Däl qazır Qazaqstanda äleumettık jelı betterın aşuǧa jüreksınetın jaǧdaiǧa jettık. Aşa qalsaŋ...köŋıl aitular men jany şyrqyrap, kömek sūraǧan jūrttyŋ zarynan aza boiyŋ qaza bolardai. Osy jylǧy nauryz aiynda alǧaş tötenşe jaǧdai jariialanyp, älemdı jailaǧan koronavirustan saqtanudyŋ alǧy şarty elımızde de qolǧa alynǧan edı. Alaida arada bes ai ötkenıne qaramastan, bızdegı virus azaiudyŋ ornyna, örşıp kettı. Örşıp ketkenı sonşa, keşe ǧana feisbukte post jazǧan kısı bügın baqilyq bolyp jatqan jaǧdailar jiıledı. Bū qalai? Ailar boiy otyrǧan karantinnıŋ paidasy osy ǧana ma? Älde halqymyz tym jauapsyz ba? Bälkım būl jerde bilıktıŋ de mült ketken tūsy bar bolar?Halyq virustan zardap şegude me, joq bilık pen aradaǧy tym tereŋdep ketken alşaqtyqtan, senımsızdıkten be?
Kökeide keptelgen osynau sūraqtardyŋ jauabyn el ışınen emes, syrtynan ızdestırıp kördık. Alystan emes, dını, dılı, salty, ǧūrpy bır, qandastarymyz, iaǧni türık bauyrlarymyz ben bızdıŋ jaǧdaiymyzdy salystyryp, bıraz jaitqa köz jetkızgendei boldyq. Ärine, halyq sany jaǧynan türıkter bızdı on orap ketedı. Türkiianyŋ ornalasqan jerı, körşıles elderı de basqa. Türık medisinasyn bızdıkımen salystyruǧa kelmes. Desek te...
Türık halqynyŋ 90 paiyzy ministrdı tyŋdaidy
Türık bauyrlarymyz qyzba halyq. Sonymen qatar öte qonaqjai. Özderınıŋ ışkı emosiiasyn qūşaqtau, qol ūstau syndy ärekettermen bıldıretını taǧy bar. Soǧan qaramastan, nauryzda jariialanǧan virustan saqtanu şaralary türıkterdı bıraz ädetterden aryluǧa itermeleptı. Köpşılık jinalatyn oryndarǧa betperdemen baru, qoldy sabyndap juu, ara qaşyqtyqty saqtau syndy talaptar meilınşe saqtalady deidı bızben sūhbatynda antaliialyq Mehmet AITEMIZ bauyrymyz. 
«Bızde de kısı ölımı joq emes. Alaida, virustan köz jūmǧandardyŋ basym bölıgı alpys jastan asqandar. Jer jerdı dezinfeksiialau jūmysy älı de qarqyndy jürgızılude. Halyq ta meilınşe tazalyqty saqtauǧa küş salyp, karantin talaptaryn ūstanuda. İä, qazaq bauyrlarymyz auyr jaǧdaidy basynan ötkerude. İnternetten oqyp, bılıp otyrmyz. Alystan amandyqtaryŋyzdy tılep otyrmyz» degen Mehmet türıkter bilık ökılderınıŋ ärbır sözın qalt jıbermei tyŋdap, aitqanyn oryndaitynyn da jetkızdı. «Densaulyq saqtau ministrı Fahretdin qoja är kün saiyn eldegı jaǧdaiǧa qatysty aqpar berıp, ne ısteu, ıstemeu keregın mındettı türde aityp, habarlap otyrady. Halyqtyŋ 90 paiyzy ministrdı tyŋdaidy. Auruhanalar tiıstı kömektı der kezınde berude. Oryn tapşylyǧy degen problema mülde bolǧan emes» deidı Mehmet. Aptanyŋ belgılı bır künderınde syrtqa şyǧuǧa tyiym salynsa, jūrt syrtqa şyqpaidy eken Türkiiada. Baiqasaŋyz, alyp bara jatqan tük te joq siiaqty. Karantin talaptaryn saqtau, syrtqa şyqpa dese, şyqpau syndy dünieler bızde de aityluda ǧoi. Bıraq nege qazaq qynadai qyrylyp jatyr? Talaptardy saqtamaǧan halyqtyŋ özı kınälı dep bilık tarapy bır sözben kese salary sözsız. Äitse de, halyqtyŋ talapty saqtamau syryna, şeneunıkterdıŋ sözı men äreketıne degen senımsızdık astaryna üŋılıp jatqan jan bar ma? Nauqasyna oryn tauyp bere almaǧan, därıhanada qarapaiym därısı joq eldıŋ bilıgıne kım senım artsyn?
