Parijdıŋ ataǧy, filmder men körkem şyǧarmalardaǧy onyŋ äsem beinesı barşa jandy özıne elıtpei qoimaidy. Mahabbat qalasyn bır körsem degen arman qaisy bır jannyŋ bolmasyn keudesıne tynyştyq bermeitın bolar? Äitse de, sız qatty armandap, bır köruge yntyq bolǧan qala äste sız oilaǧandai ǧajaiyp pen mūǧjizaǧa toly emes.
Eger ǧaiyptan qolyŋyzǧa äigılı E. Hemingueidıŋ «Qyzyǧy mol sol jyldar» («The holiday, which is always with you») atty kıtaby tüse qalsa, tūtas kıtapty oqymai-aq, onyŋ alǧaşqy joldaryndaǧy: «Eger talaiyŋa taudai baq qonyp, jas däurenıŋdı Parijde ötkızseŋ, sosyn qai jerlerde jürseŋ de, ol ömırıŋnıŋ aqyryna deiın özıŋmen bırge bolady, öitkenı Parij ömırıŋnıŋ toiyndai ämanda senıŋ jadyŋda jüredı jaŋǧyryp», – degen sözderı-aq sızdıŋ aldyŋyzǧa taudai talap qoiyp, Parijge jeteleidı.
Parijge bır tabanym tise eken dep armandaityndar tym köp. Bıraq, sız armandaityn Parij ben şynaiy Parijdıŋ beinesı ekı bölek. Fransuz jazuşysy Gi de Mopassannyŋ: «Parijde Eifel mūnarasy körınbeitın jalǧyz oryn – osy», - dep künde mūnaranyŋ meiramhanasynda tüstenetını beker emes. Baqsaq, Parijdı körıp, oilaǧanyndai bolmai, köŋılı tüsetınder köp-aq. Tıptı, keibır jandar aqylynan aljasyp, depressivtı küi keşken jaǧdailar da bolypty. Ǧylymda būǧan arnaiy «Parij sindromy» dep at berılıptı.
Parij sindromy degenımız ne?
Parij sindromy degen termindı japon psihiatrı Hiroaki Ota sonau 1986 jyly-aq atyn atap, tüsın tüstep bergen. Resmi anyqtamalyqtarda mūndai auru türı bolmaǧanmen, būl sindrom öte jiı kezdesedı eken. Psihoanalitikterdıŋ aituynşa, onyŋ özındık simptomdary da bar. Būl sindrom köbıne japondarǧa tän bop keledı. Parij sindromyna japondyq turist Parijge alǧaşqy sapary kezınde sezınetın psihologiialyq auru dep arnaiy anyqtama da bergen. Sindromǧa bas auruy, depressiia, jeŋıl galliusinasiia tän. Köbıne pasientte fransuzdarǧa qarsy qatty agressiia paida bolady, kei jaǧdailarda, tıptı, özın-özı öltıru äreketterı de boluy bek mümkın. Psihoanalitikterdıŋ arasynda mūndai täjıribemen betpe-bet kezdeskender de bar eken.
Seksenınşı jyldary būl psihologiialyq auru öte köp kezdesken, qazırgı taŋda mūndai jaǧdai ol jyldarmen salystyrǧanda sirek ūşyrasady. Japoniiada jyl saiyn kemı 12 adam osy aurumen psihologtardyŋ kömegıne jügınedı eken. Japon psihologtary gumanitarlyq salaǧa mamandanǧan qyzdar būl aurudan ainalyp öte almaidy deidı.
Parij sindromynyŋ paida bolu joly öte qarapaiym. Parijdıŋ şynaiy beinesı jyltyraq jurnaldar körsetetındei keremet emes. Köpşılık Parijdı sän-saltanat pen şoppingtıŋ, eŋ bastysy romantikanyŋ ortalyǧy dep elestetedı. Olardyŋ sanasynda parijdıkter taŋǧy asta şampan ışıp, keşkı as mäzırınde mındettı türde fua-gradan däm tatady. Al fransuz jıgıtter älemdegı äiel zaty üşın eŋ sezımtal, ärı näzık jaratylys. Jalǧyzbasty arular Parijge ekınşı jartysyn tabamyn degen nietpen de barady.
Turisterdı mülde bölek Parij qarsy alady. Las köşeler, dörekı daiaşylar (olarǧa aǧylşyn tılınde tıl qatsaŋyz, aşuǧa boi aldyrady, fransuz tılınde söilegenıŋızdı qalaidy), qirauǧa jaqyn, jaǧymsyz iıs jailaǧan metro, bıtpeitın ereuılder men parijdıkterdıŋ ädepsız äreketterı – mūnyŋ bärı de Parijge tän sipat. Jäne soŋǧy jyldary Eifel mūnarasy maŋyndaǧy köşelerde qaptaǧan bosqyndar erkın jaiyla jatyp, ainalasyn aiausyz lastaǧany da közge tym qoraş körınedı. Odan qaldy turister köp baratyn oryndarda alaiaq saudagerler, ūry-qary da köp jüredı. Jol tüsse, ämiianyŋyz ben baǧaly zattaryŋyzǧa abai bolyŋyz.
Parijdıkterdıŋ oiyn ırıkpei, tura sūraq qoiady. Fransuz mentalitetı kez kelgen ortada, kez kelgen taqyrypta ırkılmei sūraq qoiuǧa mümkındık beredı. Būl keibır mädenietı mülde bölek, sypaiy halyqtar üşın betten alyp, töske şapqanmen bırdei körınedı-au. Taǧy da sol japondar fransuzdardyŋ mūndai qylyqtaryn beiädeptıkke balap, mülde kötere almaidy eken. Keide şaşyn jūlyp, aiǧaiǧa basyp, ainalasyn jaipap jıberuge deiın barady. Keşıgıp kelgen taksi, dörekı jauap, ūrlanǧan ämiian – özge turisterdı bolmaşy ǧana renjıtse, japondar mūndai «bassyzdyqtardan» töbe şaşy tık tūryp, ūzaq ūmyta almai jüredı.
Dese de, Parijdıŋ būryş-būryşynda säulet, suret önerınıŋ jauharlary tūnyp tūr. Bır ǧana aŋyzǧa ainalǧan Mono Lizamen betpe-bet kezdesıp, qūpiiasyn bılu bälkım sızge būiyrǧan baq şyǧar? Kım bıledı? Ärı qazaqtyŋ bolmysy japonnan mülde bölek emes pe?
Foto aşyq derekközden alyndy
Aijan PERDEBEKQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly
