Aqparattyq tehnologiianyŋ qarqyndy damuy jäne internettı kommersiialyq maqsatta qoldanu soŋǧy on jylda elektrondyq saudanyŋ bırşama ılgerleuın körsettı. Iаǧni, bügıngı künı älem naryǧyna elektrondyq kommersiia naryǧy qosyldy. Älem elderınıŋ köpşılıgı derlık osy naryqtan belgılı bır ornyn alyp, onyŋ berıp otyrǧan mümkındıkterın paidalanyp qalǧylary keledı. Elektrondyq kommersiia arqyly sauda-sattyqty odan ärı jandandyra tüsuge, bäsekege qabılettı boludy arttyruǧa bolady. Ol tıptı jalpy ekonomikanyŋ damuyna mümkındık beretın baǧdarlamalardyŋ bırı dese de bolady.
Elektrondyq sauda - ainalymnyŋ köleŋkelı kölemın tömendetuge äserın tigızedı dep kütılude
Elımızde bäsekege tötep beretın öndırıstı alǧa qarai jyljytu aiasynda, halyqtyŋ sapaly ömır süruın közdeitın, qarapaiym halyqqa baǧyttalǧan naryqtyq ekonomikanyŋ negızın qalau – ol bırınşıden tauar türındegı ainalym salasynda reforma jasaudy talap etedı.
Sauda salasyndaǧy qyzmet körsetulerde keibır sauda jüiesınıŋ monopolistık ūstanymynan arylu, şaǧyn jäne orta biznestı qoldauda memlekettık saiasatty qolǧa alu, belgılı bır käsıppen ainalysatyndardy zaŋdy tırkeuge qoiu men salyq salu boiynşa jeŋıldıkter qarastyru, ışkı jäne syrtqy saudada kezdesetın özge de ärtürlı kedergılerdı joiu – osy saladaǧy bäsekelestıktıŋ damuyna üles qosady jäne elektrondy saudany ıske asyrudyŋ paidaly salalary men tetıkterın damytady.
Qazırgı taŋda aqparattyq jäne jahandyq degen ekonomikanyŋ türlerı kündelıktı tırşılıgımızge endı.
Adamzat damuynyŋ däl osy kezeŋı sifrlyq däuırge ainalyp otyrǧany jasyryn emes. Sol sebeptı de älemnıŋ köptegen memleketterınde «Sifrlyq ekonomika» baǧdarlamalary qolǧa alyndy.
Bızdıŋ elde de 2017 jyly "Sifrlyq Qazaqstan" memlekettık baǧdarlamasyn bekıtu turalyQazaqstan Respublikasy Ükımetınıŋ qaulysy qabyldandy.
Atalǧan baǧdarlamanyŋ maqsaty,ony jüzege asyru kezeŋderı, onyŋ basym baǧyttary qandai, jalpy osy baǧdarlamany qabyldaǧanda Ükımettıŋ közdegenı ne, būl baǧdarlamanyŋ elge tigızer paidasy, negızınen qandai baǧyttardy qamtityny turaly tolyq aqparatty sılteme arqyly ötıp oqularyŋyzǧa bolady.
Mümkın sızdıŋ de osy «Sifrlyq Qazaqstan» baǧdarlamasyna bererıŋız, qosar ülesıŋız, aitar oiyŋyz bar şyǧar.
Baǧdarlamanyŋ negızgı bır baǧyty, ol – «Ekonomika salalaryndaǧy sifrlyq türlendıruler», dep atalady. Bügıngı bızdıŋ äŋgımemız, osy baǧyttyŋ ışındeı – «Elektrondyq sauda» tüsınıgı turaly bolmaq.
Jalpy elektrondyq sauda degende, köz aldymyzǧa qolma-qol aqşasyz jasalatyn sauda opersiialary keledı.
Elektrondyq sauda nemese elektrondyq kommersiiaǧa arnaiy ekonomikalyq ädebietterdıŋ, basylymdardyŋ, mamandandyrylǧan saittardyŋ, köptegen zaŋnamalyq organdar men bedeldı ūiymdardyŋ bergen anyqtamalary mazmūndas bolyp keledı.
