Myŋjylqy Berdıqojaev: Būl – ındet koronavirustyq pnevmoniia

16.07.2020
9553
https://adyrna.kz/content/uploads/2020/07/myŋzhylqy.jpg
Bızdıŋ anyqtama   Myŋjylqy Berdıqojaev – Qyzylorda qalasynyŋ tumasy. Qaraǧandy memlekettık medisina akademiiasynyŋ tülegı, «Bolaşaq» baǧdarlamasymen Resei äskeri-medisinalyq akademiiasynda (Sankt-Peterbor) klinikalyq täjıribeden ötken. 2008 jyldan bastap Astana qalasyndaǧy Ūlttyq neirohirurgiia ortalyǧynda mi-qan tamyrlary bölımınde jūmys ıstedı. 2014 jyly Almatydaǧy №7 qalalyq auruhanada intervensiialyq hirurgiia bölımın aşuǧa mūryndyq boldy. Otandyq endovaskuliarly neirohirurgiianyŋ negızın qalaǧan Myŋjylqy Berdıqojaev 2016 jyldan Almaty qalalyq Ortalyq klinikalyq auruhanada neirohirurgiia bölımınıŋ meŋgeruşısı.
– Myŋjylqy Sailauūly, Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymy (VOZ) Qazaqstandaǧy qauıptı jaǧdaiǧa alaŋdap otyr. «Qazaqstanda pnevmoniianyŋ tüsınıksız örşuı koronavirustyŋ jaŋa türı boluy mümkın. Elde COVID-19 virusyn jūqtyrudyŋ kürt ösuı osy nūsqanyŋ dälelı», – dep, Jenevada ötken brifingte Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymy baǧdarlamasynyŋ atqaruşy direktory Maikl Raianmälımdedı. Halyqaralyq mamannyŋ osyndai qorytyndysymen kelısesız be?– Soŋǧy aitylyp jatqan qorytyndy boiynşa, diagnostikada qatelıkter boluy mümkın. Örşıp bara jatqan ındetke jaŋadan paida bolǧan koronavirustyŋ äserı boluy da yqtimal. Būl diagnoz jaŋa virustyq dert – Covid-2 nemese Sovid-19. «VOZ» būl derttı osy infeksiiamen bailanystyrady. Mūny atipiialyq pnevmoniia dep batyl jäne qoryqpai aitu qajet. COVID-19 el arasynda pnevmoniianyŋ osy türınıŋ örşuıne, ındettıŋ asqynuyna alyp keldı. Būl jaitty aşyp aityp, moiyndauǧa tiıspız. Pnevmoniiany antibakterialdy terapiiamen auruhanadan tys emdep jazady. Bügınde būl terapiiaǧa virusqa qarsy jäne gormonaldy därı-därmekter, antikoagulianttar taǧaiyndalyp jatyr, alaida būl emdeu hattamasynda joq. Esesıne būlar koronavirustyŋ hattamasyna engen. Ambulatorlyq deŋgeide de osy jaǧdai. Ony «atipiialyq pnevmoniia» dep tolyq aituǧa bolady. Al onyŋ qozdyrǧyşy – COVID-19. Qazırgı kezde tek PTR-testıleumen rastalǧan SARS-CoV-2 jaǧdailaryn ǧana statistikaǧa engızıp otyrady. Būl statistika älı künge deiın şyndyqqa janaspaidy.– Demek, bızdegı «KVİ»-ǧa dūrys diagnoz qoiylmaǧan ba, älde onyŋ basqa sebebı bar ma? Mäselen, koronavirustyŋ ölım-jıtımın azaityp körsetu üşın pnevmoniia dei saluy mümkın be?