Bırer kün būryn ǧana donorlyq, «anatomiialyq syi», iaǧni mäiıttıŋ sau organdaryn alu turaly zaŋǧa prezident qol qoiǧanyn jazyp edık. Maqala äleumettık jelıge jariialanǧan sätte-aq, donorlyqqa qarsy adamdar pıkırın qarşa boratty. Erınbei oqyp şyǧyp, tüsıngenımız, äleumettık jelı qoldanuşylardyŋ basym bölıgı öz organyn beruge tübegeilı qarsy. Äitse de, mäselenıŋ ekınşı jaǧyna da män beruge tiıs emespız be? Osyǧan bailanysty bızge arnaiy habarlasyp, pıkırın bıldırgen azamattardyŋ da aitqanyn ūsynudy jäne taqyrypqa qaita ainalyp soǧudy jön sanadyq.
Därıgerlerımız aqşa üşın organ saudalap ketpesın
Azamat BEKTEMIR, mūǧalım: «Jalpy, donorlyq taqyrybynda aşyq pıkır bıldırıp, osy mäselenı qoldaǧan ministr Bırtanov edı. Sodan bolsa kerek, synǧa da köp ūşyraǧandar qatarynda da osy ministr bar. Jūrt nege osy organyn beru taqyryby söz bola qalsa, şuyldasyp, qarsy şyǧady? Sebebı, barlyq salasyn jemqorlyq jailaǧan Qazaqstanda donorlyq «qara bazarǧa» ainalyp ketuınen qorqady. Mäiıttıŋ sau organyn alu degendı de bızdıŋ jūrt basqaşa tüsınedı. Asa qauıptı dertı bolmasa da, qorqynyşty diagnoz qoiyp, sap-sau adamdy organy üşın o dünielık ete saludan taiynbaityn därıgerler elımızde joq emes. Mıne, halyqty üreilendıretını de osy. Öitkenı diagnozdy dūrys qoimau saldarynan qanşama adam mügedekke ainalyp, qanşamasy därıgerdıŋ qatelıgınen baqilyqqa attandy, älı de solai. Negızınen öz basym eş qarsy emespın donor boluǧa. Eger barlyǧy zaŋdy türde jüzege asyrylsa. Qoryta aitqanda, qazaqstandyqtar otandyq därıgerlerge senbeidı. Pandemiia kezeŋınde būl senımsızdık būrynǧysynan da beki tüskenı şyndyq. Menıŋşe, donorlyq emes, äzırge bızdıŋ därıgerler dūrys diagnoz qoiudy meŋgerse, erlık bolar edı. Sodan keiın ǧana donorlyqty söz etse, jarasar edı. Bärınen būryn adam organyn saudalap ketpesın bızdıŋ därıgerler deŋız».
Donor bolu, bolmau ösiet hat qaldyrumen bailanysty
Baqyt AITANŪLY, äskeri qyzmetker:«Jaŋa zaŋnan keiın eŋ aldymen, üidegı ärbırımız közımız tırıde bır bırımızden «aǧzaŋdy beruge kelısesıŋ be?» dep sūrap aluymyz kerek. Osyǧan bailanysty densaulyq salasy mamandary tüsındıru jūmystaryn jürgızuı kerek. Jalpy, öz basym eş qarsy emespın. Öitkenı, ölgen soŋ tırşılıksız qalǧan organyŋ topyraqta şırıgenşe, äldekımge kömegı tiıp, ömırın ūzartsa, keremet emes pe?! Ärine, bızdıŋ qoǧam būǧan daiyn emes. Eŋ bırınşı halyqtyŋ dıni tüsınıgı ülken kedergı bolary sözsız. Osy maqalaŋyz şyqqan soŋ, baiqarsyz, donorlyqqa qarsy toptyŋ basym bölıgı dınşılder bolady. Dınde mäiıttıŋ on ekı müşesı sau topyraqqa berıluı kerek dep sanaidy dınşılder».