Elektrondyq sauda nemese elektrondyq kommersiia – ol internet arqyly tauarlardy, önımderdı nemese qyzmetterdı satyp alu jäne satu.Mūny keide – internet kommersiia dep te ataidy. Būl qyzmetter internet jelısı arqyly onlain ūsynylady. Aqşamen, qorlarmen jäne derektermen jasalatyn operasiialar elektrondyq kommersiia retınde de qarastyrylady.
Būl ıskeri operasiialar tört jolmen jüzege asyryluy mümkın: biznes -biznes (B2B), biznes-klient (B2C), klient-klient (C2C), klient-biznes (C2B).
Elektrondyq kommersiianyŋ standartty anyqtamasyn – internet arqyly jasalynǧan kommersiialyq mämıle dep te qarastyruǧa bolady. Sız ben bızdıŋ AliExpress, Amazon, Flip.kz internet-dükenderınıŋ saittary arqyly jasaityn tapsyrystarymyz osy elektrondyq sauda bolyp tabylady.
Osy uaqytta damyǧan jäne damuşy elderde elektrondyq sauda qarqyndy damuda, onyŋ oŋ äserı biznes salasyna ǧana emes, tūtastai alǧanda, eldegı halyqtyŋ ömır süru sapasyna da äserın tigızedı.
Atap aitqanda, elektrondyq kommersiianyŋ arqasynda, halyqaralyq saudaǧa enu esebınen halyq tömen baǧalarmen köptegen tauarlarǧa qol jetkıze alady. Bizneske yqpal etu tūrǧysynan qaraǧanda, elektrondyq kommersiianyŋ ösıp kele jatqan tanymaldylyǧy osy salada öz biznesın aşuǧa niet bıldırgen adamdar sanynyŋ ösuıne äkeletındıgın atap ketu kerek.
Baǧdarlamanyŋ nysanaly indikatorlarynyŋ bırı 2022 jylǧa deiın bölşek saudanyŋ jalpy kölemınde elektrondyq sauda ülesın bırtındep ösıru bolyp tabylady. Būl körsetkış 2020 jyly -2,0 paiyzdy, 2021 jyly 2,3 paiyzǧa, 2022 jyly 2,6 paiyzǧa deiın arttyru közdelude.
«Sifrly Qazaqstan» memleketttık baǧdarlamasy aiasynda elektrondyq saudanyŋ damuyn yntalandyru üşın 2018 jyldyŋ basynan bastap 2023 jylǧa deiın tauarlardy elektrondyq satumen ainalysatyn tūlǧalar üşın tabys salyǧynan tolyqtai bosatu türındegı jeŋıldıkter qarastyrylǧan.
Sonymen qatar, zaŋnamalyq qordy damytu aiasynda Salyq kodeksınde «tauarlardy elektrondy satu», «internet – alaŋ», «internet – sauda», «internet – düken» degen sekıldı tırkester engızılgen.
Zaŋdy jäne jeke käsıpkerler üşın jalpy aiqyndalǧan tärtıpte bes jylǧa elektrondyq sauda salasynda alynatyn korporativtı tabys salyǧyn jäne jeke tabys salyǧyn tölegennen tüsetın kırısterdı bosatu bölıgınde salyq preferensiialary küşıne enıp otyr.
Atalǧan şaralar negızınen elektrondyq sauda subektılerın köbeituge, sonymen qosa osy saladaǧy jaŋa subektılerdı tırkeuge, ainalymnyŋ köleŋkelı kölemın tömendetuge äserın tigızedı dep kütılude.
«Sifrly Qazaqstan» memlekettık baǧdarlamasy aiasynda korporativtı jäne jeke tabys salyǧynan bosatylu jeŋıldıgıne ie bolu üşın , internet düken ūstauşylar, käsıpkerler mynadai şarttarǧa sai boluylary kerek:
Aita ketetın bır jaiyt, elektrondyq saudadan tüsken tabys zaŋdy tūlǧanyŋ jyldyq jiyntyq tabysynan nemese jeke käsıpkerdıŋ salyq kezeŋındegı jalpy jiyntyq tabysynyŋ, az degende 90 paiyzyn qūrauy kerek.
Qazaqstanda elektrondyq saudanyŋ damuy
2019 jyldyŋ qazan aiyndaǧy Profit.kzaqparattyq portalynyŋ mälımetınşe 2025 jylǧa qarai Qazaqstanda e-commerce kölemı bır trillion teŋgege jetuı mümkın eken.
«Elektrondyq saudany damytu ekonomikalyq ösu üşın zor äleuet bolyp tabylady. Ol tauar ainalymyn şeksız ūlǧaituǧa, kez kelgen eldıŋ naryǧyna qol jetkızuge mümkındık beredı jäne tranzittık äleuettı damytudy qamtamasyz etedı», delıngen maqalada.
Ministrdıŋ tapsyrmasy boiynşa "Sifrlyq Qazaqstan" memlekettık baǧdarlamasyna ūsynystar engızu üşın 12 baǧyt boiynşa top qūrylǧan bolatyn.
E-commerce boiynşa jūmys tobynyŋ jetekşılerı "Qazpochta" AQ Basqarma töraǧasy Säken Särsenov jäne Chocofamily Holding negızın qalauşy jäne iegerı Ramil Muhoriapov bolyp tabylady. Topta barlyǧy 327 qatysuşy bar, onyŋ ışınde 240 — biznes ökılderı bolyp keledı.
2020 jyldyŋ mamyr aiynda sol kezdegı Sifrlyq nnovasiialar jäne aeroǧaryş önerkäsıbı ministrı Asqar Jūmaǧalievtıŋ töraǧalyǧymen elektrondyq kommersiia jönındegı jūmys tobynyŋ kezektı otyrysy ötken bolatyn. Jūmys toby belsendı jūmys jürgızılıp jatqan üş baǧyt - infraqūrylymdy damytu, ışkı naryqty damytu jäne syrtqy naryqqa şyǧu baǧyttaryn basa körsetken edı.
İnfraqūrylymdy damytudyŋ negızgı ideiasy – klienterdıŋ qarajatyn alyp otyratyn marketingtı tölem ūiymdary emes dep resmi tanu. Äzırleuşılerdıŋ pıkırınşe, būl olardy salyq saludan bosatady.
Qalǧan baǧyttarǧa keletın bolsaq, zaŋnamalyq aktılerge biznestı onlain rejimınde jürgızu räsımderın jeŋıldetu bölıgınde özgerıster engızu ūsynyldy. Būdan basqa, BJT töleuşılerdıŋ tabysyna qoiylatyn talaptardy ekı ese köteru üşın kurerlerge bıryŋǧai jiyntyq tölem arqyly jūmys ısteuge rūqsat beru ūsynylady. "Qazpoşta" sarapşysy atap ötkendei, būl jūmys ısteitın jäne salyq tölemeitın özın-özı jūmyspen qamtyǧandardy köleŋkeden şyǧaruǧa kömektesedı. Osylaişa jaŋa jūmys oryndary qūrylady.
Jürgızılgen jūmystyŋ arqasynda bes jyldan keiın Qazaqstanda 500 myŋ jaŋa jūmys ornyn qūru josparlanuda. Qazaqstandyq internet-alaŋdarda satyp alu 2 036 mlrd teŋgege jetedı, al qala ışınde kurerlık jetkızudıŋ ortaşa uaqyty 60 minutqa deiın qysqarady dep kütılude.
Tehnologiialyq damu kezeŋınde älemde qolma-qol aqşasyz tölemder men elektrondyq sauda erekşe oryn alady. 2019 jyldyŋ soŋynda e-commerce älemdık naryǧynyŋ kölemı 3,5 trln dollarǧa jettı. Al 2020 jylǧa qarai jahandyqelektrondyq bölşek sauda 27 trillion dollarǧa jetuı mümkın delıngen resmi aqparat közderınde.
Qazaqstanǧa keletın bolsaq, būl baǧyttyŋ damu joly elımızde endı qarqyn alyp jatyr. Degenmen, bügıngı künı tūtynuşylardyŋ onlain – sauda jürgızuge, qolma-qol aqşasyz tölem jasauǧa qyzyǧuşylyǧynyŋ artuyn baiqauǧa bolady.