– Menıŋ oiymşa, diagnoz dūrys qoiylyp jatyr, bıraq onyŋ tüsındırıluı (interpretasiiasy) basqa bolyp tūr. Is jüzınde auruhanada halı naşarlaǧan syrqattarǧa koronavirus infeksiiasynyŋ hattamasynda körsetılgen därı-därmekpen em-dom taǧaiyndaluda. Al qaǧaz jüzınde olardy «auruhanadan tys pnevmoniia» esebınde körsetude.Bızdıŋ jüienıŋ oi-qyryn jaqsy bıletın adam retınde aitaiyn: jaǧdai qalypqa kelgennen keiın, aiqai-şudyŋ kökesın köremız. Sebebı – äzırgı em-dom klinikalyq hattamaǧa sai emes. Auruhanadan tys pnevmoniia jaǧdaiynda antivirusty därı-därmek taǧaiyndalmauy qajet. Qazaqstanda PSR-testıleuı oŋ nätije körsetkenderdı ǧana koronavirus jūqtyrǧandardyŋ esebıne engızedı.Qazırgı mälımet şynaiy jaǧdaimen üilespeidı. Kompiuterlık tomografiia jäne rentgen zertteuı nätijesınde däleldengen atipiialyq pnevmoniia jaǧdailary tıkelei Sovid-pen bailanysty. Ony «koronavirustyq pnevmoniia» dep özgertıp, äzır tek PSR synamasymen ǧana rastalatyn statistikany qaita qarau qajet. Älemge äigılı Djon Hopkins atyndaǧy universitettıŋ mälımetınşe, koronavirus synamasy aurudyŋ türlı satysynda ärtürlı nätije körsetuı, sonyŋ ışınde terıs nätije körsetuı de mümkın. – Älemdık basylymdar Qytaidyŋ mälımetıne sılteme jasap, Qazaqstanda koronavirustyŋ jaŋa türı – qauıptı pnevmoniia taralyp jatyr dep habarlaidy. Rasynda da, bızde taralyp jatqan pnevmoniia koronavirusqa qaraǧanda qauıptı bolǧany ma?– Būl sol Niu-Iork pen İtaliiany jailaǧan koronavirus, bızge jetkende özgerıske ūşyrap, qauıptılık deŋgeiı artty. Aurularǧa em qoldanǧanda, halyqaralyq klassifikasiiaǧa süienbeu kerek. Sonyŋ saldarynan medisinalyq kömek keş körsetıledı, keibır nauqastardy auruhanaǧa jatqyzbaidy, ölım-jıtım de köbeidı.Üiden kelıp emdeletınderge stasionarda bakteriiaǧa qarsy terapiia taǧaiyndalady. Oǧan virusqa qarsy preparattar, gormondyq därıler men antikoagulianttar kıredı. Al pnevmoniianyŋ emdeu hattamasyna ondai preparattar enbeidı. Būnyŋ barlyǧy koronavirustyq infeksiiany emdeu hattamasyna jatady. Ambulatoriialyq deŋgeide nemese üide jatyp emdeletınder de sondai därılerdı ışedı. Emhana pasientterıne koronavirustyq infeksiia hattamasyna kıretın därıler taǧaiyndalady. Al ondai jaǧdailar «auruhanadan tys pnevmoniia» retınde tırkeledı. Barlyǧy tynyştalǧannan keiın, osy jaǧdailarǧa aiyppūl sanksiialary salynuy äbden mümkın. Ony jüz prosenttık senımmen aituǧa bolady. Sebebı – emdeu şaralary klinikalyq hattamaǧa säikes kelmeidı. Auruhanadan tys pnevmoniia kezınde virusqa qarsy preparattar bolmauy tiıs. – Myŋjylqy myrza, sız «Feisbuktegı» öz paraqşaŋyzda jürgızılıp jatqan em dūrys emes dep jazdyŋyz. Osyndai qorytyndyǧa keluıŋızdıŋ sebebı nede? –El aumaǧynan köptegen nauqastar habarlasyp jatyr. Basynda virus jūqtyrǧan nauqastar PSR qorytyndysy boiynşa auruhanaǧa tüsıp, al PSR-test anyqtalmaǧandar üiınde jatyp emdeluge mäjbür boldy. Būl jaǧdai belgılı: auruy anyqtalmaǧan nauqastar därılerdı oŋdy-soldy satyp alyp, öz betterımen uystap ışuge köştı. Sol sebeptı de parasetamol men antibiotikter tapşy bolyp jatyr. Ol jaǧdaidan özderıŋız de habardarsyzdar. Soŋǧy kezderı halyq taŋnyŋ atysynan keş batqanǧa deiın därıhanada kezekte tūrady. Parasetamol aludyŋ özı qiyn boldy. Mynany este ūstau kerek: PSR-test boiynşa diagnozy anyqtalmaǧan nauqastar auruhanaǧa jatqyzylyp, koronavirus algoritmı boiynşa tek auruhana jaǧdaiynda (stasionar) ǧana emdeledı. Qazır köptegen nauqastar üiıne ottegı ballonyn qoiyp alǧandary jönınde äleumettık jelılerde jarysa jazyp jatyr. Qūzyrly oryndar būl mäselege qatysty «ottegı ballonyn paidalanyp, nauqastar üilerınde emdelıp jatyr» dep ünsız otyr. Klinikalyq em – klinikalyq hattamaǧa sai boluy kerek. Sonymen qatar auruhanaǧa jatpaǧan, bıraq pnevmoniiaǧa şaldyqqan nauqas bakteriiaǧa qarsy em alyp jür, al ony emdeudıŋ terapiialyq täsılınde virusqa qarsy gormonaldy därı-därmek, iaǧni koronavirus infeksiiasyn emdeitın hattamadaǧy därıler bar. Däl osyndai täsıldı emhanalar da qoldanyp keledı. Iаǧni, emhanaǧa qaraluǧa kelgen nauqastardy koronavirusqa qarsy därılermen emdep jatyr. Resmi türde ony «auruhanaǧa tüspegen pnevmoniia» dep sanaidy. Bızdıŋ jüie qalai jūmys ısteitının bıle otyryp, keiın bärı aiaqtalyp, jaǧdai tūraqtalǧan soŋ, bızge aiyppūl sanksiialary salynady dep 100 paiyz senımmen aituǧa bolady. Öitkenı em-dom klinikalyq hattamaǧa sai emes. Iаǧni, ol jai ǧana pnevmoniia bolsa, ony emdeude virusqa qarsy därıler qoldanbauy kerek edı.– Ölım-jıtım men ındetke şaldyqqandarǧa qatysty jürgızılıp jatqan resmi statistikalyq mälımettermen kelıspeitınıŋız jönındegı pıkırıŋız äleumettık jelıde jariialandy. Narazy pıkırıŋızdıŋ naqty sebebın bıluge bola ma? – Men äleumettık jelıde jariialanǧan videoündeudıŋ astyna jazǧan postymda elımızde koronavirusqa qatysty statistikanyŋ şyndyqqa janaspaitynyn aitqym kelgen. Rentgen nemese kompiuterlık tomografiia adamnyŋ atipiialyq pnevmoniiaǧa şaldyqqanyn körsetken kezde, ony koronavirus infeksiiasy dep tanyp, PSR-testterge qatysty oiyndy toqtatu kerek. Ol degenımız – PSR-test körsetken faktılerdı ǧana koronavirus dep esepteu terıs. Öitkenı keşe Djon Hopkins universitetınıŋ zertteuı şyqty. Onda aurudyŋ ärtürlı satysynda PSR-test ärtürlı nätije körsetetını däleldengen. Iаǧni, test virusty bırde tapsa, bırde jalǧan nätije körsetetını anyqtalǧan. Men coronavirus2020.kz saitynan ölım-jıtım turaly statistikany qarap şyqtym. Statistika qatty bır özgerıp, jaŋaryp jatqan joq. Saitta koronavirus infeksiiasynan qaza tapqan qazaqstandyqtardyŋ sany 360 adamnyŋ ainalasynda dep körsetılgen. Būl statistikaǧa elımızde pnevmoniiadan tırkelıp jatqan köp ölım-jıtım qosylmai otyr. Al qazırgı pnevmoniia köp jaǧdaida virusty infeksiiadan bolǧan auru. Sondyqtan ony «atipiialyq pnevmoniia» dep tolyq senımmen aituǧa bolady. Iаǧni, elımızdegı osy atipiialyq pnevmoniiany jaŋa koronavirus infeksiiasy tudyryp otyr. Būl faktını moiyndau kerek.