Qazaqstandyq Euraziia-1 arnasy reiting quudyŋ jolyna tüstı me, soŋǧy uaqytta tok şoular men türlı kerektı kereksız baǧdarlamalar sanyn arttyrdy. Solardyŋ bırı jäne jūrttyŋ narazylyǧyn tudyrǧan, jabyluyn talap etken «Neke syry» baǧdarlamasy.
Telearnanyŋ resmi saityna nazar salsaŋyz, körkemöner, köŋılaşar baǧdarlamalary, gumanitarlyq jäne jaŋalyqtar janryn körermenge ūsynatynyn aitady. Al teledidardy aşsaŋyz, sanany ulaityn, ūlttyq qūndylyqtan jūrdai şoulardan köz sürınedı.
Arnanyŋ baǧdarlamalau saiasatynda «aǧartuşylyq, ziiatkerlık, oiyn-sauyq janryndaǧy mädeni baǧdarlamalarǧa basymdyq berıledı» dep körsetılıptı. «Neke syry» baǧdarlamasyn qarap otyrǧan körermen būl baǧdarlamanyŋ qandai janrda, qandai baǧdarlamalau saiasatymen ündesetının ajyrata almasy sözsız.
«Änşı Qairattyŋ äielı jürgızedı, kelın men ene syilastyǧynyŋ ülgısın körsetıp, täjıribesımen bölısedı» dep jalaulata jarnamalaǧan būl baǧdarlamaǧa körermen «topas baǧdarlama» dep baǧa berdı. Kelın men enenıŋ syilastyǧyn osylai "körsetse", basqa dünienı baǧdarlama jürgızuşısı Jūldyz qalai körsetpek?
Jūrt nege «Neke syry» baǧdarlamasyna «topas baǧdarlama» dep baǧa berdı?
Reiting quu degen osy eken degen be, arna baǧdarlama jürgızudıŋ tızgının jurnalistikadan habary joq Jūldyz Äbdıkärımovaǧa ūstatypty. Qairattyŋ äielı jürgızetın baǧdarlama bolǧany üşın teledidarǧa telmırgender ärtıster men jasandylyqqa tūnǧan dünienı şyndai etkısı kelgenderdıŋ äreketın anyq baiqady. Studiiaǧa kelgen keiıpkerlerdıŋ söz saptauy men jürgızuşınıŋ sauatsyz sūraqtarynan qūlaq tūnady. Ana tılınde sauatsyz söileitınderdı jalpaq jūrttyŋ aldyna şyǧaru - memlekettı qūrauşy qazaq ūltyn syilamau emes pe?
Qazaq auditoriiasynyŋ tamyryn döp basamyz dep sanasa kerek, nesie, alqaş küieu syndy taqyryptar taŋdalypty. Alaida baǧdarlamada şynaiylyqtyŋ şetı de joq. Sodan bolsa kerek, «Neke syry» ä degennen syn tezıne ūşyrady. Jūldyzdyŋ bır saryndaǧy ünı men orynsyz sūraqtary baǧdarlamany tıptı alǧysyz etıp tastaǧanyn aŋǧaru eş qiyn emes. Būlardyŋ bärın eleŋ körmegen «Neke syrynyŋ» avtorlary körermennıŋ töbesınen jai tüskendei etpekke tyraştanǧany sonşa, jūbailardyŋ tösek qatynasyna qatysty taqyrybyn telearnaǧa şyǧarady. Jūrt şu ettı. Mynadai «topas» baǧdarlamany jabu kerek dep aşuǧa da mındı. Tömende sol pıkırlerdıŋ sanaulysyn ǧana nazarlaryŋyzǧa ūsynyp otyrmyz:
«Jabylsyn, myna topas baǧdarlama? Qazaqty mazaq etudı taǧy bastadyŋdar ma?»
«Ötırık baǧdarlamaǧoi,adamnyn miyna kırıp şyqpaidy tıptı enesı 68 jasta kelını 64 jylǧy apammen bırge oqydym deidi, jäne 16 jasta turmys qūrdym deidı endı kai sözı şyn? Kışkene ötırıktıde dūrystap qūrastyru kerek edı»
«Oibai, endı tūratyn-tūrmaityndy, qosylǧan-qosylmaǧandy şyǧaratyn boldyŋdar ma?»
«Taǧy ne qaldy körsetılmegen?», «Qaiyn äpkesı kelgenşe senıp otyr edım, qaiyn äpkesı kelgesın spektakl siiaqty bolyp kettı. Sözderı jasandy bolyp kettı»
«Jūldyz, öte ūiat, ata-eneŋ qalai rūqsat berdı eken, mynadai baǧdarlamany jürgızuge?»