Qazırgı taŋda elektrondyq sauda Qazaqstan ekonomikasynyŋ basym baǧyttarynyŋ bırı bolyp tabylady, ol qolma-qol aqşasyz tölemderge köşuge, köleŋkelı sauda kölemınıŋ tömendeuıne jäne käsıpkerlıktıŋ jalpy ösuıne yqpal etedı. Osylaişa, 2019 jyly elımızdegı elektrondyq sauda naryǧynyŋ jalpy kölemı 702 mlrd teŋgege jetıp, 2018 jylmen salystyrǧanda 1,8 esege artty, al bölşek saudanyŋ jalpy kölemınıŋ ülesı 3,7% qūrady (2018 jyly — 2,9%).
Al, 2020 jylǧa kelsek, osy jyldyŋ bes aiy boiynşa qolda bar mälımetterge süiene otyryp, elektrondyq saudanyŋ bırşama ılgerı jyljyǧanyn baiqauǧa bolady. Būǧan bırden- bır sebep, älemdı jailaǧan koronavirus ındetınıŋ kesırınen engızılgen karantindık şaralar men ärtürlı şekteuler bolyp otyr. Būl sarapşylar tarapynan da moiyndalǧan qūbylys.
«Covid-19 pandemiiasy elımızdegı elektrondyq saudanyŋ damuyna oŋ äser ettı. Karantinnıŋ engızıluı internet arqyly onlain-satyp aludyŋ jäne belgılı bır tölem operasiialarynyŋ tanymal boluyna yqpal ettı», delıngen Profit.kzsaraptamalyq – aqparattyq portalynda.
Mysaly, 2020 jylǧy qaŋtar aiy men säuır aiynyŋ aralyǧynda elde qolma-qol aqşasyz operasiialardyŋ kölemı 2,5 eseden astam ūlǧaiyp, 7,4 trln teŋgenı (2019 jyly-2,8 trln tg) qūraǧan. Būl rette bes jyl būryn qolma-qol aqşasyz tölemder kölemı nebärı 234,3 mlrd teŋge bolǧan edı.
Al būl körsetkış 2020 jylǧy mamyr aiynda bırden 34 paiyzǧa nemese 600,4 mlrd teŋgege ösıp 2 364,1 mlrd. teŋgege jettı. Būl osy qolma – qol aqşasyz ötkızılgen operasiialardy baqylau tarihyndaǧy eŋ joǧarǧy körsetkış bolyp otyr. Ötken, 2019 jyldyŋ säikes kezeŋımen salystyrsaq 927, 6 mlrd teŋge bolǧan körsetkışten 2,5 esege deiın öskendıgı baiqalady.
Elımızde 2025 jylǧa qarai qolma-qol aqşasyz tölemderdıŋ ülesın 90% - ǧa deiın jetkızu josparlanyp otyr.
Sonymen qosa, Qazaqstandyqtardyŋ qoldanystaǧy tölem kartalarynyŋ da sany ösude. Tölem kartalarynyŋ qazaqstandyq naryǧy ösudıŋ oŋ serpının körsetudı jalǧastyruda. 2020 jyldyŋ basynda ainalysta 32 mln tölem kartasy bolsa, onyŋ ışınde 57% nemese 18,2 mln belsendı bolyp tabylady, dep habarlaidy Elorda İnfo.
Būl körsetkıştıŋ ösuınıŋ negızgı faktorlary -halyqtyŋ kartochkalyq önımderge sūranysynyŋ artuy, mobildı servisterdı damytu jäne bankterdıŋ niettestık baǧdarlamalarynyŋ ıske qosyluy bolyp otyr.
"Tölem kartalaryn paidalana otyryp, tauarlar men qyzmetterge aqy töleu üşın infraqūrylymdy damytu prosesı jalǧasuda. Tölem kartalarymen tölem qabyldaityn käsıpkerler sany artyp keledı", - dedı Ūlttyq Banktıŋ tölem jüielerı departamentınıŋ direktory Erlan Aşyqbekov.
2019 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa 96 428 käsıpker 161 690 POS-terminaldardy 134 484 sauda nüktelerıne ornalastyrdy. 2018 jylǧy körsetkıştermen salystyrǧanda käsıpkerler sanynyŋ 17 paiyzǧa , sauda nüktelerınıŋ 22 paiyzǧa, POS-terminaldar sanynyŋ 27 paiyzǧa öskendıgı baiqalady.
