Biz OŃTÚSTIK KOREIa sııaqty bola alamyz ba?
Negizi eldiń órkendep damýy kórshilerińe de tikeleı baılanysty bolady. Kórshiń qandaı bolsa, bir tusyńa solar áser etpeı turmaıdy. Nemese olardan qandaı da bir jaqsy, jaman tustary juǵady. Bizdiń kórshimiz orys pen qytaı. Mysaly, Ońtústik Koreıanyń tehnologııasy men elektornıkasynyń damýyna Japonııanyń úlesi óte kóp bolǵan. Japonııanyń tehnologııa men elektronıka ındýstrııasy Sıngapýrdiń órkendeýine de barynsha septigin tıgizdi. Odan keıin kárister izdenimpaz, úırenýge asyǵyp turatyn ult ekeni ras. Eger órkenıetti el bolý nıetimiz bolsa, olardan úırenerimiz óte kóp. Olar eńbekqor bolady. Tipti 80-ge kelgenine deıin jasyna qaramaı, typyrlap, tynym tappaı jumys jasap júredi. 1980-2000 jj aralyǵynda Koreıanyń tehnologııalyq ındýstrııasy Japonııanyń óte joǵary ǵylymı potenıalyn paıdalana bildi. Sonyń saldarynan Ońtústik Koreıa eli ózderiniń Eýropadaǵy kóptegen konkýrentterinen ozyp, alǵa shyǵyp ketti. Qazirgi ýaqytty Ońtústik Koreıada tórt kún saıyn iri teńiz kemelerimen Eýropa elderine Hyundai avtokólikteri tasymaldanyp otyrady. Al Hyundai bolsa, álemdegi 5-shi mashına jasaý ındýstrııasynyń oshaǵyna aınalǵan. Bul óte úlken jetistik.
Al, ótken jyly ataqty Samsung kampanııasy HP, IBM, Nokia jáne Microsoft-tyń aldyn orap, álemniń IT salasy boıynsha lıder atanǵan bolatyn. Samsung Electronics 2009 jyldyń ózinde álemdegi «IT top-10»-dyqtyń ishine enip, jyldyq tabysy 117 mıllıard AQSh dollaryna artqan edi. Baıqap qarasańyz, Samsung Electronics-tiń tabysy iri teńiz sýdalaryn (sýdostroenıe) jasaıtyn kompanııalardan da asyp ketken. Dál qazirgi ýaqytta Samsung-tiń dúnıeni aýzyna qaratqan – Petronas Towers, Taipei 101, Burj Khalifa-da óndiris ǵımarattary salynǵan. POSCO men LG-di aýyzǵa almaı-aq qoısa da bolady. Olar qazir áskerı tehnıkalardy jasaýǵa kóshken. Tehnologııasy men ǵylymy damyǵan elder ǵylymı progrestiń aldyna ótip, osynshalyqty deńgeıge jetip, áleýetin barǵan saıyn arttyryp barady. Biz baıaǵyda bala kezimizde ushatyn kilem týraly esitip, qııal-ǵajaıypqa senetinbiz. Sol ǵajaıyptyń barlyǵy ǵylym men tehnologııany pir tutqan elderde iske asyp qoıǵan.
2015 jyly Koreıa men Qytaı arasynda teńiz kemelerin shyǵarý boıynsha básekelistik bolǵan. Sonda Ońtústik Koreıa qazirgi tehnologııa áleminde joq kemelerdiń (sverhtehnologıchnye proekty) jobalaryn daıyndap, iske asyrýǵa kirisken. Sebebi, sol ýaqytta Qytaı keme jasaý ındýstrııasy boıynsha Japonııany basyp ozyp ketken.
