«Qarapaiym zattar ekonomikasy» baǧdarlamasynyŋ qajettılıgı, äsırese qazırgıdei ındet kezeŋınde aiqyndala tüstı. Körınbeitın soǧystyŋ kesırı käsıpkerlıkke de tiıp jatqany tüsınıktı. Tūralap nemese jabylyp qalǧan käsıporyndarǧa 15 paiyzben nesie berıp, onyŋ 9 paiyzy «Damu» qory arqyly subsidiialanuda. Al, agroönerkäsıptık keşendegı öndıru boiynşa onyŋ 10 paiyzy auyl şaruaşylyǧy basqarmasy arqyly subsidiialanady. Sonda ıs jüzınde käsıpkerler nesienı 6 jäne 5 paiyzben öteidı. Subsidiialau merzımı investisiialar üşın 7 jyl jäne ainalym qarajatyn tolyqtyruǧa — 3 jyl. Būl – biznes ielerı üşın öte oŋtaily ūsynys.
Qarapaiym zattar degendı qarabaiyrlap tüsındırsek, būl – kündelıktı qoldanatyn tauarlar men qyzmetter. Olardyŋ qatarynda toqyma önımderı men jihaz, azyq-tülık önımderı öndırısı jäne basqa da tauarlar bar. Atalǧan baǧytty damytudyŋ qajettıgı turaly QR Tūŋǧyş Prezidentı – Elbasy N. Nazarbaev ta «Qazaqstandyqtardyŋ äl-auqatynyŋ ösuı: tabys pen tūrmys sapasyn arttyru» Joldauynda jäne Memleket basşysy Q. Toqaev «Cyndarly qoǧamdyq dialog – Qazaqstannyŋ tūraqtylyǧy men örkendeuınıŋ negızı» halyqqa arnaǧan Joldauynda atap ötken bolatyn.
Būl baǧdarlamaǧa şaǧyn jäne orta biznes subektılerı de, ırı biznes ökılderı de qatysa alady. «Qarapaiym zattar ekonomikasy» negızınen 2 baǧyttan tūrady. Bırınşı – käsıpkerlık subektılerıne jeŋıldetılgen nesie bölu, ekınşısı – joǧaryda atalǧan önerkäsıp salalaryn damytu. Şymkent qalasynda būl baǧdarlama şeŋberınde käsıpkerlerden qūny 87,8 mlrd. teŋge bolatyn 92 joba boiynşa ūsynys tüsken. Onyŋ ışınde 60-qa juyq joba maqūldanyp, bügıngı künge 7,6 mlrd. teŋgege 37 joba qarjylandyryldy. Būl jönınde käsıpkerlık jäne industrialdy-innovasiialyq damu basqarmasynyŋ mamandary mälımdedı.
Sonymen qatar, jyl soŋyna deiın qosymşa 23,3 mlrd. teŋgege 22 jobany ekınşı deŋgeilı banktermen qarjylandyru josparlanuda.
Byltyr jeke käsıpkerlık subektılerın qoldau üşın Qazaqstan Respublikasynyŋ Ūlttyq bankı öz qarajaty esebınen jäne onyŋ basqaruyndaǧy qarajattar esebınen 600 mlrd teŋge bölgen edı. Onyŋ ışınde 400 mlrd teŋge – öŋdeu önerkäsıbı men qyzmetterdı yntalandyruǧa, 100 mlrd teŋge – agroönerkäsıptık keşende qaita öŋdeuge, taǧy 100 mlrd teŋgesı – agroönerkäsıptık keşendegı öndırıske baǧyttaldy.
2025 jylǧa qarai «qarapaiym zattar ekonomikasy» aiasynda 16 myŋ tūraqty jūmys ornyn qūryp, biudjetke salyq tüsımderın 1,1, trln teŋgege deiın jetkızu közdelıp otyr. Sol arqyly öndırıs kölemı artyp, import ülesı 37 paiyzǧa qysqarady.
Şymkent qalasynda «Qarapaiym zattar ekonomikasy arqyly» qarjylai kömek alyp, şaruasyn döŋgeletıp otyrǧan şarua qojalyqtary köp. Eseptı kezeŋde mal basy men önımdılıktıŋ ösuı baiqalyp otyr. Mäselen, ırı qara maldyŋ sany ötken jyldyŋ tiıstı kezeŋımen salystyrǧanda 12,6 paiyzǧa artyp 82,7 myŋ basty, qoi men eşkı 5,7 paiyzǧa artyp 112,3 myŋ basty, al qūs 8 paiyzǧa artyp, sany 972,1 myŋ basqa jetken.
Körsetkışterdıŋ ösuın şarualar mal şaruaşylyǧyn qoldau maqsatynda berılgen subsidiia jäne «Qarapaiym zattar ekonomikasy» baǧdarlamasymen berılgen qoldaudyŋ nätijesı dep bıledı.
Qazırde jüielı jūmystardy jürgızudıŋ nätijesınde osy jyldyŋ bırınşı jartyjyldyǧynda et 1,5% artyp, 8,4 myŋ tonna, süt 2,8% artyp, 25,7 myŋ tonna, jūmyrtqa 23,1% artyp 74,1 mln. dana öndırıldı.
Memleketten qarjylai qoldau alyp et bordaqylau käsıbın döŋgeletıp otyrǧan «Et önımderı KZ» JŞS. Qaratau audany, Märtöbe tūrǧyn alabynda ornalasqan şarua qojalyqtyŋ jalpy aumaǧy 5,5 ga qūraidy. Syiymdylyǧy 3 myŋ bastyq bordaqylau alaŋynda qazırde 1500 bastan asa ırı qara mal bordaqylanyp jatyr.
Mal bordaqylau alaŋynyŋ jūmysymen tanystyru barysynda serıktestık iesı ötken jyly būqaşyqtardy bordaqylau qūnyn arzandatu boiynşa memleket tarapynan 148,1 mln. teŋge kölemınde qoldau körsetılgenın atap öttı. Sonymen qatar, 2020 jyly «Qarapaiym zattar ekonomikasy» baǧdarlamasymen 100 mln. tg nesie alyp, şaruşylyǧyn keŋeitıp jatqanyn jetkızdı.
Būdan bölek, Märtöbe tūrǧyn alabynda ornalasqan auyl şaruaşylyǧy önımın qaita öŋdeuşı, negızınen süt önımderın öŋdeumen ainalysatyn «EM-NUR» JŞS de bar. Käsıporynnyŋ jyldyq quattylyǧy 6 600 tonna süttı qaita öŋdep, 550 tonna qatty ırımşık öndıruge baǧyttalǧan. Būl käsıporyn biylǧy jyly 262 tonna qatty ırımşık öŋdırısıne – 87 987,3 myŋ teŋge subsidiia alǧan.
Sondai-aq, aumaǧy 2,2 gektardy qūraityn «İliaev» JK öndırıstık jylyjai keşenı atalǧan baǧdarlamamen qarjylandyrylǧan. Keşennıŋ jyldyq quattylyǧy 800 tonna qyzanaq öndıruge baǧyttalǧan. Qazırgı taŋda 600 tonna önım jinalypty. Egılgen qyzanaq sorttary: «Merlis» jäne «Pembe». Käsıpkerdıŋ öndırıstık jylyjai keşenınıŋ qūruǧa jūmsaǧan şyǧynyna memleket tarapynan 139 256,0 myŋ teŋge qoldau körsetılgen.
Kämpit pen saǧyzdan tabys tapqan
«Qarapaiym zattar ekonomikasy» boiynşa memleketten nesie alyp, käsıbın örge domalatqandardyŋ bırı – şokoladty kämpit jäne saǧyz şyǧaratyn konditerlık fabrika «NURTAU distributioncompany» JŞS.