– Äsırese Almaty men astanalyq aurhanalarda oryn jetıspeuınen nauqastar üide, öz betterımen em qabyldauǧa mäjbür bolyp otyrǧanyn jasyryp qaitemız? – Resmi mälımetterge qarasaq, äkımder men densaulyq saqtau salasynyŋ şeneunıkterı halyq aldyna şyǧyp, telearnalar arqyly aityp jatyr: oryn jetedı, auruhanalar 80 paiyzǧa ǧana tolyp tūr dep. – Degenmen, äleumettık jelıler men naqty jaǧdaiǧa qarasaq, nauqastarǧa oryn jetpei jatqanyn joqqa şyǧara almaimyz ǧoi...– Ol jaǧynan habarsyzbyn, auruhanada oryn bar siiaqty ǧoi... Şamasy, būl ūiymdastyruǧa qatysty mäsele bolsa kerek. Būryn-soŋdy mūndai ındetke kım betpe-bet kelıptı?! Barlyq jerdı sasqalaq pen ürei jaulap alǧan siiaqty... –  Ükımettıŋ keŋeitılgen otyrysynda QR prezidentı Q.-J.Toqaev: «Bızdıŋ elımızde belgısız ökpe qabynuy paida bolǧanyn statistikamyz eskermei jatyr. Pnevmoniia ekenı ras pa? Şyn mänınde būl bar ma, joq pa? Osy pnevmoniia kesırınen bolǧan ölım-jıtım qandai?» – dedı. Prezidenttıŋ özı tüsınbei otyrǧan jaǧdaidy sız qalai baǧalaisyz? – Älbette, men el prezidentınıŋ sözıne tüsınık bere almaspyn... Bıraq medisina tılımen aitsaq, ärbır pnevmoniianyŋ özınıŋ qozdyrǧyşy boluy kerek: auruhanadaǧy pnevmoniianyŋ qozdyrǧyşy 90–44 paiyz aralyǧynda «pnevmokokk» degen bakteriia jylyna belgılı bır mölşerde kezdesedı. Būryndary qaitys bolǧan nauqastardyŋ sany az edı: onymen tek 5 jasqa deiıngı balalar men 60 jastan asqan, immunitetı tömen adamdar auyrady. Odan keiıngısı «gribokty pnevmoniia» organizmde VİCh-infeksiiasy men tuburkulezı bar nauqastardan tabylsa, onyŋ arty jaqsy bolmaityny belgılı. Şynymen de, pnevmokokkty emdei almai otyrsaq, bızdıŋ medisina osy aurudy jaza almai otyr degen pıkır oryn alady. Onyŋ basqa sebebı baryn – virustyq ındet ekendıgı resmi BAQ-ta az aitylyp jatqan joq. Eger ol – koronavirustyq pnevmoniia bolmasa, qytailar aitpaqşy, bızdıŋ elde taǧy bır virus taralyp jatyr degen söz, sony anyqtauymyz kerek. Menıŋ oiymşa, būl ındet – koronavirustyq pnevmoniia ekenın moiyndauymyz kerek. – Densaulyq saqtau ministrı Soi myrzanyŋ ükımettıŋ keŋeitılgen mäjılısınde aituynşa, «virustyq pnevmoniianyŋ sany – 7348, al bakteriialyq türı – 9759, būl ädettegı pnevmoniia», – deidı. Gazettıŋ qarapaiym oqyrmanyna virustyq jäne bakteriialyq infeksiianyŋ aiyrmaşylyǧy qandai ekenın tüsındırıp berıŋızşı?