Tobyqty eliniń urpaqtary ataǵa jete týdy ma, óte týdy ma?
Elińnen myqty tulǵalar shyǵyp jatsa, nege maqtanbasqa?
Abaıdy dúnıege keltirgen Tobyqty urpaqtarynyń ómiri, tynys-tirshiligi zertteýshi qaýymdy, jýrnalısterdi, jalpy halyqty únemi qyzyqtyrady. Qazirgi býyn atasyna jete týdy ma, joq óte týdy ma? Bul kózi qaraqty kórermen men synshyl oqyrmandy únemi mazalaıtyn suraq. Osy oraıda “Adyrna” ulttyq portaly Tobyqty eliniń talantty qyzy Zakarııa Álııamen suhbattasty. Álııa qazirgi tańda Sýleıman Demırel ýnıversıtetinde qazaq tili men ádebıeti mamandyǵynyń 4-kýrs stýdenti. Abaı óleńderimen sýsyndap ósken Álııa Abaıdyń 200-den astam óleńi men 10 qarasózin jatqa biledi.
- Álııa, uly Abaımen týystyǵyńyz jaıly tolyǵyraq aıtyp berińizshi?
- Abaı meniń tikeleı atam emes. Meniń Kishik degen on ekinshi atamnan beri qaraı Abaımen týystyǵymyz ajyraıdy. Biz báıbisheden tarasaq, Abaıdyń atalary toqaldan taraıdy. Biraq bir Tobyqtynyń urpaǵy ekendigimiz ras.
- Alǵash ret Abaıdyń urpaǵy ekenińizdi qashan bildińiz? Bilgen sátte qandaı sezimde boldyńyz?
- Ol bir qyzyq oqıǵa boldy. Mektep kezinde qyz syny baıqaýyna qatysatyn boldym. Maǵan jeti atańdy jattap kel dedi. Meniń jeti atam Abaı Qunanbaev, Shákárim Qudaıbergenuly, men solardyń týǵan jyldaryn bilip alýym kerek eken dep oılamaımyn ba? Sóıtsem úıdegiler olar seniń jeti atańa jatpaıdy, jeti ata degen bólek bolady dep túsindirgen edi. Sodan keıin atalarymdy tizip jazyp, jattatqan bolatyn. Ata-babammen alǵash ret osylaı tanystym.
- Abaı urpaǵy ekendigińiz paıdasyn ıa zııanyn tıgizgen kezderi boldy ma?
- Paıdasy bolmasa, esh zııanyn kórmedim. Qalyń Tobyqtynyń arasynda júrgende bilinbeıdi, biraq Almatyǵa kelip, jańa adamdarmen tanysyp, rý surasqanda arǵyn-tobyqtymyn desem, “Sen sonda Abaımen baılanysyń bar ma? Báse, sen nege osylaı sheshen sóıleıdi desem. Qanyńda bar qasıet eken ǵoı” dep tańǵalyp jatady. Qazaq maqtanýǵa shebermiz ǵoı. Osyndaı kezde bir maqtanyp qalatynymyz ras. Elińnen myqty tulǵalar shyǵyp jatsa, nege maqtanbasqa?
- Abaı týraly biz bilmeıtin qandaı faktiler bar? Aýyl aqsaqaldarynan estigen áńgimelerińizben bólise alasyz ba?
- Qalaı aıtsam eken, árkim ártúrli aıtyp jatady. Qazirgi tańda abaıtanýshylardyń tarapynan aqynnyń shyǵarmashylyǵy da, ómiri de búge-shúgesine deıin tolyqtaı zerttelip, qalyń kópshilikke usynylǵan. Oqyrman Abaımen tolyqtaı tanys. Sondyqtan Abaı ómiriniń myna bir tusy qalyp ketti dep anaý aıtqandaı jańalyq aıta almaımyn.
- Qazirgi tańda Abaı jaıly jasalǵan zertteýler kóp. “Abaı jolynyń” ózi shoqtyǵy bıik týyndy. Biraq osyndaı eńbekterdiń shynaıy ómirdegi shyndyqpen sáıkes kelmeıtin tustary bar ma?
- Kópshilik oqyrman qaýym “Abaı joly” shynaıy jazylǵan, Abaı ómiri solaı bolǵan dep jatady. Alaıda shynaıylyqqa negizdelgenimen, ol da kórkem shyǵarma. Basynan aıaq Abaıdyń ómiri solaı ótken deý qate. Adamdardyń kópshiligi romandaǵy oqıǵalar kórkem týyndy ekenin umyt qaldyryp jatady. Oqyrman qaýym osyny túsinse deımin.
- Aqyn Abaı sekildi aqyndyqqa bet burǵan kezińiz boldy ma?
- Men eshqashan óleń jazyp kórmeppin. Biraq men týyp ósken ortada, men oqyǵan synypta óleń jazýǵa beıimdileri kóp bolatyn. Tobyqty sózge kelgende sheshen keledi ǵoı. Atama osy jaǵynan ǵana tartpasam, basqa qasıetterim týraly ózim baǵa berip aıta almaımyn. Ony syrt kóz synshydan suraý kerek.
- Tobyqty eliniń erekshelikteri týraly aıtyp berińizshi.
- Biz jaqta bir qyzyǵy, bala beske kelip, tili shyǵa bastaǵanda Abaıdyń “Ásempaz bolma árnege”, “Ǵylym tappaı maqtanbasyn” jattata bastaıdy. Aqynnyń bul óleńderin eńbektegen baladan eńkeıgen qarııaǵa deıin jatqa biledi desem bolady. Sonymen qosa, bizdiń elde Abaıdy bilmegen uıat dep sanalady. Mektepte júrgende Abaı óleńderin jarysa jattaıtyn edik. Eń az jattaǵan oqýshynyń ózi aqynnyń 25-40 óleńin biledi.
- Qazirgi Tobyqty januıasynyń qandaı ereksheligi bar?
- Otbasymyzben qarapaıym as iship otyrǵanda mindetti túrde Abaı týraly sóz qozǵalady. Óleńderin taldap, únemi pikirtalastyryp otyramyz. Ákem kitapty óte kóp oqıtyn adam. Maǵan baǵyt-baǵdar berip otyratyn da sol kisi.
- Ádebıet salasyn tańdaýyńyzǵa aqyn atańyz áser etti me?
- Kishkentaıymnan aqynnyń óleńderin jattap oblystyq, respýblıkalyq úlken sahnalardan kórinip júrdim. Ádebıet salasyna kelýim Abaı oqýlaryna qatysyp, aqyn óleńderimen sýsyndap óskendigimniń áseri dep oılaımyn.
- Bolashaqta Álııany qaı saladan kóremiz?
- Qazaq tili men ádebıeti pániniń mamany retinde kóresizder. Abaıdyń ashylmaǵa syrlary óte kóp. Sondyqtan abaıtanýmen aınalysýym da ábden múmkin.
- Tamasha! Bolashaqta tańdaǵan salańyzdyń maıtalmany bolýyńyzǵa tilektespiz!
- Raqmet!
Aıaýlym ÁBILDA,
“Adyrna” ulttyq portaly