Bızdıŋ elımızde «Rahat» jäne «Baian sūlu» siiaqty ekı-aq kompaniia kämpit pen tättıler şyǧarady. Bar-joǧy ekeu-aq bolǧannan soŋ da bolar, konditerlık önımderdıŋ 80-90 paiyzy basqa memleketterden keledı. Auylymyz aralas, qoiymyz qoralas Özbektan astanasy Taşkentte saǧyz şyǧaratyn 12 zauyt, kämpit şyǧaratyn 100-den asa öndırıs orny bar eken. Iаǧni, Qazaqstanda konditerlık fabrika aşu ısı kezek küttırmeitın mäselenıŋ bırı. «NURTAU distributioncompany» sol mäselenıŋ baiybyna baryp, memleket qoldauyna süiene otyryp, özımızdıŋ taza otandyq tättıler men saǧyz şyǧarudy qolǧa aldy. Būl kompaniia elımızde saǧyz şyǧaratyn jalǧyz käsıporyn.
Şymkenttık käsıpker Davron Iýldaşevke joǧarydaǧy baǧdarlama boiynşa käsıbın jürgızu üşın bar bolǧany üş-aq apta ketıptı. Käsıpker jergılıktı Käsıpkerler palatasyna barmastan aldyn bır jyl boiy bankterdıŋ tabaldyryǧyn tozdyrǧan. Öitkenı, mülıktık kepılge qoiatyn düniesı bolmai qarjy ūiymdarynan nesie ala almapty.
Olar tasymaldauşydan – öndıruşıge ainalyp şyǧa keldı.
– «Nurtau Distribution company»-dyŋ negızı 2016 jyly qalanyp, şetelderden juynatyn zattar, konditerlık önımder men saǧyz importymen ainalysyp keledı, - deidı distribiuterlık kompaniia direktorynyŋ orynbasary Davron Iýldaşev.
«Bız Şymkent qalasyna saǧyz jetkızetın jalǧyz tasymaldauşy edık. Bır jyl būryn alyp-satpai-aq, özımız öndıruge daiyn ekenımızdı ūqtyq. Onyŋ üstıne satu, bailanys, önımdı ötkızu oryndary, barlyq jaǧynan äbden täjıribe jinaqtadyq, - deidı Davron. –Şokoladty kämpit, pıspenan men saǧyz öndıretın käsıporyn aşudy qatty armandadyq. Ekınşı deŋgeilı bankterge bardyq, barǧan jerımızdıŋ bärı derlık meselımızdı qaitaryp tastady. Söitıp jürgende bır tanysymyz «Käsıpkerler palatasyna baryŋdar» dep ūsynys tastady. Ol jerdegı mamandar bızge «Qarapaiym zattar ekonomikasy» degen arnaiy jobalyq keŋse jūmys ısteitının, otandyq önım öndırısın barynşa qoldaitynyn aitty. Sonymen ne kerek, bız osy baǧdarlamaǧa qatystyq. Sarapşylar industrialdy aimaqtan 1,3 gektar jerdı tegın berıp, qūjat äzırleu, sonymen bırge jobanyŋ jüzege asuy üşın qolynan kelgen kömegın aianyp qalǧan joq. Bank 330 million teŋge nesienı 6 %bereşegımen maqūldady. Söitıp, qazırgı zauytymyzdyŋ qūrylysyn bastap kettık».
Kompaniianyŋ kommersiialyq direktory Baqytjan Arynovtyŋ aituynşa, zauyttyŋ qūral-jabdyqtary men qondyrǧylary Türkiiadan äkelıngen. Zauyttyŋ qūrylysy 9 aida tolyǧymen aiaqtalyp, käsıporyn öz jūmysyn Elorda künınıŋ qarsaŋynda jaŋa tynyspen bastaǧan.