Üsen QUANYŞEV, zaŋ fakultetınıŋ studentı:«Qarsy bol ne, bolma ne, bızdıŋ därıgerler mäiıt qolyna tüsken soŋ, bärıbır özderı şeşedı ǧoi, ne ısteitının. Sondyqtan sau kezıŋde «qarsymyn» degen ösiet hatyn jazyp qoiu qajet. Zaŋ boiynşa ösiet haty bar mäiıtke eşteŋe ıstei almaidy. Būǧan problema dep qaraudyŋ qajetı joq. Ösiet hatyŋ ba ma, organyŋ özıŋmen ketedı».
Ölgen soŋ özgege ömır syilaudyŋ nesı jaman?
Janar TŪRSYNÄLI, ekonomist: «Ärkım öz basyna tüspei, eşteŋenı tüsınbeidı ǧoi. Qyzym auyrdy, aq qan dertımen. Süiek kemıgı (kostnyi mozg) däl keletın donordy düniejüzılık donor bankınen äreŋ taptyq. Öz tuystarymyz donor bolu bylai tūrsyn, ürke qarady. Rasyn aitsam, men de öz basyma tüspese, mūndaidy bılmeidı ekenmın. Är adam donorlyqqa süiek kemıgın tapsyrsa bolatynyn, onyŋ myŋdaǧan adamnyŋ ömırın saqtap qalatynyn da basyma tüskende bıldım. Men kez kelgen jaǧdaida, qajet bolsa, donor boluǧa daiynmyn. Öitkenı, özgege ömır syilaudan asqan adamdyq bar ma?»
Aiaulym ǦABİTQYZY, dizainer: «Anam donor bolatyn büirektı kütıp tösekke tört jyl taŋylyp jatty. Är kün ümıtke toly edı. Bügın donor tabylady, anam aman qalady deumen tört jyl qalai ötkenın baiqamadyq. Alaida... donor tabylmady. Anam bar-joǧy qyryq üş jasynda qaitys boldy. Qazır oilaimyn, sol kezde donor tabylǧanda, şetelden aluǧa zaŋdy rūqsat berılgende, anaşym janymyzda jürer me edı? Anam qaitqanda bes jastaǧy sıŋlımdı jetektep japanda jalǧyz qaldyq. Äkemız anamnan üş jyl būryn baqilyq bolǧan. Qazır oilaimyn, anama sau büirektı salǧanda, bız jetımdık degennıŋ taqsıretın tartpai, basqa balalardai baqytty kün keşer me edık?! Bızdıŋ halyq älı de būl taqyrypty qysqa qaiyrady. Tereŋıne üŋılmeidı. Ne üşın sau organyn basqaǧa ömır etıp syilaǧysy kelmeitının tıptı bılmeitınder de bar. Äiteuır qarsy. Tırısınde emes, mäiıtke ainalǧan soŋ, senıŋ organyŋ qūrt-qūmyrsqanyŋ jemıne ainalatynyn emes, äldebır dıni ūǧymdarǧa süienıp, qisynsyz närsenı köldeneŋ tartady. Jyl saiyn arnaiy baryp, qan tapsyramyz sıŋlım ekeumız. Äzırge qoldan kelerı osy ǧana. Eger mäiıtke ainalsam, sau organymdy alsyn dep būl zaŋ şyqqanşa-aq ösiet hat jazyp qoiǧanmyn».
P.S Byltyrǧy derek boiynşa: elımızde 2 397 adam büiregın, 295 azamat bauyryn, 102 adam jüregın, 6 adam ökpesın, 1 adam ökpesı men bauyryn auystyru üşın kezek kütıp jatyr eken. Būl adamdardyŋ ışınde qanşama bala közı jautaŋdap jatsa, ölıp ketse, artynda qalatyn balasyna alaŋdaǧan äke men ananyŋ kökıregı qars aiyrylyp, kürsınıp auruhana kereuetınde älsız ümıtpen är künın ötkızıp jatyr. Organǧa mūqtaj jandardyŋ ornyna özımızdı qoiyp, bır sätke oilanyp, mäselege ekınşı qyrynan qarap körgen artyq bolmas, qalai oilaisyz, qūrmettı oqyrman?