Qazaqtar bilık ökılderınıŋ är sözıne män berıp, senım arta ma?
Demek, türıkter eŋ aldymen bilık ökılderınıŋ ärbır sözıne män beredı jäne senedı. Osy sebepten de aqparat qūraldarynda aitylǧan ärbır talapty oryndauǧa küş salady. Bızde joǧary jaqtan aitylatyn ärbır sözge halyq asa män bere bermeidı. Män berse de, sene qoiuy ekıtalai. Öitkenı halyq būǧan deiın talai ret bilıkke senıp, «auzy küigen». Mıne, sondyqtan da elımızde tötenşe jaǧdai jariialanǧanyna qaramastan, qoiylǧan talaptar asa oryndala qoimady. Qala syrttaryna blok posttar qoiyldy, bıraq tiyn tebenın berıp, ärı-berı talai kölık ötıp jatty. Toihanalar jasyryn jūmys ıstep, paida tauyp jatty. Eŋ aqyry, şaştarazdar esıktı ışten ılıp alyp, talai bastyŋ şaşyna deiın alyndy. Betperdeler tek dükenge kıru üşın ǧana taǧyldy. Aulada balalar polisei qiqulap kelgenşe oinap jürdı. Aqyry ne boldy? Osynyŋ bärı halyqtyŋ jauapsyzdyǧy, bılımsızdıgınıŋ saldarynan boldy deisız be, joq älde bilıkke degen senımsızdıkten boldy deisız be, ony patşa köŋılıŋız bılsın.
«Därı joq, auruhanada oryn joq degen problema bar ma»?
Kelesı sūhbattasuşymyz därıger, Türkiianyŋ Qyryqkalesınıŋ tūrǧyny Ramazan IÜKSEL özımızge «Därı joq? Auruhanada oryn joq? Ol qalai sonda?» dep taŋyrqap sūraq qoidy. «Auruhanalarymyzda nauqastardy emdep, jazuǧa barynşa jaǧdai jasalǧan. Pandemiiaǧa deiın de türık medisinasy joǧary deŋgeide qyzmet etetın. Al qazır, qarqyndy jūmys ısteude. Ärı halqymyz da karantin talaptaryn meilınşe saqtauynyŋ arqasynda ölım jıtım körsetkışı qauıptı deŋgeige köterılgen joq. Virus şyqqan aimaq, üi, otbasy bırden ekı aptalyq qataŋ karantinge alynady. Därıgerler kün tün demei jūmys ısteudemız. Därı tapşylyǧy degen mülde bolǧan emes» degen Ramazan barlyq auruhananyŋ İVL apparatymen jabdyqtalǧanyn söz ettı.
Ramazanmen söilesu kezınde bızdegı İVL apparattary turaly problemany aitudyŋ özın artyq sanadyq. Öitkenı Qazaqstanda aspirin, parasetomol, askorbin qyşqyly syndy tiyn tūratyn därılerdı tappai sandalǧan jūrttyŋ basyn qisynsyz apparatpen auyrtyp, qiianat jasaǧymyz kelmedı. Auruhanasynda aldyn ala oryn daiyndap, halqyn tegın betperdemen qamtamasyz etken, därı tapşylyǧy degen tüsıne de kırmegen türık aǧaiynnyŋ prezidentıne de, densaulyq ministrıne de eŋ aldymen halqynyŋ amandyǧy maŋyzdy ekenın erıksız moiyndaidy ekensıŋ.
Salystyryp qarasaq, bır Stambūldyŋ halyq sany on bes million şamasynda eken. Bız tūtas Qazaq memleketınıŋ halyq sany on segız millionnan säl astyq. Stambūldyŋ halqy virustan qyrylyp jatyr degen aqparat joq, laiym bolmasyn da. Sonşa million halyqty äkımı, merı şaşau şyǧarmai, basqaryp otyr. Qazaqstandy da myŋdaǧan şeneunık basqaruyn basqaryp otyr. Bıraq qalai basqaryp otyr, mäsele osynda. Halqy öz betperdesın özı tıgıp kiıp, därıhanadan keregın tappai, sarymsaq, piiaz, qoidyŋ qūiryǧyn jep, em domyn özı jasap, bır bırınde bar därımen almasyp, ne bolmasa karantin kezınde bırınıŋ üiıne bırı tamaq tasyp alasūrǧan türıkter turaly aqparatty közıŋız şaldy ma? Ökınışke qarai, jerınıŋ asty tola bailyq degen qazaqtar ǧana sondai jantalasqa tüstı, arpalysty. Sebep? Sebeptıŋ syry öte tereŋde.
Qazaq bilıgıne halqynyŋ amandyǧy maŋyzdy ma?