– İnfeksiialardyŋ aiyrmasy – nauqastyŋ boiyndaǧy auru belgılerıne bailanysty. Eger nauqasqa virusqa qarsy därı-därmekterdıŋ äserı bolmasa, jaŋadan şyqqan preparattardy qoldanu kerek. Eger virustyq pnevmoniia tūmaudyŋ äserınen bolsa, tūmauǧa qarsy qoldanylatyn – Tamifliu, İngavirin, t.b. preparattarmen emdeledı, onyŋ äserı de tiımdı bolady. Bıraq ındettıŋ besınşı künı virustyq pnevmoniia asqynyp, bakteriialyq pnevmoniiaǧa ainalady. Virusqa bakteriia qosylyp, ındettıŋ taraluyn asqyndyrady. Sondyqtan onyŋ virustyq türın bakteriialyq türmen şatastyruǧa bolmaidy. – Bilık KVİ boiynşa aqparatty jasyryp otyrǧan joq pa? Öitkenı koronavirustyŋ barlyq zardabyn pnevmoniiaǧa aparyp jabatyn siiaqty... Sız qandai uäj aitar edıŋız?– Menıŋ oiymşa, ükımet eşteŋenı jasyryp otyrǧan joq: test qorytyndysy boiynşa, diagnostikalyq nätije oŋ nemese terıs ekendıgı jariialauda. Test nätijesınde eşteŋe anyqtalmasa, onyŋ koronavirus emestıgı aityluda. PSR zertteuden basqa da klinikalyq körsetkışter bar, ol jaǧdaida kompiuterlık tomografiia boiynşa koronavirustyq pnevmoniia anyqtalyp jatady. PSR diagnozdy anyqtamasa, KT-da koronavirusqa säikes keletın auru belgısı bolsa, onda nauqas adam koronavirus dep emdeluı kerek.– Qazaqstanda osy ındettıŋ kesırınen bolǧan ölım-jıtımnıŋ mälımetterı jariia bolyp jatyr. Osy qauıptıŋ şegı, būl sūmdyqtyŋ toqtaityn künı bar ma? – Toqtaidy! Bız keşe ǧana Özbekstandaǧy dambanyŋ jarylǧanyn kördık: topan su auyldarǧa jaiylyp, odan ärı qarai jerge sıŋıp kettı. Zaqym kelgen auyldarda qūrylys jürgızılıp, üi salynyp jatyr. Qazaqstanǧa aitarlyqtai qaterı bolǧan joq. Būl ındet te sol siiaqty: barlyq adam ındetke şaldyqpaidy, halyqtyŋ basym bölıgı tözımdı, 80 paiyzdan astamy jeŋıl türımen auyrdy, 15–20 paiyzy auyr infeksiiaǧa şaldyǧyp, tek bır paiyzǧa jeter-jetpes bölıgı ǧana qaitys boldy. Bastysy – bız üreidı jeŋe bıluımız kerek. Al düniejüzılık statistika boiynşa, koronavirus jūqtyrǧandardyŋ 3-4 paiyzy ǧana qaitys boluy mümkın. Bız sol derekten asyp ketken joqpyz. Halyq ürei üstınde ekenı ras. Eger pnevmoniianyŋ bärın koronavirus dep esepteitın bolsaq, şamamen 150–200 myŋ adam ındetke şaldyǧady, onyŋ 2-3 myŋy ǧana qaitys boldy degen boljam bar. Bızdegı aurulardy 200 myŋ adamǧa şaǧatyn bolsaŋyz, būl 1,5 paiyzdy ǧana qūraidy. Halyqqa osy jaǧdaidy dūrystap tüsındıruımız kerek.Menıŋ därıgerlık ūstanymym osy – ındettıŋ jaǧdaiyna saiasatty aralastyrǧym kelmeidı. Ädette qarapaiym adam tüsındırudı qajet etedı: infeksiianyŋ qatty jürıp jatqanyn, adam aǧzasy oǧan qarsy kürese ala ma, joq pa, soǧan bailanysty aurudyŋ zardabynan 2 paiyz adam ǧana köz jūmady desek, jaǧdai bırşama tüsınıktı bolar edı. – İä, el ışıne tarap jatqan qaueset te, san türlı aqparat ta jeterlık: jer jüzındegı barlyq adam auyrady, densaulyǧy naşary köz jūmyp, myqtylary ǧana aman qalady-mys degen söz de bar. Osy jaǧdaiǧa bailanysty qandai därıgerlık pıkır bıldırer edıŋız?