Tobyqty elınıŋ ūrpaqtary ataǧa jete tudy ma, öte tudy ma?
Elıŋnen myqty tūlǧalar şyǧyp jatsa, nege maqtanbasqa?
Abaidy düniege keltırgen Tobyqty ūrpaqtarynyŋ ömırı, tynys-tırşılıgı zertteuşı qauymdy, jurnalisterdı, jalpy halyqty ünemı qyzyqtyrady. Qazırgı buyn atasyna jete tudy ma, joq öte tudy ma? Būl közı qaraqty körermen men synşyl oqyrmandy ünemı mazalaityn sūraq. Osy oraida “Adyrna” ūlttyq portaly Tobyqty elınıŋ talantty qyzy Zakariia Äliiamen sūhbattasty. Äliia qazırgı taŋda Suleiman Demirel universitetınde qazaq tılı men ädebietı mamandyǧynyŋ 4-kurs studentı. Abai öleŋderımen susyndap ösken Äliia Abaidyŋ 200-den astam öleŋı men 10 qarasözın jatqa bıledı.
- Äliia, ūly Abaimen tuystyǧyŋyz jaily tolyǧyraq aityp berıŋızşı?
- Abai menıŋ tıkelei atam emes. Menıŋ Kışık degen on ekınşı atamnan berı qarai Abaimen tuystyǧymyz ajyraidy. Bız bäibışeden tarasaq, Abaidyŋ atalary toqaldan taraidy. Bıraq bır Tobyqtynyŋ ūrpaǧy ekendıgımız ras.
- Alǧaş ret Abaidyŋ ūrpaǧy ekenıŋızdı qaşan bıldıŋız? Bılgen sätte qandai sezımde boldyŋyz?
- Ol bır qyzyq oqiǧa boldy. Mektep kezınde qyz syny baiqauyna qatysatyn boldym. Maǧan jetı ataŋdy jattap kel dedı. Menıŋ jetı atam Abai Qūnanbaev, Şäkärım Qūdaibergenūly, men solardyŋ tuǧan jyldaryn bılıp aluym kerek eken dep oilamaimyn ba? Söitsem üidegıler olar senıŋ jetı ataŋa jatpaidy, jetı ata degen bölek bolady dep tüsındırgen edı. Sodan keiın atalarymdy tızıp jazyp, jattatqan bolatyn. Ata-babammen alǧaş ret osylai tanystym.
- Abai ūrpaǧy ekendıgıŋız paidasyn ia ziianyn tigızgen kezderı boldy ma?
- Paidasy bolmasa, eş ziianyn körmedım. Qalyŋ Tobyqtynyŋ arasynda jürgende bılınbeidı, bıraq Almatyǧa kelıp, jaŋa adamdarmen tanysyp, ru sūrasqanda arǧyn-tobyqtymyn desem, “Sen sonda Abaimen bailanysyŋ bar ma? Bäse, sen nege osylai şeşen söileidı desem. Qanyŋda bar qasiet eken ǧoi” dep taŋǧalyp jatady. Qazaq maqtanuǧa şebermız ǧoi. Osyndai kezde bır maqtanyp qalatynymyz ras. Elıŋnen myqty tūlǧalar şyǧyp jatsa, nege maqtanbasqa?
- Abai turaly bız bılmeitın qandai faktıler bar? Auyl aqsaqaldarynan estıgen äŋgımelerıŋızben bölıse alasyz ba?
- Qalai aitsam eken, ärkım ärtürlı aityp jatady. Qazırgı taŋda abaitanuşylardyŋ tarapynan aqynnyŋ şyǧarmaşylyǧy da, ömırı de büge-şügesıne deiın tolyqtai zerttelıp, qalyŋ köpşılıkke ūsynylǧan. Oqyrman Abaimen tolyqtai tanys. Sondyqtan Abai ömırınıŋ myna bır tūsy qalyp kettı dep anau aitqandai jaŋalyq aita almaimyn.
- Qazırgı taŋda Abai jaily jasalǧan zertteuler köp. “Abai jolynyŋ” özı şoqtyǧy biık tuyndy. Bıraq osyndai eŋbekterdıŋ şynaiy ömırdegı şyndyqpen säikes kelmeitın tūstary bar ma?
- Köpşılık oqyrman qauym “Abai joly” şynaiy jazylǧan, Abai ömırı solai bolǧan dep jatady. Alaida şynaiylyqqa negızdelgenımen, ol da körkem şyǧarma. Basynan aiaq Abaidyŋ ömırı solai ötken deu qate. Adamdardyŋ köpşılıgı romandaǧy oqiǧalar körkem tuyndy ekenın ūmyt qaldyryp jatady. Oqyrman qauym osyny tüsınse deimın.
- Aqyn Abai sekıldı aqyndyqqa bet būrǧan kezıŋız boldy ma?
- Men eşqaşan öleŋ jazyp körmeppın. Bıraq men tuyp ösken ortada, men oqyǧan synypta öleŋ jazuǧa beiımdılerı köp bolatyn. Tobyqty sözge kelgende şeşen keledı ǧoi. Atama osy jaǧynan ǧana tartpasam, basqa qasietterım turaly özım baǧa berıp aita almaimyn. Ony syrt köz synşydan sūrau kerek.
- Tobyqty elınıŋ erekşelıkterı turaly aityp berıŋızşı.
- Bız jaqta bır qyzyǧy, bala beske kelıp, tılı şyǧa bastaǧanda Abaidyŋ “Äsempaz bolma ärnege”, “Ǧylym tappai maqtanbasyn” jattata bastaidy. Aqynnyŋ būl öleŋderın eŋbektegen baladan eŋkeigen qariiaǧa deiın jatqa bıledı desem bolady. Sonymen qosa, bızdıŋ elde Abaidy bılmegen ūiat dep sanalady. Mektepte jürgende Abai öleŋderın jarysa jattaityn edık. Eŋ az jattaǧan oquşynyŋ özı aqynnyŋ 25-40 öleŋın bıledı.
- Qazırgı Tobyqty janūiasynyŋ qandai erekşelıgı bar?
- Otbasymyzben qarapaiym as ışıp otyrǧanda mındettı türde Abai turaly söz qozǧalady. Öleŋderın taldap, ünemı pıkırtalastyryp otyramyz. Äkem kıtapty öte köp oqityn adam. Maǧan baǧyt-baǧdar berıp otyratyn da sol kısı.
- Ädebiet salasyn taŋdauyŋyzǧa aqyn ataŋyz äser ettı me?
- Kışkentaiymnan aqynnyŋ öleŋderın jattap oblystyq, respublikalyq ülken sahnalardan körınıp jürdım. Ädebiet salasyna keluım Abai oqularyna qatysyp, aqyn öleŋderımen susyndap öskendıgımnıŋ äserı dep oilaimyn.
- Bolaşaqta Äliiany qai saladan köremız?
- Qazaq tılı men ädebietı pänınıŋ mamany retınde köresızder. Abaidyŋ aşylmaǧa syrlary öte köp. Sondyqtan abaitanumen ainalysuym da äbden mümkın.
- Tamaşa! Bolaşaqta taŋdaǧan salaŋyzdyŋ maitalmany boluyŋyzǧa tılektespız!
- Raqmet!
Aiaulym ÄBILDA,
“Adyrna” ūlttyq portaly
