Osvenım – nemis fashısteriniń qolymen jasalǵan eń úlken jáne uzaq jumys istegen naıstik qurbandardyń lageri. Ol 1940 jyly 20 mamyrda quryldy. Bul jerdi «ólim fabrıkasy» dep te ataıdy. Tarıhshylardyń pikirinshe, lagerde 1,4 - 1,8 mıllıon adam qaıtys bolǵan. Beıresmı málimetter boıynsha, azapqa toly jer 4 mıllıonǵa jýyq adamnyń ómirin jalmaǵan.
«Eńbek sizdi azat etedi»
Álemdegi eń iri konlagerdiń qaqpasynda «Arbeit macht frei» («Eńbek sizdi azat etedi») degen jazý turǵan. Adamdar nebir qısynsyz jumystarǵa jegilip, eńbekke qabiletsizderi birden atyldy.Fashıster lager tutqyndarynyń kıimine túrli tústi úshburyshtar tigip, denelerine tatýırovka salǵan. Kóptegen tutqyn qorlyqqa shydamaı, óz erkimen toqqa túsip óldi.
Azapty ólim
1941 jyldyń qyrkúıeginde lager bastyǵynyń orynbasary S.S.Oberstýrmfıýrer Karl Frıtiń buıryǵymen nemister lager tutqyndaryn gazben ýlady. Olar aýzy-murnynan qan ketip, azaptanyp ólgen. Negizinen «ıklon B» gazy egeýquıryqtardy óltirý úshin oılap tabylǵan edi jáne ol búgingi kúnge deıin qoldanylyp keledi.Sondaı-aq, lagerde arnaıy daıyndalǵan atý qabyrǵasy boldy. Mıllıondaǵan adam konlager peshterinde órteldi, al olardyń kúli tyńaıtqysh retinde paıdalanyldy.
Jańa týǵan náresteler birden ajal qushqan
Lagerdegi ekiqabat áıelderdiń taǵdyry tym aýyr edi. Nemister dúnıege kelgen sábılerdi sý toly bóshkege batyryp, ıtke ıa tyshqanǵa tastaǵan.
Tutqyndar ashtyqtan qaıtys boldy
Kópshilik Osvenımde ashtyqtan qaıtys boldy. Tutqyndarǵa kúndelikti 700 kalorııany quraıtyn asty ishken edi (norma boıynsha aýyr dene eńbegimen aınalysatyn jumysshyǵa 3000-4000 kalorııany quraıtyn as berilýi kerek). Tańǵy asqa shópterdiń qaınatpasy, túski asqa shirigen kókónisterden jasalǵan sorpa, keshki asqa 300-350 gramm nan berilgen.
Konlagerdi 1945 jyly 7 qańtarda keńes áskerleri azat etti. 7,5 myńǵa jýyq tiri qalǵan adam bosatyldy. Dese de, olardyń kópshiligi ózdiginen júre almaıtyn halde boldy.
Osvenım murajaıy
Adamdar lagerde jaqsy ómir súremiz dep oılap, barlyq zattaryn ózderimen birge ala kelgenedi.Qazirgi tańda Osvenım tutqyndarynyń 4 myń chemodany, 110 myń jup aıaq kıimi, 40 kg kózildirigi, 2 tonna shashy, myńdaǵan baldaǵy saqtalǵan.
Dıana ASAN,
«Adyrna» ulttyq portaly
