COVID-19 pandemiiasy tek Qazaqstanǧa ǧana emes, älemnıŋ alpauyt elderıne de auyr tiiude. Memleketterdıŋ ekonomikasyna orasan zor şyǧyn äkelgen ındettıŋ saldary äleumettık salany da ainalyp ötpedı.
Mäselen, AQŞ-taǧy jūmyssyzdardyŋ sany 14 million adamǧa artypty. Osy jylǧy aqpan aiynda 6,2 million jūmyssyz adam bolsa, mamyrda 20,5 millionǧa deiın jetken. Nätijesınde AQŞ-taǧy jūmyssyzdyq deŋgeiı aqpandaǧy 3,8% körsetkışten, II Düniejüzılık soǧystan keiıngı däuırde eŋ tömengı deŋgeige tüsıp, 13,0%-ǧa jettı dep jazady strategy2050.kz. «Pew Research Center» zertteu ortalyǧy deregıne säikes, COVID-19 bastalǧan aralyqtaǧy jūmyssyzdardyŋ sany 2007 jyldyŋ soŋynan 2010 jyldyŋ basyna deiıngı Ūly resessiiada jūmyssyz qalǧan 8,8 million adamnan äldeqaida asyp tüsken. Al, QHR Ūlttyq statistika biurosynyŋ habarlauynşa, 2020 jyldyŋ aqpan aiynda Qytaidaǧy jūmyssyzdyq deŋgeiı 6,2 paiyzǧa jetken jäne ol qalypty jūmyssyzdyq körsetkışınen bır paiyzǧa joǧary. Indettıŋ alǧaşqy oşaǧy bolǧan Qytaidaǧy jūmyssyzdardyŋ sany aldyn-ala zertteulerge säikes 150-200 mln adamnyŋ arasynda bolmaq. Bıraq qytailyq ǧalymdar ekonomikany qalpyna keltıru jäne qoldau baǧdarlamalary jūmyspen qamtuǧa serpın beredı dep esepteidı.
Halyqaralyq eŋbek ūiymynyŋ (HEŪ) 2020 jylǧy nauryz aiyndaǧy aldyn-ala zertteuıne säikes, COVID-19 pandemiiasy alyp kelgen ekonomika men eŋbek naryǧyndaǧy daǧdarys sebebınen älemdegı jūmyssyzdardyŋ sany 25 million adamǧa köbeiuı mümkın. Eger halyqaralyq qauymdastyq 2008-2009 jyldardaǧy qarjylyq daǧdarys kezındegıdei uaqtyly saiasi şeşımder qabyldasa, jūmyspen qamtu salasy üşın saldary jeŋılırek boluy yqtimal eken. HEŪ azamattardyŋ jūmys oryndaryn saqtau, el ekonomikasy men jūmyspen qamtudy yntalandyru, halyqtyŋ kırıs deŋgeiın saqtau üşın kelesıdei şūǧyl şaralar qabyldaudy ūsynady:
⦁äleumettık qorǧaudy keŋeitu;
⦁ jūmyspen qamtudy saqtauǧa järdemdesu (mysaly, qysqartylǧan jūmys uaqytyna köşu, aqy tölenetın demalystar men basqa da subsidiialar beru);
⦁ qarjylyq jäne salyqtyq jeŋıldıkterdı engızu, onyŋ ışınde şaǧyn jäne orta käsıporyndar üşın jeŋıldıkter engızu;
⦁ biudjettık-qarjy jäne nesie-aqşa saiasatynda bırqatar şara qabyldau;
⦁ ekonomikanyŋ belgılı bır salalaryn qarjylyq-nesielık qoldau.
COVID-19 pandemiiasynyŋ saldary älı tolyq zerttelıp bıtpegendıkten, HEŪ älemdegı jūmyssyzdyq ösımı 5,3 mln-nan (jeŋıl jaǧdaida) 24,7 mln-ǧa deiın (auyr jaǧdaida) qūrauy mümkın dep boljaidy. 2019 jyly älemdegı jūmyssyzdardyŋ sany 188 million adam bolǧan. Salystyratyn bolsaq, aldyn-ala jürgızgen ıs-qimylǧa qaramastan, 2008-2009 jyldardaǧy älemdık qarjy daǧdarysynda 22 million adam jūmyssyz qalǧan edı.
Boljamdar boiynşa, pandemiianyŋ sebebınen ışınara jūmyssyzdyq mölşerı de aitarlyqtai ösedı: pandemiianyŋ ekonomikalyq saldary jūmys uaqytynyŋ ūzaqtyǧyn jäne eŋbekaqy töleudı qysqartudan körınedı.