– Teledidardan saǧat saiyn «maska kiıŋızder», «adam köp jinalǧan jerge barmaŋyzdar», «asa qajet bolmasa, qoǧamdyq kölıkke otyrmaŋyzdar», «qolyŋyzdy jiı juyp jürıŋız» degendei t.b. eskertuler aitylyp jatyr. Osy qarapaiym profilaktikalyq şaralar saqtalatyn bolsa, Qazaqstannyŋ 18 million halqy bärı bırdei auruy mındettı emes, şamamen 300–400 myŋ adam auyryp, keiınnen infeksiia joiylyp ketuı mümkın. Sonymen qatar jeŋıl türımen auyryp jürgenderdıŋ bır-ekı kün mūryndary pysyldap, qyzuy köterılıp, däm men iıs sezbeuı mümkın. Olar der kezınde em alsa, odan keiın şapqylap ketetınderı köp. Eger osynyŋ bärın bır statistikaǧa toptastyratyn bolsaq, köz jūmǧan adamdardyŋ paiyz mölşerı tömen bolady. Osy mäselenı eşkım aşyq aitpai otyr.«Ökımet qyryp jatyr» degen qauesetke qatysty aitarym: nauqastarǧa dūrys diagnoz qoiylyp, emdeu şaralary jürgızılıp jatyr, halyq osy jaǧdaidy tüsınse eken deimın. Ärine, aramyzdan ketıp qalǧandardy qaitara almaimyz... Älbette, mende de küdık bar, oǧan sebep – halyq aş, äleumettık jaǧynan öte qatty qysylyp jatqandyqtan, är aqparatty özderınıŋ jaǧdaiyna qarai audaryp qabyldauy mümkın. – Bır ret osy virusqa şaldyqqan adam qaitadan auyruy mümkın be?– Eger ol adam auruǧa şaldyqqan nauqastyŋ qasyna baryp, onymen tyǧyz qarym-qatynasta bolsa, infeksiiany qaitadan jūqtyryp aluy mümkın. Därıgerler arasynda osy dertpen auyryp, keiınnen jazylyp, jūmysqa şyqqan soŋ, qaitadan jūqtyryp alǧan jaǧdaidy estıdım. – «Feisbukta» jariialanǧan jazbaŋyzǧa qatysty kommentariilerdıŋ arasynda sızge: «Prezident Toqaevqa jaǧdaidy jetkızıŋız, sızdıŋ pıkırıŋız salmaqty, sızdı tyŋdaidy» deitınder bar. Osyndai ūsynystarǧa orai ne aitar edıŋız?– Menıŋ oiymşa, qazırgı taŋda taralyp jatqan barlyq aqparat prezidentke jetıp jatyr. Toqaev – közı aşyq, täjıribesı mol adam. Densaulyq saqtau ministrıne Şymkenttegı volonter därıger Aida «nauqastar därısın özı satyp alyp, tamaqtaryn alǧyzyp jatyr» degendei janaiqaiyn jetkızdı. Öz kezegınde ministr Soi myrza volonter-därıgerdı tyŋdap, «Halyqtyq baqylau» qauymyn aşyp, Aidany sol ūiymǧa jetekşılıkke qoidy. Eger el ışınde kömek ala almai jatqandar bolsa, jaǧdaidy videoǧa tüsırıp, sol baqylauşy qauymǧa tıkelei joldauyna bolady. Sondyqtan prezident sala mamandaryna jetkılıktı türde nūsqau berdı dep senemın. Maǧan Aqordaǧa şyǧudyŋ qajetı joq. Prezidenttıŋ basyn auyrtatyn basqa da mäseleler jetedı. Al ındetke qatysty jūmys qūzyrly ministrlık ainalysatyn mäsele dep oilaimyn.– Sūhbatyŋyzǧa rahmet, Myŋjylqy myrza! Elge jasaǧan eŋbegıŋızge jetıstık tıleimız!Baqytgül MÄKIMBAI,
"Dat" gazetı. 16.072020