2000-2008 jyldar aralyǵynda Ońtústik Koreıa tehnologııa ındýstrııasyna burynǵysymen salystyrǵanda 2,5 ese qarajat bólýiń arttyra otyryp, 27,5 mıllıard AQSh dollaryn jumsady. Ǵylym men tehnologııaǵa odan keıingi jyldarda memlekettiń JIÓ-niń 3,5 paıyzyn jumsap otyrdy. Bul bıýdjeti trıllıondaǵan dollardy quraıtyn el úshin ǵylym salasyna jumsalǵan óte kóp qarajat boldy. Sonyń saldarynan eldiń ǵylymı-tehnologııalyq áleýeti Fınlıandııany, Shveııany, Izraıldi basyp ozdy. Al, satyp alý boıynsha AQSh, Japonııa, Germanııadan keıingi oryndardy ıelendi. Mine, alaqandaı ǵana terrıtorııada órkenıettiń kóshin jalǵaǵan eldiń muraty men maqsatyna qarańyz. Bul elde ǵylymı ónerkásip jeke kásipke aınalǵan. Qarjynyń asa kóp bóligi sol salanyń enshisinde. Ǵylymı óndiris pen ónerkásip oryndaryna ózderiniń stýdentterin únemi tájirıbeden ótkizip otyrady. Astanasy Seýl qalasynda Seýl ulttyq ýnıversıteti eldiń basty ǵylymı prıorıteti bolyp sanalady. Onda AQSh-tan, basqa da órkenıetti elderden kelgen nobel syılyǵynyń ıegerleri stýdentterge lekııalar júrgizedi. Oqý oryndarynda aǵylshyn tili joǵary deńgeıde qolǵa alynǵan. Al, ýnıversıtettiń ishki bıýdjeti 560 mıllıon AQSh dollaryn quraıdy. Odan keıin bir qyzyǵy, Ońtústik Koreıadaǵy kóptegen ýnıversıtetter men ǵylymı ınstıtýttar AQSh-tyń ýnıversıtetteriniń modelimen jumys jasaıdy.
Bul eldiń ǵylymı áleýeti jaıynda óte kóp qyzyqty ári órkenıetti áńgimelerdi aıta berýge bolady. Biraq ol bir ǵana maqalaǵa syımaıdy. Óte qyzyqty ǵylym men tehnologııa jaıynda maqalalardy aldaǵy ýaqyttarda da jaza jatarmyn. Tek bizdiń azamattar osy maqalalardy oqyp, mán berse eken degen nıetim bar. Qazaqqa ǵylym men tehnologııa kerek dep kózi qaraqty azamattar qaqsaýmen áli kele jatyr. Olardy tyńdap, qulaq asatyn ókimetiniń túri anaý. Qazaqtyń ókimeti qazaqty ǵylym men bilimge laıyq kórmeıtin sııaqty. Jalpy, jemqorlyq shash etekten beleń alǵan elde eshqandaı da reformany júzege asyrý múmkin emes. Bolmaıdy da. Nege bizdiń tehnokrat jastarymyz shetel asyp ketip jatyr? Mine, olardyń baǵyn baılap, jolyn bógep otyrǵan da osy jemqorlyq. Olarǵa memlekettiń tarapynan durys qamqorlyq jasap, darynda jastardyń shyǵarmashylyǵyna molynan qarajat bólsek, ǵylymı potenıaldaryn durys paıdalansaq, mynaý toqyraǵan eldiń áleýmettik jaǵdaıyn gúldendirip jiberýge bolatyn edi. Onyń ústine biz jeriniń asty men ústi baılyqqa shylqyǵan el edik. Ókishintisin-aı! Keıde, qazaqqa Qudaı munaı men qazba baılyqtardy beker beripti dep te oılaımyn. Ózine emes, ózgege buıyryp ketti. Ony joqtap, aıqaılaı bergennen biz ne uttyq? Ýaqyttan da utyldyq. Qazir qazaqtyń oılaǵany toı men oıyn-kúlki. Qashanǵa deıin jalǵasatynyn oılap bile alatyn emespin. Qazaqtyń qazirgi kúıi – shyryldaýyq shegertkeniń kúıi. Senseńiz de, senbeseńiz de ózińiz bilesiz. Bar shyndyq osy.
Bekbolat QARJAN,
"Adyrna" ulttyq portaly