Qazırde fabrikada ai saiyn kämpittıŋ 10 türı (140 tonna), saǧyzdyŋ 10 türı (100 tonna)şyǧaryluda. Zauytta 130-ǧa juyq adam jūmys ısteidı. Al şikızattyŋ 80 % özımızden, qalǧan 20 % şetelden äkelınedı.
«Lux Shoes» – otandyq aiaq kiım brendı
Otandyq käsıpkerler öz jerlesterın tek kiındırıp qana qoimai, aiaq kiımmen de qamtamasyz etude. «Lux Shoes» JŞS alǧaşqy jauyn-şaşynda-aq byt-şyty şyqpaityn tufliler şyǧaryp jatyr. Biznes-josparyn jasap, serıktester men seh jūmysyna qajettı qondyrǧylaryn ornatu üşın bırneşe ai qajet boldy. Qazırde şymkenttık käsıpkerler elımızde bırınşı bolyp taza bylǧarydan erler aiaq kiımın şyǧaruda. Al olarǧa alǧaşqy qadamdy jasau üşın «Biznestıŋ jol kartasy 2020» jäne «Qarapaiym zattar ekonomikasy» siiaqty memlekettık baǧdarlamalardyŋ myqty qoldauy qajet edı.
Aiaq kiım fabrikasynyŋ sörelerınde 50 türlı ülgı bar. Ol är türlı tüs pen türge ie tufliler, tabiǧi jünnen jasalǧan qystyq aiaq kiım jäne krossovkalar. Barlyq ülgıler körme zalyna ornalastyrylǧan, däl osy jerde şikızat pen furnitura da bar. Käsıpkerler bylǧaryny Türkiiadan äkeledı eken. Ärine, jolǧa ketken şyǧyn önım baǧasyn qymbattatpasa, arzandatpasy anyq. «Bıraq, özımızdıŋ jergılıktı bylǧarymen jūmys ısteu mümkın emes», - deidı.
– Bızdıŋ bylǧarylar 100 paiyz türıktıkı. Qazaqstandyq bylǧarynyŋ sapasy tömen, sondyqtan säikes kelmeidı. «Halal» sapadaǧy bylǧarymen jūmys ısteimız. Al jergılıktı, tıptı, reseilık öndıruşıler doŋyz terısın paidalanady. Al būl basqaşa, tıptı, iısı de özgeşe. Mūndai aiaq kiımder bır mausymǧa äreŋ jetedı, - dedı käsıbınıŋ qyr-syrymen bölısken käsıpker Nūrsūltan Balabiev.
– Furniturany da syrttan äkelıp jatyrmyz. 30% jergılıktı, qalǧanynyŋ bärın Türkiiadan aldyrtamyz. Būl bızge tiımdı bolǧannan emes, sebebı, bızdıŋ elımızde älı aiaq kiım öndırısı damymaǧan. Jergılıktı bylǧarylar halyqaralyq standarttarǧa 50% ǧana sai keledı, Resei men Özbekstanda da tura sondai jaǧdai. Uaqyt öte kele bız jūmyskerlerımızdı bylǧaryny dūrys qaita öŋdeuge üiretıp, ony osy jerden-aq satyp alatyndai därejege jetkızsek deimız. Būl logistikaǧa da äser etken bolar edı, - deidı fabrikanyŋ atqaruşy direktory Gairat Hasanbaev.
Fabrikanyŋ qūrylysy men ıske qosyluy 400 mln teŋgege tüsıptı. Būl somanyŋ ışıne jeke qūral-jabdyqtar men memlekettık qoldau, bankten alǧan qomaqty qarjy da kıredı. Būl jerde tek türık qūral-saimanyn ǧana ıstetpeidı, türıkterdıŋ şikızatyn da paidalanady. Şeteldık mamandar äzırge jetekşı retınde üiretıp jürgenge ūqsaidy. Ekeuı qūrylǧyny baqylasa, bas injener aiaq kiımnıŋ sapasy, ölşemı, bylǧarynyŋ qaita öŋdeluın nazarynda ūstaidy.