«Mundai kenes aitkan psiholog tegin kenes bersede almas edim.Ozin syilamagasyn osylai boldy degeni nesi,myna psiolygtyn ozine psiholog kerek koi» deidı.
«Virustan qorqyp jürsek, mynalar dene müşesımen alysqany nesı?»
Tösektı aityp reiting quudyŋ jantalasyn körsettı
Küieuımen bır jyldan berı tösektes bola almai jürgen äiel studiiaǧa kömek sūrap kelıptı. Söitedı de, onyŋ küieuı nege äielıne jolamai jür degen sūraqqa jabylyp jauap ızdeidı. Baǧdarlamanyŋ sarapşylary akter, bloger, redaktor, sportşy, urolog siiaqty taqyrypqa qatysy şamaly adamdar. Studiia «äielıŋmen tösektes boluǧa mndettısıŋ» degen saryndaǧy şuǧa tūnady. Būl ne? Qazaq qaşan jūbailardyŋ jeke mäselesıne aralasyp edı? Qai atamyz tösegınıŋ dūrys emesın el talqysyna salyp edı? Reiting quudyŋ jönı osy eken dep, şekten şyǧuǧa bola ma?
Baǧdarlamanyŋ şaryqtau şegı studiiaǧa Rauzanyŋ küieuı Arman kelgende bastaldy. Jüzın maskamen jasyrǧan Armandy «İgılık» jurnalynyŋ bas redaktory Meruert Äitenova tūrpaiy sūraqtarymen tüirep, tıptı «sen tügılı alpystaǧy aǧalaryŋ kün saiyn sekırıp jatqanda, saǧan ne joq. Ömırdıŋ mänı, adamnyŋ paryzy» dei kele, «tösek qatynasy dūrys emes äiel dämdı tamaq ta jasap bermeidı» dep aiǧailaǧany estır qūlaqqa türpıdei tidı. Ülken de, kışı de qaraitynyn eskersek, mynadai sözderdıŋ teledidadardan aityluy mädenietsızdıktıŋ de şyrqau şegı desek, artyq bolmas. Öitkenı myŋ jerden basqa ūltqa elıktesek te, qazaq qoǧamynyŋ mynadai dünielerdı qabyldai qoiuy ekıtalai.
Qara piardyŋ nanyn jeu qanşalyqty qisyndy?
Ärine, būl baǧdarlama jūrttyŋ qyzu talqysyna tüstı. Ärine, telearna sol qyzu talqynyŋ özın qara piarǧa balap, ärmen qarai otqa mai qūiǧandai etıp esıre tüserı sözsız. Būlsözımızge «Qalaulym» degen esı bar adam qalamaityn baǧdarlamany dälel retınde aituǧa bolady.
Baiqasaŋyz, osyndai şoular men arzanqol baǧdarlamanyŋ körermenı -alys auyldaǧy zeinetker men kelın-kepşık, jastar. Köreiın dep körmeidı, amalsyz köruge mäjbür. Nege? Sebebı, basqa köretın eşteŋe joq. İnternet jelısı tūrmaq, bailanys jelısı joq auyldyŋ halqy osyndai mazaq, topas şoulardy körmegende, qaitsın?
Mıne, telearnalar da osy jaǧyn jaqsy bıledı. Sol sebeptı de oidan qyrdan köşırıp alǧan dünielerın körermennıŋ aldyna itke süiek laqtyrǧandai tastai salatyn bolǧan. Tanymdyq, tärbielık mänı bar baǧdarlama qazır telearnalarda sausaqpen sanarlyq. Öitkenı soŋǧy on jyl kölemınde arnalar «halyqty topastandyru» saiasatyn qarqyndy jürgızıp, endı sonyŋ jemısın «jeude». Tükke paidasy joq serialdar men şoulardy jūrttyŋ sanasyna synalap engızıp, jıpsız bailai berdı, bailai berdı. Nätijesı mıne! Aiǧailatyp taqyryp qoiyp şaqyrsa boldy, körermenı lyp etıp jetıp kele qoiady. Körermendı qūrmettep, syilap jatqan telearna joq. Esesıne «nenı berse, qylǧytyp jūta beretın» körermenı bar. Eŋ ökınıştısı, ülkendermen bırge osyndai arzan şoulardy balalarymyz da erıksız «tamaşalaityny». Osyndai baǧdarlama körıp ösken ūrpaqtan erteŋ kım şyǧady? Būlai kete bersek, ūlttyǧymyzdyŋ tamtyǧy da qalmaidy ǧoi?! Qalai etpek kerek, sız ne aitasyz, qūrmettı oqyrman?