Üsen QUANYŞEV, zaŋ fakultetınıŋ studentı:«Qarsy bol ne, bolma ne, bızdıŋ därıgerler mäiıt qolyna tüsken soŋ, bärıbır özderı şeşedı ǧoi, ne ısteitının. Sondyqtan sau kezıŋde «qarsymyn» degen ösiet hatyn jazyp qoiu qajet. Zaŋ boiynşa ösiet haty bar mäiıtke eşteŋe ıstei almaidy. Būǧan problema dep qaraudyŋ qajetı joq. Ösiet hatyŋ ba ma, organyŋ özıŋmen ketedı».
Ölgen soŋ özgege ömır syilaudyŋ nesı jaman?
Janar TŪRSYNÄLI, ekonomist: «Ärkım öz basyna tüspei, eşteŋenı tüsınbeidı ǧoi. Qyzym auyrdy, aq qan dertımen. Süiek kemıgı (kostnyi mozg) däl keletın donordy düniejüzılık donor bankınen äreŋ taptyq. Öz tuystarymyz donor bolu bylai tūrsyn, ürke qarady. Rasyn aitsam, men de öz basyma tüspese, mūndaidy bılmeidı ekenmın. Är adam donorlyqqa süiek kemıgın tapsyrsa bolatynyn, onyŋ myŋdaǧan adamnyŋ ömırın saqtap qalatynyn da basyma tüskende bıldım. Men kez kelgen jaǧdaida, qajet bolsa, donor boluǧa daiynmyn. Öitkenı, özgege ömır syilaudan asqan adamdyq bar ma?»
Aiaulym ǦABİTQYZY, dizainer: «Anam donor bolatyn büirektı kütıp tösekke tört jyl taŋylyp jatty. Är kün ümıtke toly edı. Bügın donor tabylady, anam aman qalady deumen tört jyl qalai ötkenın baiqamadyq. Alaida... donor tabylmady. Anam bar-joǧy qyryq üş jasynda qaitys boldy. Qazır oilaimyn, sol kezde donor tabylǧanda, şetelden aluǧa zaŋdy rūqsat berılgende, anaşym janymyzda jürer me edı? Anam qaitqanda bes jastaǧy sıŋlımdı jetektep japanda jalǧyz qaldyq. Äkemız anamnan üş jyl būryn baqilyq bolǧan. Qazır oilaimyn, anama sau büirektı salǧanda, bız jetımdık degennıŋ taqsıretın tartpai, basqa balalardai baqytty kün keşer me edık?! Bızdıŋ halyq älı de būl taqyrypty qysqa qaiyrady. Tereŋıne üŋılmeidı. Ne üşın sau organyn basqaǧa ömır etıp syilaǧysy kelmeitının tıptı bılmeitınder de bar. Äiteuır qarsy. Tırısınde emes, mäiıtke ainalǧan soŋ, senıŋ organyŋ qūrt-qūmyrsqanyŋ jemıne ainalatynyn emes, äldebır dıni ūǧymdarǧa süienıp, qisynsyz närsenı köldeneŋ tartady. Jyl saiyn arnaiy baryp, qan tapsyramyz sıŋlım ekeumız. Äzırge qoldan kelerı osy ǧana. Eger mäiıtke ainalsam, sau organymdy alsyn dep būl zaŋ şyqqanşa-aq ösiet hat jazyp qoiǧanmyn».
P.S Byltyrǧy derek boiynşa: elımızde 2 397 adam büiregın, 295 azamat bauyryn, 102 adam jüregın, 6 adam ökpesın, 1 adam ökpesı men bauyryn auystyru üşın kezek kütıp jatyr eken. Būl adamdardyŋ ışınde qanşama bala közı jautaŋdap jatsa, ölıp ketse, artynda qalatyn balasyna alaŋdaǧan äke men ananyŋ kökıregı qars aiyrylyp, kürsınıp auruhana kereuetınde älsız ümıtpen är künın ötkızıp jatyr. Organǧa mūqtaj jandardyŋ ornyna özımızdı qoiyp, bır sätke oilanyp, mäselege ekınşı qyrynan qarap körgen artyq bolmas, qalai oilaisyz, qūrmettı oqyrman?
Meruert HUSAİNOVA,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