–Bız jūmys barysynda mamandarymyzdy üiretıp jatamyz. Karantinge deiın bızde 100-den asa adam jūmys ısteitın. Karantin kezınde fabrika jūmysy bäseŋdep qaldy. Jūmysşylarymyz aiaq kiım öndırısın jaqsy bılmeidı, sondyqtan olardy nölden bastap üiretıp jatyrmyz, - deidı käsıpker Nūrsūltan Balabiev.
Şeberhanadaǧy ärbır qyzmetkerdıŋ özıne belgılengen tapsyrmasy bar. Bırı dizainy men pışımımen ainalyssa, ekınşısı bylǧaryny daiyndaidy, taǧy bırı osynyŋ barlyǧyn kebıske ainaldyryp, kelesısı bırtegıs qyp tıgıp, tauardy buyp-tüiıp qaptaidy. Sapa ärbır satyda baqylauda bolady. Fabrikada künıne 150 jūp aiaq kiım şyǧarylady. Käsıporynnyŋ quattylyǧy künıne 1500 jūptan şyǧaruǧa äbden jetedı. Bıraq, äzırge būl jerde önım sanyna qarap jatqan joq. Şeberler sonşalyqty auqymdy igere almai qala dep qorqady.
Qazırde käsıpkerler fabrikada «Lux Shoes»atty jeke brendpen aiaq kiımder şyǧaruda. Äzırşe tauardy Şymkent pen Taraz, Almaty, Astana siiaqty jaqyn oblystarǧa jıberıp jatyr. Qazırşe logistika men tasymal jaǧynan qiyndyqtar joq, bıraq, aldaǧy uaqytta käsıporynda TMD jäne Ortalyq Aziia elderıne eksporttau jospary bar. Būny ıske asyru asa qiyn emes deidı, sebebı, elımızdıŋ oŋtüstıgınde tasymaldau jüiesı aitarlyqtai damyǧan. Sonymen bırge käsıpkerlerge öndırıs quatyn alyp-satarlardyŋ tapsyrystarynyŋ esebınen de arttyruǧa bolady. Mūndaǧy qūrylǧy kez kelgen brendtıŋ aiaq kiımın şyǧaruǧa qauqarly körınedı. Al Şymkentttegı «Oŋtüstık» arnaiy ekonomikalyq aimaǧynda oryn tepken zauyttyŋ logistika mäselesımen tapsyrys beruşıler ainalysatyn bolady.
P.S. «Qarapaiym zattar ekonomikasy» baǧdarlamasy bır ǧana Şymkentten 7,6 mlrd. teŋgege 37 jobany qarjylandyruǧa mümkındık berdı. Būl elımızdıŋ özge aimaqtaryna qaraǧanda jaqsy körsetkış dep bılemız. Üşınşı megapolistegı ekonomikalyq jäne industrialdyq aimaqtan är aluan baǧyttaǧy zauyttar boi köterıp, jergılıktı halyqty jūmyspen qamtyp otyr. Otandyq önımdı satu naryǧy da jaman emes. 2025 jylǧa qarai mūndai käsıpkerlerdıŋ sany eselep artady degen boljam bar.
Tek bır ättegen-aiy, bızde älı de otandyq önım 100 % tolyq qūrammen şyǧarylmaidy. Şikızaty men bölşekterın şetelderden aldyrtamyz. Al būl önım sapasyna ǧana emes, baǧasyna da äser etedı. Sodan ūzyn-sonar mäseleler tuyndap kete beredı. Sondyqtan, bızge taqiiamyzdy aspanǧa atyp tūryp «Mıne, bızdıŋ taza otandyq önım!» dep aiqaulauǧa älı erteleu.
Märiiam AITBAI,
“Adyrna” ūlttyq portaly