Tösektı aityp reiting quudyŋ jantalasyn körsettı
Küieuımen bır jyldan berı tösektes bola almai jürgen äiel studiiaǧa kömek sūrap kelıptı. Söitedı de, onyŋ küieuı nege äielıne jolamai jür degen sūraqqa jabylyp jauap ızdeidı. Baǧdarlamanyŋ sarapşylary akter, bloger, redaktor, sportşy, urolog siiaqty taqyrypqa qatysy şamaly adamdar. Studiia «äielıŋmen tösektes boluǧa mndettısıŋ» degen saryndaǧy şuǧa tūnady. Būl ne? Qazaq qaşan jūbailardyŋ jeke mäselesıne aralasyp edı? Qai atamyz tösegınıŋ dūrys emesın el talqysyna salyp edı? Reiting quudyŋ jönı osy eken dep, şekten şyǧuǧa bola ma?
Baǧdarlamanyŋ şaryqtau şegı studiiaǧa Rauzanyŋ küieuı Arman kelgende bastaldy. Jüzın maskamen jasyrǧan Armandy «İgılık» jurnalynyŋ bas redaktory Meruert Äitenova tūrpaiy sūraqtarymen tüirep, tıptı «sen tügılı alpystaǧy aǧalaryŋ kün saiyn sekırıp jatqanda, saǧan ne joq. Ömırdıŋ mänı, adamnyŋ paryzy» dei kele, «tösek qatynasy dūrys emes äiel dämdı tamaq ta jasap bermeidı» dep aiǧailaǧany estır qūlaqqa türpıdei tidı. Ülken de, kışı de qaraitynyn eskersek, mynadai sözderdıŋ teledidadardan aityluy mädenietsızdıktıŋ de şyrqau şegı desek, artyq bolmas. Öitkenı myŋ jerden basqa ūltqa elıktesek te, qazaq qoǧamynyŋ mynadai dünielerdı qabyldai qoiuy ekıtalai.
Qara piardyŋ nanyn jeu qanşalyqty qisyndy?
Ärine, būl baǧdarlama jūrttyŋ qyzu talqysyna tüstı. Ärine, telearna sol qyzu talqynyŋ özın qara piarǧa balap, ärmen qarai otqa mai qūiǧandai etıp esıre tüserı sözsız. Būlsözımızge «Qalaulym» degen esı bar adam qalamaityn baǧdarlamany dälel retınde aituǧa bolady.
Baiqasaŋyz, osyndai şoular men arzanqol baǧdarlamanyŋ körermenı -alys auyldaǧy zeinetker men kelın-kepşık, jastar. Köreiın dep körmeidı, amalsyz köruge mäjbür. Nege? Sebebı, basqa köretın eşteŋe joq. İnternet jelısı tūrmaq, bailanys jelısı joq auyldyŋ halqy osyndai mazaq, topas şoulardy körmegende, qaitsın?
Mıne, telearnalar da osy jaǧyn jaqsy bıledı. Sol sebeptı de oidan qyrdan köşırıp alǧan dünielerın körermennıŋ aldyna itke süiek laqtyrǧandai tastai salatyn bolǧan. Tanymdyq, tärbielık mänı bar baǧdarlama qazır telearnalarda sausaqpen sanarlyq. Öitkenı soŋǧy on jyl kölemınde arnalar «halyqty topastandyru» saiasatyn qarqyndy jürgızıp, endı sonyŋ jemısın «jeude». Tükke paidasy joq serialdar men şoulardy jūrttyŋ sanasyna synalap engızıp, jıpsız bailai berdı, bailai berdı. Nätijesı mıne! Aiǧailatyp taqyryp qoiyp şaqyrsa boldy, körermenı lyp etıp jetıp kele qoiady. Körermendı qūrmettep, syilap jatqan telearna joq. Esesıne «nenı berse, qylǧytyp jūta beretın» körermenı bar. Eŋ ökınıştısı, ülkendermen bırge osyndai arzan şoulardy balalarymyz da erıksız «tamaşalaityny». Osyndai baǧdarlama körıp ösken ūrpaqtan erteŋ kım şyǧady? Būlai kete bersek, ūlttyǧymyzdyŋ tamtyǧy da qalmaidy ǧoi?! Qalai etpek kerek, sız ne aitasyz, qūrmettı oqyrman?
Asyljan MAMYRBEKŪLY,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