Elımızde qazırgı jaǧdai qalai? Kün ötken saiyn qauıp qoiulana tüsude. Densaulyq saqtau ministrınıŋ būrynǧysy ketıp, jaŋasy kelgenı bolmasa, baiaǧy problema köbeimese, azaiǧan türı joq. Därıhana aldy ūzyn sonar kezekke tūrǧan jūrt. Auruhana aldy jedel järdem kölıgıne tolyp tūr. Nauqasty jatqyzatyn jer joq. Eŋ aqyry, auruhanaǧa ketken adam mäiıthanadan şyǧatynyn bek bıletın jaǧdaiǧa da jettık. Būl üşın de halyqty kınälaimyn deseŋız de, bilıktı aqtap alamyn deseŋız de, erkıŋızge saldyq. Alaida sız ben bız bılgımız keletın, kökeiımızdı tesken bır sūraq osy pandemiia kezınde zoraia tüskenı anyq. Qazaq bilıgıne halqy kerek pe özı? Qazaq bilıgıne halqynyŋ qazırgı jaǧdaiy maŋyzdy ma, joq älde şeneunıkterge tek milliardtaǧan aqşa ǧana maŋyzdy ma? Ärine, būl sūraqtardyŋ jauabyn qazırgı alasapyrannan aman şyqsaq qana, bılermız...
«Bızde de kısı ölımı joq emes. Alaida, virustan köz jūmǧandardyŋ basym bölıgı alpys jastan asqandar. Jer jerdı dezinfeksiialau jūmysy älı de qarqyndy jürgızılude. Halyq ta meilınşe tazalyqty saqtauǧa küş salyp, karantin talaptaryn ūstanuda. İä, qazaq bauyrlarymyz auyr jaǧdaidy basynan ötkerude. İnternetten oqyp, bılıp otyrmyz. Alystan amandyqtaryŋyzdy tılep otyrmyz» degen Mehmet türıkter bilık ökılderınıŋ ärbır sözın qalt jıbermei tyŋdap, aitqanyn oryndaitynyn da jetkızdı. «Densaulyq saqtau ministrı Fahretdin qoja är kün saiyn eldegı jaǧdaiǧa qatysty aqpar berıp, ne ısteu, ıstemeu keregın mındettı türde aityp, habarlap otyrady. Halyqtyŋ 90 paiyzy ministrdı tyŋdaidy. Auruhanalar tiıstı kömektı der kezınde berude. Oryn tapşylyǧy degen problema mülde bolǧan emes» deidı Mehmet. Aptanyŋ belgılı bır künderınde syrtqa şyǧuǧa tyiym salynsa, jūrt syrtqa şyqpaidy eken Türkiiada. Baiqasaŋyz, alyp bara jatqan tük te joq siiaqty. Karantin talaptaryn saqtau, syrtqa şyqpa dese, şyqpau syndy dünieler bızde de aityluda ǧoi. Bıraq nege qazaq qynadai qyrylyp jatyr? Talaptardy saqtamaǧan halyqtyŋ özı kınälı dep bilık tarapy bır sözben kese salary sözsız. Äitse de, halyqtyŋ talapty saqtamau syryna, şeneunıkterdıŋ sözı men äreketıne degen senımsızdık astaryna üŋılıp jatqan jan bar ma? Nauqasyna oryn tauyp bere almaǧan, därıhanada qarapaiym därısı joq eldıŋ bilıgıne kım senım artsyn?
Qazaqtar bilık ökılderınıŋ är sözıne män berıp, senım arta ma?
Demek, türıkter eŋ aldymen bilık ökılderınıŋ ärbır sözıne män beredı jäne senedı. Osy sebepten de aqparat qūraldarynda aitylǧan ärbır talapty oryndauǧa küş salady. Bızde joǧary jaqtan aitylatyn ärbır sözge halyq asa män bere bermeidı. Män berse de, sene qoiuy ekıtalai. Öitkenı halyq būǧan deiın talai ret bilıkke senıp, «auzy küigen». Mıne, sondyqtan da elımızde tötenşe jaǧdai jariialanǧanyna qaramastan, qoiylǧan talaptar asa oryndala qoimady. Qala syrttaryna blok posttar qoiyldy, bıraq tiyn tebenın berıp, ärı-berı talai kölık ötıp jatty. Toihanalar jasyryn jūmys ıstep, paida tauyp jatty. Eŋ aqyry, şaştarazdar esıktı ışten ılıp alyp, talai bastyŋ şaşyna deiın alyndy. Betperdeler tek dükenge kıru üşın ǧana taǧyldy. Aulada balalar polisei qiqulap kelgenşe oinap jürdı. Aqyry ne boldy? Osynyŋ bärı halyqtyŋ jauapsyzdyǧy, bılımsızdıgınıŋ saldarynan boldy deisız be, joq älde bilıkke degen senımsızdıkten boldy deisız be, ony patşa köŋılıŋız bılsın.
