Kiberqalqan elektrondy aqparattyq resurstardyŋ qauıpsızdıgın qorǧaidy. Būl joba Elbasynyŋ "Qazaqstannyŋ üşınşı jaŋǧyruy: jahandyq bäsekege qabılettılık" atty Joldauyna säikes äzırlengen bolatyn.
«Qayipcizdik axyaly qyatty jäne äpeket ete alatyn memlekettiŋ ölşemine ainalyp keledi. Qazipgi zamanda adamzat terrorizmniŋ beleŋ aluymen betpe-bet kelip otyp. Būl pette dectpyktivti küştepdi qapjylandypatyndapǧa, şeteldik teppopistık ūiymdapmen bailanyc jacaityndapǧa qapcy küpec jüpgizy ici negizgi mäcele bolyp sanalady», – dedı ol.
Tūjyrymdamanyŋ maqsaty qandai?
Negızgı maqsaty - jahandyq bäsekelestık jaǧdaiynda Qazaqstan Respublikasynyŋ tūraqty damuyn qamtamasyz etetın syrtqy jäne ışkı qaterlerden elektrondyq aqparattyq resurstardyŋ, aqparattyq jüielerdıŋ jäne aqparattyq-kommunikasiialyq infraqūrylymnyŋ qorǧalu deŋgeiıne qol jetkızu jäne qoldau.
Kiberqauıpsızdık tūjyrymdasyn daiyndau barysynda Malaiziia, Singapur, Velikobritaniia, Germaniia, Chehiia, Fransiia, Litva, Estoniia, Finliandiia, Şvesiia, Şveisariia jäne t.b. sekıldı elderdıŋ halyqaralyq täjıribesı zerdelendı.
Tūjyrymdamany ıske asyru merzımı ekı kezeŋnen tūrady: bırınşı kezeŋ - 2017-2018 jyldar, ekınşı kezeŋ - 2019-2022 jyldar.
Qazırgı taŋda bız ekınşı kezeŋdemız.
Būl tūjyrymdama bızge qajet pe?
Älbette, iä. Kiberqylmys äreketterı künnen-künge örşıp barady. Ol epidemiia siiaqty keŋ taralyp, şaǧyn jäne orta biznes kompaniialary hakerlerdıŋ negızgı nysanasyna ainalyp otyr. Ziiankester olardy özderınıŋ jelılerın keŋeitu maqsatynda paidalanuda, sondyqtan osy tektes şabuyldardan naryqtyŋ bır de bır sektory saqtanbaǧan.
Elımız kiberqylmystarmen qalai küresıp jatyr?
Ötken bırneşe jyl ışınde Qazaqstanda eldıŋ kiberqauıpsızdık salasyn damytudyŋ negızgı tūjyrymdamalyq täsılderı äzırlendı. 2019 jyly syrttan keletın kiberşabuylǧa tosqauyl bola alatyn qauıpsızdık sertifikaty jasaldy.
«ŪQK menıŋ tapsyrmam boiynşa Kiberqalqan baǧdarlamasy aiasynda qauıpsızdık sertifikatyn testıleuden ötkızdı. QR aqparat keŋıstıgı qorǧalyp tūrǧany jäne syrttan şabuyl jasalǧan jaǧdaida sertifikatty qoldana alatynymyz däleldendı. İnternet qoldanuşylaryna yŋǧaisyzdyq joiyldy. ŪQK-ge alǧys aitamyn»,-dedı Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev. Ötken jyly 2,5 mlrd-tan astam kiberşabuyl joiyldy.
Kiberşabuyl türlerı
Eŋ köp jasalatyn şabuyl türı- botnetter. Jylyna 17,7 myŋ oqiǧa tırkeledı. Botnet nemese zombi-jelı — ziiankesterge olardyŋ ielerın bılmei böten maşinalardy qaşyqtan basqaruǧa mümkındık beretın ziian baǧdarlamamen jūqtyrǧan kompiuterler jelısı. Botnet kömegımen ziiankester spam tarata alady, virustardy tarata alady, kompiuterler men serverlerge şabuyl jasai alady, sondai-aq basqa da qylmystar jasai alady.
Sektordaǧy insidentter arasynda ekınşı oryndy fişing alyp otyr: 883 oqiǧa. Būl kompiuterlık alaiaqtyqtyŋ negızgı maqsaty — aldau jolymen jäbırlenuşıge oǧan qajettı aqparatty beruge mäjbür etu. Būl zaŋ boiynşa qudalanatyn kompiuterlık qylmys. Bügın fişing — älemdegı eŋ taralǧan kiberqylmys türlerınıŋ bırı, onyŋ kömegımen akkaunttar men banktık aqparatty jiı ūrlaidy.
Saitty būzu – būl ziiankestıŋ saittyŋ faildaryna nemese saitty basqaru jüiesın äkımşılendıru bölımıne rūqsatsyz qol jetkızuı.
Cybersecurity Ventures boljamdary boiynşa, 2019 jyly bükıl älemde hakerlerdıŋ şabuyly ärbır 14 sekund saiyn bolǧan, al 2021 jylǧa qarai olardyŋ jiılıgı är 11 sekundqa deiın ösedı. Sondai-aq, 2021 jylǧa qarai kiberqylmystan bolatyn jahandyq zalal 6 trln dollarǧa jetedı dep boljanyp otyr.
Ziiandy baǧdarlamalardan saq bolyŋyz!
Ziiandy baǧdarlamalardyŋ eŋ keŋ taraǧan türlerı troiandar, ziiankester men virustar bolyp tabylady. Olar kompiuterge köbıne İnternet arqyly nemese elektrondyq poşta boiynşa enedı. Eger Sız URL- adreste qatelık jıberseŋız nemese kezdeisoq belgısız sıltemenı bassaŋyz, «agressiialyq» mazmūndaǧy nemese ziiandy baǧdarlamalary bar qauıptı saittarǧa tüsuıŋızmümkın. Baǧdarlama köbıne basqa faildarmen qosa berılıp taratylady, sondyqtan Sızge belgısız resurstardan jıberılgen elektrondyq poştadaǧy habarlamalardy aşpaŋyz. Sızderge tanys emes paidalanuşylardan kelgen faildardy eşqaşan qabyldamaŋyz.
Aqparat ǧasyry sanalatyn HHI ǧasyrda adam qolymen jasalatyn qylmystyŋ jaŋaşa sipaty osyndai. Bügınde öte aqyldy ūrylar köbeidı. Abai bolaiyq!
«Adyrna» ūlttyq portaly
