetterı nömır aralatyp äkem men şeşemdı, aǧam men jeŋgemdı, nemere-şöberelerın kezek-kezek berıp tūrady. Nesın aitasyŋ, ataq jönınen apam Alla Pugachevadan, kökem Kirkorovtan kem tüspeitın boldy. Söitıp jürgende, “şalǧaidaǧy şaruasy şalqyǧan” Köktüinekke oblystyq gazettıŋ tılşılerı kele qalmasy bar ma?! Atqosşysy audan äkımınıŋ orynbasary.
Audannan kelgen tılşıge toqty soiyp üirenıp alǧan äkem, oblystyŋ tılşısıne qaşar bauyzdauǧa qomsynyp, bie soisyn! Qobylandy Qyz Qūrtqany äkelgende, Toqtarbai da mūndai toi jasamaǧan şyǧar. Ne kerek, älgı tılşımız, jäi tılşı ǧana emes, universitette dekannyŋ orynbasary, gazette ai saiyn aiqarma betke öleŋı şyǧyp tūratyn aqyn aǧamyzdyŋ özı eken. Kelesı künı qūla bienıŋ qūlyny qosa soiylyp, etı audan äkımınıŋ «volgasyna» teŋdelıp, dekannyŋ orynbasarynyŋ üiıne qarai dedektedı. 11 jyldyqty «änı-mını» bıtıremın dep, «aiy-künı taqalyp otyrǧan» men «jurnalistika» fakultetıne tüsetın boldym. Sudyratyp maqala jazbaq tügılı, jäi sözdı byljyratyp äreŋ jetkızetın jazǧan basym, söitıp jurfaktyŋ studentı atandym.
Qūdai des bergende, qasymdaǧylardyŋ köbı özım siiaqty iıs almastar eken. Bıreuı tüie, bıreuı bie, qaisıbırı qoi berıp tüsken kıleŋ dökeidıŋ balalary bolyp şyqty. Sabaq üstınde «qotyr at pen soqyr at, qasynysyp otyrattyŋ» kerı, oqyp jarytqan joqpyz. «Qazaqstandyq BAQ-ta jūmys ısteude qiyndyqtar boldyrmaudyŋ teoriialyq negızderın qalyptastyru» sabaǧynda, baiaǧy aqyn aǧamyzdyŋ ömırden körgen qūqaiy men tragediiaǧa toly taǧdyry jaily öleŋderın tyŋdaumen ötkızetınbız. Öleŋ närsız be, bolmasa menıŋ öleŋge degen qabıletım älsız be, älgı sabaqtan ünemı qaşyp-pysyp jürdım.
Esesıne, äkeidıŋ tarapynan «syilyq» retınde sessiia saiyn semız qūlynnyŋ etı dekan men "zamynyŋ" balkonynan tabylyp tūrdy. Oqu sapasynyŋ tömendıgıne nalyp, kärıne mıngen dekan basqalardy jerden alyp, jerge salyp jatqanda, maǧan tura qarap söz aityp körgen emes. Qaita, «Kärıbaech, qalyŋ qalai? Jataqhanaŋ jaisyz tiıp jürgen joq pa?» dep jymiyp sala beretın. Dekan demegen balaǧa «denı sau» ūstaz bırdeme dep körgen be?! Äne, «jaqsy äke jaman balaǧa qyryq jyl azyq» degen sözdıŋ aqiqat ekenıne sonda-aq ilanǧam.
Alaida, bızdıŋ äkeidıŋ şapaǧaty 40 jyl emes, 4 jyldan aspai qaldy. Jurnalist degen tabaqtai diplomdy alyp, salyp ūryp teledidarǧa bardym. Bala künımde qoşqar süzgen qisyq tūmsyq aldymnan kese köldeneŋ şyqty. Jelpıldep radioǧa jettım. Daryldaǧan dauysymdy ūnatpady ma, dürdiıp otyryp aldy diktoryŋ. Gazetke bar degenderge bezektep: «maqala degen pälenı atama!» dedım. Aqyry, äkeidıŋ aralasuyna tura keldı.