«Därı joq, auruhanada oryn joq degen problema bar ma»?
Kelesı sūhbattasuşymyz därıger, Türkiianyŋ Qyryqkalesınıŋ tūrǧyny Ramazan IÜKSEL özımızge «Därı joq? Auruhanada oryn joq? Ol qalai sonda?» dep taŋyrqap sūraq qoidy. «Auruhanalarymyzda nauqastardy emdep, jazuǧa barynşa jaǧdai jasalǧan. Pandemiiaǧa deiın de türık medisinasy joǧary deŋgeide qyzmet etetın. Al qazır, qarqyndy jūmys ısteude. Ärı halqymyz da karantin talaptaryn meilınşe saqtauynyŋ arqasynda ölım jıtım körsetkışı qauıptı deŋgeige köterılgen joq. Virus şyqqan aimaq, üi, otbasy bırden ekı aptalyq qataŋ karantinge alynady. Därıgerler kün tün demei jūmys ısteudemız. Därı tapşylyǧy degen mülde bolǧan emes» degen Ramazan barlyq auruhananyŋ İVL apparatymen jabdyqtalǧanyn söz ettı.
Ramazanmen söilesu kezınde bızdegı İVL apparattary turaly problemany aitudyŋ özın artyq sanadyq. Öitkenı Qazaqstanda aspirin, parasetomol, askorbin qyşqyly syndy tiyn tūratyn därılerdı tappai sandalǧan jūrttyŋ basyn qisynsyz apparatpen auyrtyp, qiianat jasaǧymyz kelmedı. Auruhanasynda aldyn ala oryn daiyndap, halqyn tegın betperdemen qamtamasyz etken, därı tapşylyǧy degen tüsıne de kırmegen türık aǧaiynnyŋ prezidentıne de, densaulyq ministrıne de eŋ aldymen halqynyŋ amandyǧy maŋyzdy ekenın erıksız moiyndaidy ekensıŋ.
Salystyryp qarasaq, bır Stambūldyŋ halyq sany on bes million şamasynda eken. Bız tūtas Qazaq memleketınıŋ halyq sany on segız millionnan säl astyq. Stambūldyŋ halqy virustan qyrylyp jatyr degen aqparat joq, laiym bolmasyn da. Sonşa million halyqty äkımı, merı şaşau şyǧarmai, basqaryp otyr. Qazaqstandy da myŋdaǧan şeneunık basqaruyn basqaryp otyr. Bıraq qalai basqaryp otyr, mäsele osynda. Halqy öz betperdesın özı tıgıp kiıp, därıhanadan keregın tappai, sarymsaq, piiaz, qoidyŋ qūiryǧyn jep, em domyn özı jasap, bır bırınde bar därımen almasyp, ne bolmasa karantin kezınde bırınıŋ üiıne bırı tamaq tasyp alasūrǧan türıkter turaly aqparatty közıŋız şaldy ma? Ökınışke qarai, jerınıŋ asty tola bailyq degen qazaqtar ǧana sondai jantalasqa tüstı, arpalysty. Sebep? Sebeptıŋ syry öte tereŋde.
Qazaq bilıgıne halqynyŋ amandyǧy maŋyzdy ma?
Elımızde qazırgı jaǧdai qalai? Kün ötken saiyn qauıp qoiulana tüsude. Densaulyq saqtau ministrınıŋ būrynǧysy ketıp, jaŋasy kelgenı bolmasa, baiaǧy problema köbeimese, azaiǧan türı joq. Därıhana aldy ūzyn sonar kezekke tūrǧan jūrt. Auruhana aldy jedel järdem kölıgıne tolyp tūr. Nauqasty jatqyzatyn jer joq. Eŋ aqyry, auruhanaǧa ketken adam mäiıthanadan şyǧatynyn bek bıletın jaǧdaiǧa da jettık. Būl üşın de halyqty kınälaimyn deseŋız de, bilıktı aqtap alamyn deseŋız de, erkıŋızge saldyq. Alaida sız ben bız bılgımız keletın, kökeiımızdı tesken bır sūraq osy pandemiia kezınde zoraia tüskenı anyq. Qazaq bilıgıne halqy kerek pe özı? Qazaq bilıgıne halqynyŋ qazırgı jaǧdaiy maŋyzdy ma, joq älde şeneunıkterge tek milliardtaǧan aqşa ǧana maŋyzdy ma? Ärine, būl sūraqtardyŋ jauabyn qazırgı alasapyrannan aman şyqsaq qana, bılermız...
Meruert HUSAİNOVA,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