Desek te, osy tūrǧydan kelgende, Qazaqstanda jūmyssyzdyqpen küresı qarqyndy jürgızılıp jatqanyn aituǧa bolady. 2020 jyldyŋ bırınşı toqsanynda jūmyspen qamtylǧandar 8,8 mln adam, nauryz-säuırdegı karantinge bailanysty jūmystan şyǧarylǧandar 4,2 mln adam bolǧan. Jūmyssyzdyq deŋgeiı – 4,8 paiyzdy qūraǧan. Jyl soŋyna deiın būl körsetkış 6,1 paiyzǧa jetuı mümkın eken. Osy oraida, biyl jūmyspen qamtu şaralaryna 1 million 220 myŋ adamdy tartu josparlanǧan. Būl jerde ministrlık «Eŋbek» käsıpkerlıktı damytu baǧdarlamasy, Jūmyspen qamtudyŋ jol kartasy, «Nūrly jol», «Nūrly jer», İİDMB jäne t.b baǧdarlama boiynşa jūmysqa tūratyn adamdardyŋ boljaldy sanyn aityp otyr. Qazırgı uaqytta oqu ornyn bıtırgen nemese jūmyssyz qalǧan jastarǧa qoǧamdyq jūmys, äleumettık jūmys orny jäne jastar praktikasy uaqytşa jäne tūraqty jūmys tabuǧa kömektesedı. Ministrlık biylǧy jyldyŋ 5 aiynda 2 myŋnan astam eŋbek qūqyqtaryn būzu faktısın joiyp, 17 myŋ jūmysşynyŋ 1,7 mlrd somasyndaǧy bereşegın qaitaryp aluyna küş salǧan. Eŋbek kodeksınıŋ jäne basqa da zaŋ normalarynyŋ saqtaluy boiynşa tekserıster ötkızıp, tiıstı konsultasiia berılıp keledı.
QR Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrınıŋ habarlauynşa, Jol kartasy jäne basqa da şaralardyŋ kömegımen 200 myŋǧa juyq jaŋa jūmys ornyn qūru josparlanǧan. Osy oraida, ıske asyp kele jatqan «Eŋbek» baǧdarlamasynyŋ äleuetın paidalanyp 735 myŋ adamdy jūmysqa ornalastyru közdelgen. Sonymen qosa, jeke biznespen ainalysuǧa jeŋıldetılgen tärtıppen mikrokreditter men granttar alu, «Damu» jäne «Atameken» arqyly käsıpkerlıkke baulu qarastyrylǧan.
Karantinge bailanysty būrynǧy jūmys ornyna qyrqaruǧa ılıkken Ǧabiden BAITÜGELOV: «Jūmyspen qamtu ortalyǧyna jūmyssyz retınde tırkelıp, ekı künnıŋ ışınde tūraqty jalaqysy bar jūmysqa ornalastym. Bastapqyda senbegenım ras. Alaida tiıstı qūjattary tügel adamǧa jūmys ta baryna osy joly közım jettı. Qazır ai saiyn tūraqty türde 85 000 teŋge jalaqy tüsıp tūrady. Jūmys joq dep üide jata bergennen görı, būl da bolsa, tırşılık qoi», deidı. Al joǧary oqu ornynyŋ soŋǧy kursynda oqyp jürgen Aiman NŪRYMBEK bolsa, jastarǧa arnalǧan baǧdarlama boiynşa özıne tūraqty jūmys tapqanyn quana jetkızdı. «Oquymnyŋ tölemaqysy äkemnıŋ ǧana emes, menıŋ de ülken uaiymym edı. Endı mıne, özım jūmys ıstep, öz qajettılıkterıme jetkılıktı ailyqqa ılındım. Jūmys ıszdep HQOdaǧy arnaiy bölımge baryp, sūrastyrdym. Qūjattarymdy ötkızgen soŋ, ol jerdegı mamandar ertesıne habarlasyp, qoǧamdyq qorda keŋse menedjerınıŋ qyzmetın ūsyndy. Jūmysym özıme qatty ūnady. Ärı men üşın ülken täjıribe bolady», deidı Aiman.
Pandemiiaǧa deiın de Qazaqstanda jūmyssyzdyqpen küres toqtatylmaǧan. Endıgı jerde būr şara būrynǧydan da qarqyndy jüretını sözsız.
«Adyrna» ūlttyq portaly.