Bastyǧynyŋ bosaǧasyna kök bienı kögendep, aqyry Şegırtkege qarsy küres basqarmasynyŋ baspasöz hatşysy bolyp şıkıreiıp şyǧa keldım. Sodan berı köresını jurnalisterden kördım. Qit etse boldy, «press-reliz» sūrap şyǧa keledı. Aq ter kök ter bolyp ony da jazasyŋ-au. Bır ärpı qisaimai kelesı künı gazet betınde tūrady. Oquǧa özım ūialamyn.
Ötken joly qalalyq «Jarqyn Zaman» gazetın bır top qasqa bas «borşalap» otyr eken. Jalma-jan qūlaǧymdy salbyrata qoiyp edım, qūlaǧym qūrǧyrdyŋ qūbylaǧa batyp bara jatqan künnen beter qyzarǧany-ai.
«Şegırtkemen küreste şydamdy bolaiyq» degen taqyryp bola ma?!», -dep aqyryp tūr bır qasqabas. Öi, myna söilemdı qara, - dep öŋmeŋdeidı ögızdei bıreuı: Tyŋdaŋdar, qyzyǧa alda: «bızdıŋ şegırtkege qarsy küres basqarmasy memlekettık mekemesı, ūjym basşysy Saqtapbergen Salpaŋqūlaqovtyŋ arqasynda ötken jyly saranchanyŋ sanyn segız prosentke azaittyq. Ziiankesterdıŋ tūqymyn tūzdai qūrtu maqsatynda şegırtkeler şauyp jürgen şabyndyqtardyŋ bärı örteldı. Al, «şegırtkeden qoryqsaŋ egın ekpe» degen emeurındı elemegen dihandardyŋ öz obaly özıne...»
Qasqamnyŋ toqtaityn türı joq. Kabinettıŋ ışı gu-gu.
«... Jalpy, şegırtkemen küres jauapty mındet! Oǧan memlekettık deŋgeide nazar audaryluy qajet. Ziiankesterdıŋ sany aspanda jūldyzdan, jerde jemqordan köp dese de bolǧandai. Jemqorlardyŋ jegenın jelkesınen şyǧaryp, şegırtkelerdı şetınen şybynşa qyrmai, elımızdıŋ bolaşaǧy örkendei qoiuy ekıtalai. Endeşe, aǧaiyn, «jūmyla kötergen jük jeŋıl» dep atam qazaq aitpaqşy, jemqorlar men şegırtkege qarsy şynaiy küreste şydamdy bolaiyq! Būl rette aitarymyz, şegırtkenıŋ Otany – şabyndyq bolsa, jemqorlardy jemdeitın – para beruşı. Olai bolsa, jemqorlyqpen küres basqarmasyna aitar keŋesımız mynau, ärıptesterıŋızden ülgı alyp, bız şabyndyqty örtesek, sızder aldymen para beruşını para bermei tūryp, tūtqyndaŋyzdar. Sonda ǧana...»
Şekemnen suyq ter būrq ete tüstı. Syrtqa atyp şyqtym. Öitkenı, maqalanyŋ soŋynda «material Şegırtkege qarsy küres basqarmasynyŋ baspasöz hatşysynyŋ mälımetıne süiendı» degen battiǧan jazu tūr edı. Ony da qoişy, köp bolsa jūrt küler de qoiar. Ai, özım de baiqamai jaza beredı ekem ǧoi. Bärın ait ta bırın ait, parasyz ömır bar ma? «Kryşamnyŋ» balkonyndaǧy kök bienıŋ etı bıtse menıŋ künım ne bolmaq.... Osy para bolmasa men oquymdy bıtıre alar ma edım... Qūdai saqtasyn!
Jasasyn jaqsy äkeler!!!
Jasasyn jemqorlyq!!!
Abylai Maudanov