Ne degenmen de, bügıngı taŋda elektrondyq kommersiia älemdık ekonomikanyŋ qarqyndy damyp kele jatqan salalarynyŋ bırı bolyp otyr. Keibır baǧalaular boiynşa, ol jyl saiyn şamamen 23% - ǧa ösedı. Boljam boiynşa, osy onjyldyqtyŋ soŋyna qarai būl sala 27 trillion dollardy qūraityn bolady.
Elektrondyq saudanyŋ artyqşylyǧy men kemşılıgı
Elektrondyq saudanyŋ artyqşylyqtaryna toqtala ketsek, ol ärine bırınşıden satuşylar üşın geografiialyq kedergılersız, iaǧni satyp aluşynyŋ ornalasqan jerıne qaramastan qyzmet körsete aluynda. Bır sözben aitqanda jahandy qamtuǧa mümkındık beredı. Elektrondyq sauda tranzaksiialyq şyǧyndardy aitarlyqtai tömendetetuge septıgın tigızedı. Būl qandai da bır ǧimaratty, keŋsenı paidalanu üşın ketetın köptegen şyǧyndardy joiady.
Taǧy da bır ülken artyqşylyǧy – ol elektrondyq saudanyŋ satyp aluşylar üşın ūsynatyn qolailylyǧy. Iаǧni klient künıne 24saǧat aptasyna 7 kün qajettı zatyn satyp alaalady. Sait ünemı jūmys ıstep tūrady, offlaindüken siiaqty belgılı bır uaqytqa şektelgen jūmys uaqyty joq.
Elektrondyq kommersiianyŋ kemşılıkterınekeletın bolsaq, būl köbınese sol internet dükenderdıŋ ielerıne tiesılı bolyp otyr.
Elektrondyq kommersiia portalyn ıske qosu qūny joǧary. Jabdyqtar men baǧdarlamalyq jasaqtamany ornatu, qyzmetkerlerdı oqytu qūny, ünemı tehnikalyq qyzmet körsetu jäne osynyŋ bärın ūiymdastyryp, ūstap tūru - öte qymbatqa soǧady.
Keide elektrondyq sauda jasaǧanda, mūnyŋ artynda rasymen de tırı adam otyrmaǧandai sezıluı mümkın. Osydan bolyp, köptegen brendter men önımder üşın maŋyzdy bolyp keletın tūlǧaaralyq qatynastardyŋ jyluy jetıspei tūrady
Qauıpsızdık - būl elektrondyq saudada alaŋdauşylyq tudyratyn taǧy bır mäsele. Soŋǧy kezderı klientterdıŋ jeke aqparattarynyŋ ūrlanǧandyǧyna bailanysty qauıpsızdıkke nūqsan keltırgen, zaŋ būzuşylyqtar bolǧandyǧy jasyryn emes. Nesie kartalaryn ūrlau, jeke derekterdı ūrlau, jeke esep şottardy būzyp aqşa alu jäne osy tektes mäseleler klientter tarapynan älı özektı bolyp tūr.
Qoryta kelgende, bız virtualdy älemge aiaq bastyq, endı ary qarai sol älemnıŋ talabyna sai bolyp, sodan öz ülesımızdı alyp qalu üşın äreket etuımız kerek.
Bız qalasaq ta qalamasaq ta, tırşılık etu üşın, onlaindy meŋgerıp, qoldana bıluımız kerek.
Däl qazır «Sifrly Qazaqstan» memlekettık baǧdarlamasy aiasyndaǧy qolǧa alynyp jatqan ıs-şaralardyŋ auadai qajet ekendıgıne közımız jete tüstı.
Atalǧan baǧdarlamanyŋ ışındegı elektrondyq sauda – ol el ekonomikasyn «qalaityn kırpıştıŋ» bırıne ainalyp otyr. Sol sebeptı de elımızdıŋ käsıporyndarynda, ekonomikasynda elektrondyq saudany damytu üşın memlekettık saiasatty baǧdarlau oŋ baǧyt bolyp tabylady.
«Adyrna» ūlttyq portaly
